1, 2. Ang’o momiyo Paulo odhi Jerusalem, to gin chandruoge mage ma dhi yude kuno?

 JERUSALEM! Mae en kinde machielo ma Paulo wuotho e nderni mopong’ gi ji. Taondno en taon makende ahinya e histori mar jotich Jehova. Ji mang’eny modak e taondno nigi nyadhi nikech histori mar taondgino. Paulo ong’eyo ni Jokristo mang’eny modak e taondno oketo pachgi ahinya e histori margi, kendo ok gidhi riat gi dwaro mar Jehova. Omiyo, mopogore gi dwaro mag ringruok ma nomiyo owuok Efeso kodhi e taondno, Paulo fwenyo ni dwarore ni okony ji mondo ging’e ni Nyasaye koro ok ti gi Chike mag Jo-Yahudi. (Tich 19:21) Oramo mar dhi Jerusalem, kata obedo ni inyalo nege kuno.

² Ang’o ma koro dhi yudo Paulo Jerusalem? Chandruok mokwongo dhi wuok kuom jolup Kristo moko moketo pachgi e wi miriambo ma ji wacho e wi Paulo. Chandruoge madongo to ne dhi wuok kuom jowasik Kristo. Ne gidhi wacho weche mag miriambo e wi Paulo, ne gidhi goye, kendo temo nege. Gik ma dhi timorego dhi miyo Paulo thuolo mar wacho ma kore. Yo ma obolorego, chir ma en-go, kod yie modhi nyiso sama okalo e chandruogego dhi miyo oket ranyisi maber ne Jokristo ma kindegi. Wane ane kaka odhi timo mano.

3-5. (a) En romo mane ma ne Paulo odhiye Jerusalem, to gin weche mage ma ne owach e romono? (b) Gin puonj mage ma wayudo e wi romo ma ne Paulo otimo gi jodongo Jerusalem?

³ Odiechieng’ ma ne oluwo bang’ ka ne gisechopo Jerusalem, Paulo gi jowetene nodhi neno jodongo ma ne rito kanyakla. Onge jaote moro amora ma iwuoyo kuome kae; nyaka bed ni ne gisedhi tiyo ne Nyasaye e kanyakla mamoko. Kata kamano, owadgi Yesu miluongo ni Jakobo pod ne ni kuno. (Gal. 2:9) Nenore ni Jakobo e ma ne en jakom mar chokruogno ka ne “jodongo duto ne ni kanyo” kaachiel gi Paulo.​—Tich 21:18.

⁴ Paulo nomoso jodongogo “mochako leronegi adimba weche duto ma  Nyasaye notimo ne ogendni mamoko kokalo kuom tije mar yalo.” (Tich 21:19) Nyaka bed ni timo kamano nojiwo owetego ahinya. Wan bende wamorga winjo weche mabeyo e wi tij lendo mitimo e pinje mamoko.​—Nge. 25:25.

⁵ Bang’e, nenore ni Paulo nowuoyo e wi chiwo ma ne okelo koa Ulaya. Nyaka bed ni owete ma ne winjo Paulo ne mor ahinya neno kaka owetegi moa e pinje mamoko ne okonyogi. Bang’ winjo ripot ma ne Paulo omiyogi, ndiko nyisowa niya: “Ne gichako [jodongo] miyo Nyasaye duong’”! (Tich 21:20a) E kindewagi bende, ji mang’eny moyudo masiche kata ma tuore bedoga mamor ahinya sama Jokristo wetegi okonyogi kendo ohoyogi.

6. Nonyis Paulo ni nitie chandruok mane?

⁶ Jodongo ne onyiso Paulo ni nitie chandruok moro Judea momule achiel kachiel. Ne giwachone niya: “Owadwa, ing’eyo kaka nitiere Jo-Yahudi gana mang’eny moseyie, kendo giduto gin gi kinda ne Chik. To gisewinjo wach moro kuomi ni isebedo kipuonjo Jo-Yahudi duto ma yudore e kind ogendni mamoko puonj ma kwedo chik Musa, kikwerogi ni kik giter nyithindgi nyangu, bende ni kik giluw timbe ogandawa.” a​—Tich 21:20b, 21.

