1, 2. (a) En ang’o ma dichwo gi dhako ma kendore genoga ni biro timore? (b) Gin penjo mage ma wabiro nono e sulani?

 TEM ANE paro kaka dichwo gi dhako bedoga mamor chieng’ arus margi. Gimor gi gik ma biro timore e ngimagi kinde mabiro. Gigeno ni kend margi biro siko ka nigi mor.

² Kata kamano, kend mang’eny ma ichakoga maber ok sikga kamano. Mondo kend osik ka nigi mor, joma okendore nyaka yie mondo Nyasaye otagi. Omiyo, we wanon ane dwoko ma Muma chiwo e wi penjo ma luwogi: Moko kuom ber ma kend kelo gin mage? Ka idwaro donjo e kend, ere kaka inyalo yiero ng’at ma idwaro kendorigo? Ere kaka inyalo bedo dichwo maber kata dhako maber? Ang’o ma inyalo timo mondo kend mari osiki?​—Som Ngeche 3:5, 6.

3. Be iparo ni ochuno ni nyaka ng’ato odonj e kend eka obed mamor? Ler ane.

³ Jomoko paroga ni ng’ato ok nyal bedo mamor ka ok odonjo e kend. To mano ok en adier. Yesu nowacho ni ka ng’ato ok odonjo e kend, mano nyalo bedo  mich. (Mathayo 19:11, 12) Jaote Paulo nowacho ni nitie ber ma ng’ato nyalo yudo ka ok odonjo e kend. (1 Jo-Korintho 7:32-38) Ng’ato ka ng’ato e ma yiero ka be obiro donjo e kend kata ooyo. Kik iyie mondo osiepeni, joodu, kata anyuolani ochuni mondo idonj e kend.

4. Moko kuom ber ma kend kelo gin mage?

⁴ Muma bende wacho ni kend en mich mowuok kuom Nyasaye, kendo ni nitie ber ma yudore ka ng’ato odonjo e kend. Ka ne Jehova wuoyo e wi Adam, nowacho niya: “Ok ber mondo dhano obed kende. Kuom mano, abiro miye jakony mowinjore kode.” (Chakruok 2:18) Jehova nochueyo Hawa mondo obed chi Adam, kendo gin e ma ne gibedo joot mokwongo e piny. Ka joma okendore nigi nyithindo, onego gidag ma onge tungni mondo gipidh nyithindgi e yo maber. Kata kamano, gima duong’ momiyo ji donjo e kend ok en mana nyuolo nyithindo.​—Zaburi 127:3; Jo-Efeso 6:1-4.

5, 6. Ere kaka kend nyalo bedo kaka “tol mokad gi tonde adek”?

⁵ Ruoth Suleman nondiko niya: “Bedo ji ariyo ber moloyo bedo ng’ato achiel nikech giyudo pok maber kuom tich matek ma gitiyo. Nimar ka achiel kuomgi opodho, nyawadgi nyalo chunge. To nade ng’at man kende kopodho? . . . Kendo tol mokad gi tonde adek tek chodo.”​—Eklesiastes 4:9-12.

⁶ Kend maber nyalo miyo ji ariyo mokendore obed osiepe machiegni ahinya nikech gikonyore, gijiwore, kendo giritore. Hera nyalo miyo kend obed motegno, kata kamano, kend nyalo bedo motegno moloyo ka joma okendorego lamo Jehova. Mano  nyalo miyo kend margi obed kaka “tol mokad gi tonde adek,” ma en tol motegno ahinya. Tol machalo kamano otegno moloyo tol mokad gi tonde ariyo. Kend biro bedo motegno ka joma okendorego oketo Jehova e kend margi.

7, 8. En puonj mane ma Paulo nochiwo e wi kend?

⁷ Ka dichwo gi dhako osekendore, ng’ato ka ng’ato nyalo chopo gombo mag nindruok mag nyawadgi. (Ngeche 5:18) Kata kamano, ka ng’ato dwaro donjo e kend mana ni mondo ochop gomboge mag nindruok, mano nyalo miyo oyier ng’at ma ok owinjore kode. Mano e momiyo Muma wacho ni ng’ato onego odonj e kend mana “ka osekalo higni ma rowere thiewoe” ma gin higni ma gombo mag nindruok bedogae motegno. (1 Jo-Korintho 7:36) Ber rito nyaka gombogo odog chien eka idonj e kend. Mano nyalo miyo ipar e yo makare kendo itim yiero mowinjore.​—1 Jo-Korintho 7:9; Jakobo 1:15.