7, 8. (a) En paro mane ma ok kare ma Jokristo ma ne ni Judea nigo? (b) Ang’o momiyo paro ma ok kare ma Jokristo ma Jo-Yahudigo ne nigo ne ok nyis ni ging’anyo ne adiera?

⁷ Ang’o momiyo Jokristo mang’eny pod nomakore gi Chik Musa, kata obedo ni higni 20 ne osekalo nyaka ne we ti kodgi? (Kol. 2:14) E higa mar 49 B.K., joote kod jodongo ma ne oromo Jerusalem nooro barua ne kanyakla ka gileronegi ni ok ochuno ni Jokristo ma wuok e ogendni mamoko oter nyangu kata  giluw Chik Musa. (Tich 15:23-29) Kata kamano, baruano ne ok owuoyo kuom Jokristo ma Jo-Yahudi ma ng’enygi ne ok ong’eyo ni Chik Musa koro ne ok ti.

⁸ Be paro ma Jo-Yahudigo ne nigo ne nyiso ni koro ok giwinjore bedo Jokristo? Ooyo. Mano ne ok nyis ni kinde moro ne gilamo nyiseche mag miriambo kendo ni ne pod gidhi nyime luwo timbe mag dinde ma ne giseweyo. Chik ma Jokristo ma Jo-Yahudigo ne ogeno ahinya ne oa kuom Jehova. Chikno ne onge gi timbe mag jochiende kendo ne oonge gi gimoro amora marach. Pogruok en ni chikno ne nie singruok machon, to Jokristo koro ne nie bwo singruok manyien. Lamo madier koro ne ok otenore kuom singruok mar Chik. Jokristo ma Jo-Hibrania ma ne omakore motegno gi Chik ne ok ong’eyo ni nonego giwe tiyo gi singruok mar Chik nikech koro ne gin e bwo singruok manyien. Ne dwarore ni gilok pachgi mondo oluwre gi adiera ma ne Nyasaye elonegi mosmos e wi singruok mar Chik. b​—Jer. 31:31-34; Luka 22:20.

9. Paulo nopuonjo ang’o e wi Chik Musa?

⁹ To nade miriambo ma ne ji lando e wi Paulo ka giwacho ni opuonjo Jo-Yahudi ni ‘kik giter nyithindgi nyangu, bende ni kik giluw timbe ogandagi’? Paulo ne en jaote ma ne oor ir joma ok Jo-Yahudi, kendo ne onyisogi adier ni ne ok ochuno ni joma ok Jo-Yahudi oluw Chik Musa. Bende, nowacho ni joma ne temo nyiso Jokristo ma ok Jo-Yahudi ni otergi nyangu mondo ginyis ni gin e bwo Chik Musa ne timo marach. (Gal. 5:1-7) E wi mano, Paulo  nolando wach maber ne Jo-Yahudi ma nodak e taonde ma ne odhiye. Onge kiawa ni nolero ne joma norwako wach ma nolando ni tho mar Yesu nomiyo Chik Musa obedo kayiem nono kendo nonyisogi ni bedo gi yie e ma miyo ikwano ng’ato kaka ng’at makare, to ok kuom luwo Chik.​—Rumi 2:28, 29; 3:21-26.

10. Ere kaka Paulo nonyiso ni odewo jomamoko kaluwore gi yo ma ne olosogo wach luwo Chik kod wach tero ji nyangu?

¹⁰ Kata kamano, Paulo pod nonyiso ni odewo joma ne omakore gi timbe moko mag Jo-Yahudi, kaka weyo timo tich moro chieng’ Sabato kata weyo chamo chiemo moko. (Rumi 14:1-6) Bende, ne ok oketo chik e wi wach tero ji nyangu. Kuom adier, Paulo ne otero Timotheo nyangu mondo Jo-Yahudi kik chich gi Timotheo, nikech wuon-gi ne en Ja-Grik. (Tich 16:3) Wach tero ji nyangu en gima ng’ato ne yiero owuon ka odwaro kata ok odwar timo. Paulo nonyiso Jo-Galatia kama: “Bedo ng’at moter nyangu kata ng’at ma ok oter nyangu ok en gimoro, to yie ma tiyo kuom hera e ma konyo.” (Gal. 5:6) Kata kamano, ok en gima kare mondo oter ng’ato nyangu nikech Chik Musa. Bende, ng’at ma paro ni onego oter ng’ato nyangu mondo eka Nyasaye oyie kode nigi paro ma ok owinjore. Paro ma kamago nyiso ni ng’ato onge yie.

11. En paro mane ma jodongo ne ong’ado ne Paulo, to parono noriwo timo ang’o? (Ne weche moler piny.)

¹¹ Omiyo, kata obedo ni lando miriambo ne en tim marach ahinya, Jokristo ma Jo-Yahudi noweyo mondo gik ma kamago ochandgi. Nikech mano, jodongo ne ong’ado ne Paulo paro ka giwacho niya: “Wan kae gi ji ang’wen mosekuong’ore. Wuog idhi gi jogi kendo ipwodhri kodgi kaluwore gi chik, kendo ichulnegi  chudo ma nyalo dwarore kuomgi, mondo oliel wigi. Eka ji duto biro ng’eyo ni kare onge gimoro marach kuom weche ma ne owach kuomi, to ni timbeni oriere kendo ni in bende irito Chik.” c​—Tich 21:23, 24.

12. Paulo nonyiso nade ni oikore loko pache kendo luwo paro ma jodongo ma Jerusalem nomiye?

¹² Paulo ne ong’eyo ni gima ne kelo wach ne ok en weche maricho ma ji ne wacho kuome, to ne en siso ma Jokristo ma Jo-Yahudi ne nigo mar luwo Chik Musa. Kata kamano, Paulo noikore loko pache kendo luwo gimoro amora ma jodongo ne onyise ni otim, tek mana ni timo kamano ne ok dhi miyo oketh chike Nyasaye. Motelo ne mano ne ondiko kama: “Kuom jo ma ni e bwo chik ne abedo ng’at manie bwo chik, kata obedo ni an awuon to ok an e bwo chik, mondo aywa jo ma ni e bwo chik.” (1 Kor. 9:20) Kaluwore gi wachni, Paulo notimo kaka jodongo ma Jerusalem nonyise kendo mano nomiyo obedo “ng’at manie bwo chik.” Kuom timo kamano, noketonwa ranyisi maber mar luwo kaka jodongo tayowa to ok timo gik moko kaka wan e ma waneno ni ber.​—Hib. 13:17.

13. (a) Ang’o momiyo Jo-Yahudi moko ne okelo koko e hekalu? (b) Ere kaka ne ores Paulo?

¹³ Weche ne ok odhi maber e hekalu. Kaka odiechieng singruok ne dhi ka rumo, Jo-Yahudi ma wuok Asia noneno Paulo, kendo ne gihangone ni okelo joma wuok e ogendni mamoko e hekalu, to mano nomiyo tulo omuoch. Ka dine bed ni jatend lweny mar Jo-Rumi ok okawo okang’ mapiyo, dine oneg Paulo. Kata kamano, jatend Jo-Rumino nokawo Paulo motere e tuech. Chakre chieng’no, Paulo ne dhi bedo e jela kuom higni mokalo ang’wen ka pok oweye thuolo. Nitie chandruoge mamoko ma pod norite. Ka ne jatend Jo-Rumino openjo Jo-Yahudi gimomiyo ne gimonjo Paulo, ne gigoyo koko ka gidonjone gi ketho mopogore opogore. Nikech koko ma kamano, jatelono ne ok nyal winjo gimoro amora. Weche nomedo bedo matek mochuno jatelono mondo ogol Paulo kanyo. Ka ne Paulo kod askeche mag Rumi chiegni donjo kama askeche nodakie, Paulo nonyiso jatelono niya: “Asayi, yiena mondo awuo gi ogandani.” (Tich 21:39) Jatelono noyiene kendo Paulo nodhi nyime siro yie mare gi chir.