⁸ Ka po ni ichano donjo e kend, onego ibed gi paro mowinjore kendo ing’e ni kend ka kend bedoga gi chandruoge. Paulo nowacho ni joma okendore “nobed gi masira e ringregi.” (1 Jo-Korintho 7:28) Kata kend maberie moloyo be bedoga gi chandruoge moko. Omiyo, kidwaro donjo e kend, yier ng’at midwaro kendorigo e yo maber.

9, 10. Ang’o manyalo timorenwa ka wadonjo e kend gi ng’at ma ok ti ne Jehova?

⁹ Nitie puonj moro mar Muma ma onego wapar sama wadwaro yiero ng’at ma wadwaro donjogo e  kend. Owacho niya: “Kik utueru e jok achiel gi jo ma ok ni e yie.” (2 Jo-Korintho 6:14) Ranyisi motigo e ndikono paronwa gima jopur timoga. Japur ok tuega chiaye kata jamni ma ok romre e jok achiel mondo giti kanyachiel. Tueyogi kanyachiel ok ber nikech giduto gibiro hinyore. E yo ma kamano bende, kend manie kind ng’at ma lamo Jehova gi ma ok lame nyaloga bedo gi chandruoge mathoth. Omiyo, Muma nyisowa ni wakendre “mana kuom Ruoth.”​—1 Jo-Korintho 7:39.

¹⁰ Nitie Jokristo moko ma neno ni ber mondo gidonj e kend gi ng’at ma ok lam Jehova kar dong’ kendgi. Kata kamano, kinde mang’eny wayudoga mana lit ka ok waluwo puonj mag Muma. Gima duong’nwa kaka jotich Jehova en tiyone. Inyalo winjo nade ka ok iti ne Jehova kanyachiel gi ng’at ma ikendorigo? Ji mang’eny oseyiero mar siko ka ok okendgi kar donjo e kend gi joma ok ohero Jehova kendo ma ok lame.​—Som Zaburi 32:8.

11. Ang’o manyalo konyi yiero ng’at maber minyalo donjogo e kend?

¹¹ Mano koro ok nyis ni ji duto ma lamo Jehova nyalo bedo joma owinjore wadonjgo e kend. Ka po ni ichano mar donjo e kend, many ng’at ma ihero gadier kendo ma iwinjorigo maber. Rit nyaka iyud ng’at ma nigi chenro kaka mari e ngima kendo ma keto motelo wach tiyo ne Jehova. Kaw thuoloni mondo isom kendo ipar matut kuom puonj ma wuoyo e wi kend ma yudore e buge ma ogo gi jatich mogen kendo mariek.​—Som Zaburi 119:105.

12. Ranyisi manie Muma mar jonyuol ma ne oyiero ne nyithindgi joma gikendorego puonjowa ang’o?

 ¹² E ogendni moko, jonyuol e ma yieroga ng’at ma gidwaro ni nyargi kata wuodgi odonjgo e kend. Ginenoga ni jonyuol e ma ong’eyo ng’at mowinjore gi nyithindgi. Timno ne onya ahinya e kinde ma ne indiko Muma. Omiyo, ka joodu oyiero mar timo kamano, Muma pod nyalo konyo jonyuolni e ng’eyo kido monego ginon kuom ng’at ma gidwaro ni ikendrigo. Kuom ranyisi, ka ne Ibrahim dwaro manyo ne wuode ma Isaka dhako, gima duong’ ma ne onono en ka be nyakono ohero Jehova to ok ka  be en gi mwandu kod huma.​—Chakruok 24:3, 67; som Weche Momedore namba 25.

13-15. (a) Ere kaka dichwo nyalo ikore ne kend? (b) Ere kaka dhako nyalo ikore ne kend?