14, 15. (a) Ang’o ma Paulo nonyiso Jo-Yahudi? (b) Gin okenge mage ma ne jatend Jo-Rumi okawo mondo ong’e gimomiyo Jo-Yahudi ne osin gi Paulo?

¹⁴ Paulo nochako wuoyo kowacho niya: “Winjauru”. (Tich 22:1) Ka ogandano ne owinjo ka Paulo wuoyo kodgi e dho Hibrania, ne giling’ ma gichiko itgi  maber. Nonyisogi maler gimomiyo en jalup Kristo. Sama notimo kamano, Paulo notiyo gi rieko ka nowacho weche ma Jo-Yahudigo ne nyalo timoe nonro ma giyud ni gin adier. Paulo notiegore e tiend Gamaliel ma en ng’at ma nong’ere ahinya kendo Paulo nosando jolup Kristo, mana kaka moko kuom joma ne ni kanyo nong’eyo. Kata kamano, ka ne en e yo ma dhi Damaski, noneno fweny kendo Kristo ma nosechier nowuoyo kode e fwenyno. Joma ne wuotho gi Paulo noneno mana ler moro marieny kendo ne giwinjo dwol moro, to ne ok giwinjo tiend weche ma ne iwacho. (Weche mag timo nonro e Tich Joote 9:7; 22:9, nwtsty-E.) Bang’ mano, nochuno joma ne wuotho gi Paulo mondo gitaye nyaka Damaski, nikech fweny ma noneno nomiyo obedo muofu. Ka gin kuno, Anania, ng’at ma Jo-Yahudi manie alworano nong’eyo, nochango Paulo e yor hono mochako neno.

¹⁵ Paulo nodhi nyime lero ni bang’ dok Jerusalem, Yesu nofwenyorene kendo e hekalu. Chop kanyo, i Jo-Yahudi nowang’ ahinya ma gichako goyo koko ka giwacho kama: “Negeuru, nimar ok owinjore bedo mangima!” (Tich 22:22) Jatelono nochiko mondo oter Paulo e od askeche, mondo ores ngima Paulo. Nikech nodwaro ng’eyo gimomiyo Jo-Yahudi nosin ahinya gi Paulo, jatelono nochiko mondo onon Paulo ka ichwade. Kata kamano, Paulo nomanyo arita kuom chik sirkal mi onyisogi ni en raia mar Rumi. Jotich Jehova ma kindegi bende manyoga arita kuom chik sirkal sama gikedo ne yie margi. (Ne sanduk ma wiye wacho ni “ Chik Jo-Rumi kod Raia mag Rumi” kod “ Buche Miyalo e Kindegi.”) Bang’ ka jatelono ne owinjo ni Paulo en Ja-Rumi, nochune  mondo oti gi yo machielo e yudo weche momedore. Odiechieng’ ma ne oluwo, ne otero Paulo e nyim kot maduong’ mar Jo-Yahudi, ma ne iluongo ni Sanhedrin.

16, 17. (a) Ler ane gima ne otimore ka ne Paulo wuoyo e nyim Sanhedrin. (b) Ka ne ogo Paulo, noketo ranyisi mane e wi bolruok?

¹⁶ Paulo nochako wuoyo e nyim Sanhedrin kowacho niya: “Owetena, asewuotho e nyim Nyasaye gi chuny maler ma onge bura nyaka kawuononi.” (Tich 23:1) Ne ok owuoyo mang’eny. Ndiko wacho kama: “Gikanyono, Anania jadolo maduong’ nochiko jo ma ne ochung’ machiegni kode mondo gigo dhoge.” (Tich 23:2) Mano doko kwinyo! Timno nonyiso kaka ne ging’ado bura ang’aya, nikech ne giwacho ni Paulo en jamiriambo to onge ranyisi moro amora ma ne giseyudo! Onge kiawa ni mano e momiyo Paulo nowacho niya: “Nyasaye biro goyi, in kor ot mobuk ma racharni. Ikelo nade bet piny mondo ing’adna bura kaluwore gi Chik, ka gie sano bende in iwuon iketho Chik kuom chiko mondo ogoya?”​—Tich 23:3.