¹³ Ka ichano mar donjo e kend, nyaka ibed gadier ni iseikori. Inyalo paro ni iseikori, kata kamano, we wanon ane gik manyiso ni ng’ato oseikore ne kend. Wechego nyalo kawi gi wuoro.

¹⁴ Muma nyiso ni dichwo gi dhako nigi ting’ mopogore opogore e ot. Omiyo, nenore maler ni kaka dichwo nyalo ikore ne kend opogore gi kaka dhako nyalo ikore. Dichwo ma dwaro kendo onego obed gadier ni oikore bedo wi ot. Jehova dwaro ni dichwo orit chiege kod nyithinde e weche mag ringruok kendo odew kaka giwinjo e chunygi. Dichwo onego ota ode e weche mag lamo to mano e gima duong’ moloyo. Muma wacho ni dichwo ma ok rit joode ‘rach moloyo ng’at ma onge yie.’ (1 Timotheo 5:8) Omiyo, ka in dichwo to idwaro kendo, par kaka puonjni nyalo konyi: “Ik tijeni ma oko, kendo iik puotheni; eka iger odi.” Tiend wechego en ni ka pok ikendo, nonri ka be inyalo timo gima Jehova dwaro ni chwo mosekendo otim.​—Ngeche 24:27.

¹⁵ Dhako ma dwaro ni okende onego opar matut ka be oikore chopo ting’ mar bedo dhako, ma samoro nyalo riwo bedo gi nyithindo. Muma nyisowa yore mathoth ma dhako nyalo nyisogo ni orito chwore gi nyithinde. (Ngeche 31:10-31) E kindegi, thoth chwo gi mon ma dwaro donjo e kend paro  mana ber ma ginyalo yudo kuom ng’at ma gikendorego. Kata kamano, Jehova to dwaro ni wapar matut kuom gima wanyalo timo ne ng’at ma wakendorego.

16, 17. Ka ichano donjo e kend, en ang’o monego ipar matut?

¹⁶ Ka pok idonjo e kend, par matut gima Jehova dwaro ni joma okendore otim. Bedo wi ot ok nyis ni koro dichwo tayo joode gi agoko kogoyogi kata sandogi. Wi ot maber luwo ranyisi mar Yesu ma kinde duto ne ohero ji kendo ng’won. (Jo-Efeso 5:23) Dhako to onego opar matut ka be oikore riwo lwedo paro ma jaode biro chiwo kendo tiyo kode kanyachiel. (Jo-Rumi 7:2) Onego openjre ka be oyie bolore ne dichwo ma orem. Ka oneno ni timo kamano pod ok yotne, ber ka oweyo donjo e kend gie sani.

¹⁷ Chwo gi mon manie kend onego opar kaka ginyalo moro joma gikendorego to ok gin giwegi. (Som Jo-Filipi 2:4.) Paulo nondiko niya: “Ng’ato ka ng’ato kuomu nyaka her chiege kaka oherore owuon; to dhako bende onego omi chwore luor matut.” (Jo-Efeso 5:21-33) Ng’ato ka ng’ato onego owinj ni ohere kendo omiye luor. Kata kamano, mondo kend odhi maber, dichwo nyaka bed gadier ni chiege omiye luor matut kendo dhako bende onego obed gadier ni chwore ohere.

18. Ang’o momiyo joma dwaro kendore onego obed motang’ sama gitimo kisera?

¹⁸ Kinde mag timo kisera onego obed kinde mag mor ma joma dwaro kendore yudoe thuolo mar ng’eyo nyawadgi maber. Mago be e kinde ma ginyalo nono ka be ginyalo donjo e kend kata ooyo kendo  giwach adiera e kindgi. Kindeno e thuolo ma dichwo gi dhako kawo mar ng’eyo kaka ginyalo wuoyo e yo maber kaka joot kendo temo mondo ging’e gima nie chuny nyawadgi. Kaka osiep manie kindgi medo bedo motegno, e kaka ng’ato medo hero nyawadgi. Kata kamano, nyaka gibed gi tong’ e okang’ ma ginyisorego hera mondo kik gitim gimoro manyalo miyo gidonj e terruok. Hera madier biro konyogi bedo gi ritruok mondo kik gitim gimoro amora manyalo ketho winjruokgi gi Jehova.​—1 Jo-Thesalonika 4:6.

19, 20. Ere kaka Jokristo neno kend?

¹⁹ Buge kod sinembe mang’eny rumoga ka joma oherore timo arus maduong’. Kata kamano, arus en mana chakruok mar gik moko. Jehova ne dwaro ni kend obed gima siko nyaka chieng’.​—Chakruok 2:24.

²⁰ E kindegi, ji kawo kend ka gima nyalo rumo sa asaya. Yot mondo ng’ato odonj e kend kendo yot mondo ng’ato oketh kendno chuth. Jomoko neno ni sama gichako yudo chandruok e kend, mano e kinde mar ketho kendno chuth. Kata kamano, par ane ranyisi mar Muma mar tol mokad motegno gi tonde adek. Tol ma kamano ok nyal chot kata ka oride matek maromo nade. Ka wakwayo mondo Jehova okonywa, kend marwa nyalo siko. Yesu nowacho niya: “Gima Nyasaye oseriwo, dhano moro amora kik opogi.”​—Mathayo 19:6.

21. Ang’o manyalo konyo joma okendore mondo giherre?

²¹ Waduto, wan gi kuonde ma watimoe maber gi kuonde ma wanyapie. Yot mondo waket pachwa e nyawo mag jomamoko to ahinya ahinya mar joma wakendorego. Kata kamano, ka watimo kamano to ok wabi bedo mamor. To komachielo, ka waketo pachwa e kido mabeyo ma joma wakendorego nigo, wabiro bedo mamor. Be timo mano nyalore? Ee! Jehova ong’eyo ni wan joma orem, kata kamano, oketo pache mana kuom kido mabeyo ma wan-go. Parie ka dikoro ok otim kamano! Jandik zaburi nowacho niya: “Ka dabed ni irango mana richo, en ng’ano  ma dichung’ e nyimi, yaye Jehova?” (Zaburi 130:3) Joma okendore nyalo luwo ranyisi mar Jehova ka giketo pachgi mana kuom kido mabeyo ma joma gikendorego nigo kendo ka giikore weyonegi kethogi.​—Som Jo-Kolosai 3:13.

22, 23. Ere kaka Ibrahim gi Sara noketo ranyisi maber ne joma okendore?

²² Kend nyalo bedo motegno kaka higni medo  kalo. Ibrahim gi Sara ne odak maber kuom higni mang’eny. Nyalo bedo ni Sara ne osekalo higni 60 ka ne Jehova onyiso Ibrahim ni owuog Ur, kama ne gidakie. Parie kaka ne nyalo bedo matek ne Sara weyo dalane mondo odhi odag e hembe. Kata kamano, Sara ne en osiep Ibrahim kendo ne omiye luor ahinya. Omiyo, noriwo lwedo paro ma Ibrahim ne ong’ado kendo weche nodhinegi maber.​—Chakruok 18:12; 1 Petro 3:6.

²³ Bedo gi kend maber ok nyis ni koro dichwo gi dhako biro winjore e gik moko duto. Kinde moro ka ne Ibrahim ne ok owinjore gi Sara e wach moro, Jehova nonyiso Ibrahim niya: “Winj dwond Sara.” Ibrahim notimo kamano, kendo weche nodhi maber. (Chakruok 21:9-13) Ka kinde moko in bende ok iwinjriga gi jaodi e wach moro, kik chunyi nyosre. Kata ka ok uwinjoru e wach moro, gima duong’ en ni ng’ato ka ng’ato ohero nyawadgi kendo omiye luor.

24. Ere kaka kend marwa nyalo miyo Jehova oyud duong’?

²⁴ E kanyakla mar Jokristo, nitie joma okendore mang’eny kendo mamor. Ka po ni idwaro donjo e kend, ng’e ni yiero ng’at midwaro kendorigo en achiel kuom yiero madongo minyalo timo e ngimani. En yiero mabiro mulo ngimani duto, omiyo, gen kuom Jehova mondo otayi e yo makare. Ka itimo kamano, ibiro yiero ng’at mikendorigo e yo makare, ibiro ikori maber ne kend, kendo ibiro bedo gi winjruok motegno gi jaodi, to mano biro miyo Jehova oyud duong’.