¹⁷ Moko kuom joma ne nitie nobwok ahinya, ok nikech nogo Paulo, to nikech weche ma Paulo nowacho! Ne gipenje niya: “Be ing’eyo ni iyanyo jadolo maduong’ mar Nyasaye?” Paulo nodwokogi kochiwo puonj e wi bolruok kod chiwo luor ne Chik. Nowacho niya: “Owetena, ok ne ang’eyo ni en jadolo maduong’. Nikech ondik ni, ‘Kik iwuo marach e wi jatelo moro amora e ogandau.’” d (Tich 23:4, 5; Wuok 22:28) Paulo nochako wuoyo e wi gima opogore ahinya. Konyiso ni ong’eyo ni buch Sanhedrin noting’o Jo-Farisai kod Jo-Sadukai, nowacho kama: “Owetena, an Ja-Farisai kendo wuod Jo-Farisai. Wach chier mar jo motho e momiyo sani ing’adona bura.”​—Tich 23:6.

18. Ang’o momiyo Paulo ne luongore ni Ja-Farisai, to ere kaka wanyalo luwo ranyisi mare?

¹⁸ Ang’o momiyo Paulo ne luongore ni Ja-Farisai? Nikech ne en “wuod Jo-Farisai” ma ne wuok e anyuola mar Jo-Farisai. Omiyo, ji mang’eny pod ne  nene kaka Ja-Farisai. e Kata kamano, ere kaka Paulo ne nyalo bedo gi yie machal gi mar Jo-Farisai e wi chier? Wachore ni Jo-Farisai ne oyie ni chuny ok nyal tho, kendo ni chuny ng’at makare nyalo dak kendo e ringruok mar dhano. Paulo ne ok oyie kuom paro ma kamano. Noyie kuom chier ma Yesu nopuonjo. (Joh. 5:25-29) Kata kamano, Paulo pod noyie gi paro ma Jo-Farisai ne nigo ni nitie geno mar bedo mangima kendo. Jo-Sadukai to ne ok oyie ni inyalo chier ng’ato mi obed mangima kendo. Wanyalo tiyo gi ranyisi mar Paulo sama walendo ne Jo-Katholik kata Jo-Protestant. Wanyalo nyisogi ni wan bende wayie kuom Nyasaye, mana kaka gin. Kata obedo ni giyie kuom nyasaye ma nyadidek, wan to wayie kuom Nyasaye miwuoyo kuome e Muma. Pod waduto wayie kuom Nyasaye.

19. Ang’o momiyo bura mar Sanhedrin nopogore?

¹⁹ Weche ma ne Paulo owacho ne opogo Sanhedrin. Ndiko wacho niya: “Koko maduong’ ne omuoch, kendo moko kuom jondiko e kind Jo-Farisai ne ochung’ mi ne gichako yware ka giwacho kama: ‘Ok wayudo ketho moro amora kuom ng’atni, to mana ka po ni chuech moro ma ok ne, kata malaika e ma owuoyo kode​—.’” (Tich 23:9) Jo-Sadukai ma ne ok oyie ni nitie malaika, ne ok mor kata matin gi paro moro ni Paulo nowuoyo gi malaika! (Ne sanduk ma wiye wacho ni “ Jo-Sadukai kod Jo-Farisai.”) Ogandano ne ger ahinya ma nochuno jatend jolwenycha mondo ores jaoteno kendo. (Tich 23:10) Kata kamano, ngima Paulo pod ne ni kama rach. En ang’o ma ne dhi timore ne jaoteno? Wabiro puonjore wachno e sula ma luwo.