1, 2. En mich mane maber ma Jehova osemiyowa?

 JEHOVA osemiyo ng’ato ka ng’ato kuomwa mich maber miwuoro. Michno en ngima. (Chakruok 1:27) Odwaro ni wadag e ngima maberie moloyo. Omiyo, osemiyowa puonj manyalo konyowa timo yiero mabeyo e ngimawa. Onego wati gi puonjgo mondo gikonywa ‘pogo gik makare kod gik ma ok kare.’ (Jo-Hibrania 5:14) Ka watimo kamano to wanyiso ni wayie mondo Jehova otiegwa mondo watim gik makare. Kaka wamedo tiyo gi puonj mag Muma e ngimawa kendo neno kaka gikonyowa e kaka wamedo ng’eyo ber mar tiyo kodgi.

² E kindewagi, wanyalo romo gi pek mang’eny e ngima. Nitie weche moko ma wanyalo romogo ma Muma ok wuoye achiel kachiel. Kuom ranyisi, nyalo dwarore ni wayier ka be wabiro yie gi yor thieth moro mitiye gi remo kata ooyo. Ere kaka wanyalo timo yiero ma moro Jehova? Muma oting’o puonj moko manyalo konyowa ng’eyo kaka Jehova neno ngima kod remo. Ka wawinjo puonjgo malong’o, wabiro timo yiero mabeyo mabiro miyo wadong’ ka  wan-gi chuny maler. (Ngeche 2:6-11) Koro, we wanon ane moko kuom puonjgo.

3, 4. (a) Jehova nolero nade paro ma en-go e wi remo? (b) Remo ochung’ ne ang’o?

³ Muma nyisowa ni e wang’ Jehova, remo ochung’ ne ngima. Okawo ngima kaka gima kende ahinya. Bang’ ka Kain nosenego owadgi, Jehova nonyise niya: “Remb owadu ywakna e lowo.” (Chakruok 4:10) Remb Habil ne ochung’ ne ngimane, omiyo, ka ne Kain onege, ne okawo ngimane.

⁴ Bang’ Ataro ma ne otimore e kinde Noa, Nyasaye nonyiso dhano ni ginyalo chamo ring’o. Kata kamano, nonyisogi achiel kachiel niya: “To ring’o gi ngimane, tiende ni rembe, e ma kik ucham.” (Chakruok 9:4) Chikno nomako nyikwa Noa duto moriwo nyaka wan. Nenore maler ni e wang’ Jehova remo ochung’ ne ngima. Omiyo, wan bende onego wane remo kaka Nyasaye nene.​—Zaburi 36:9.

5, 6. Chik Musa ne nyiso nade kaka Jehova neno ngima kod remo?

⁵ E Chik ma Jehova nomiyo Musa, nowacho kama: “Ka Ja-Israel . . . ochamo remb gimoro amora, abiro bedo jasike kendo ananege. Nikech ngima mar gimoro nie rembe.”​—Tim Jo-Lawi 17:10, 11.

⁶ Chik Musa ne wacho ni ka ng’ato onego le moro mondo ocham, ne onego ool rembe e lowo. Mani ne nyiso ni ngima leno en mar Jehova, Jachuech mar gik moko duto. (Rapar mar Chik 12:16; Ezekiel 18:4) Kata kamano, mano koro ne ok nyis ni Jehova ne dwaro ni gitim kamano e yo mokalo tong’ ka gichido remo  kuom leno. Kar mano, ne odwaro ni gitim duto ma ne ginyalo mondo gigol remo e leno, to mano ne dhi miyo gidong’ ka gin gi chuny maler. Chiwo luor ne remb le ne nyiso ni gimiyo Jehova luor nikech en e Jachiw ngima. Bende, Chik ne dwaro ni Jo-Israel ochiw le kaka misengni mondo giumgo richogi.​—Som Weche Momedore namba 19 kod 20.

7. Ere kaka Daudi nonyiso ni omiyo remo luor?

⁷ Wanyalo neno kaka remo ne en gima duong’ ahinya ka wanono gima Daudi ne otimo ka ne okedo gi Jo-Filistia. Chwo ma ne nigi Daudi ne oneno ka riyo oloye ahinya, omiyo, ne gidhi e alwora mar jowasikgi mondo giomne pi kata obedo ni mano ne nyalo miyo oneggi. Kata kamano, ka ne gikelo ne Daudi pigno, notamore modhe “mopuke ne Jehova.” Daudi nowacho niya: “A Jehova, ok anyal timo gima kama! Ere kaka damodh remb jo ma dine owito ngimagi?” Daudi nong’eyo maler kaka Nyasaye ogeno ngima kod remo.​—2 Samuel 23:15-17.

8, 9. Jokristo neno nade remo?

⁸ E kinde Jokristo mokwongo, jotich Nyasaye koro ne ok chiw misengni mag le. Kata kamano, pod ne dwarore ni gine remo kaka Nyasaye nene. Achiel kuom Chike ma ne Jehova dwaro ni Jokristo oluw ne wacho niya: ‘Wereuru gi remo.’ Mana kaka ne dwarore ni ng’ato owere gi chode kata lamo sanamu e kaka ne dwarore ni ng’ato owere gi remo.​—Tich Joote 15:28, 29.

⁹ Mano bende e gima onego watim e kindewagi. Kaka Jokristo, wang’eyo ni Jehova e Soko mar ngima, tiende ni gik mangima duto gin meke. Bende,  wang’eyo ni remo ler kendo ochung’ ne ngima. Omiyo, watemo matek mondo wanon puonj mag Muma sa asaya ma wadwaro timo yiero e wi thieth mitiye gi remo.

10, 11. (a) Joneno mag Jehova neno nade wach medo remo duto kata achiel kuom ng’injo ang’wen maloso remo? (b) Gin weche mage ma Jakristo ka Jakristo onego otimie yiero?

¹⁰ Joneno mag Jehova ong’eyo ni ‘werruok gi remo’ oriwo gik mathoth, to ok mana madhe kata chame kende. Mano nyiso ni ok giyie ni omedgi remo, ogol rembgi mondo omed ng’at machielo, kata kano rembgi mondo obi omedgi bang’e. Bende, mano nyiso ni giwere chuth gi thieth mitiyoe gi ng’injo ang’wen maloso remo ma gin: Ng’injo marokwere (red cells), ngi’njo marochere (white cells), ng’injo ma poto remo (platelets) kod pi remo (plasma).

¹¹ Nitie gik mawuok kuom ng’injo ang’wen maloso remo. Jakristo ka Jakristo nyaka tim yiero ka be obiro yie mondo othiedhe kitiyo gi gik molos koa kuom ng’injo ang’wen-go. Bende, en e ma obiro timo yiero ka be onyalo yie gi yor thieth moro mitiye gi rembe owuon. Ng’ato ka ng’ato nyaka yier kaka ibiro ti gi rembe sama itimone yeng’o, sama ipimo rembe, kata e thieth moro amora ma dhi nyime gie sechego.​—Som Weche Momedore namba 21.

12. (a) Ka chunywa oyienwa timo yiero moro, ang’o momiyo Jehova pod kawo yiero ma watimono mapek? (b) Ang’o manyalo konyowa timo yiero mabeyo e weche thieth?

¹² Ka chunywa oyienwa timo yiero moro, be Jehova kawo yiero ma watimono mapek? Ee, okawe  mapek. Jehova dewo ahinya kaka wawinjo e chunywa kod gik ma waparo. (Som Ngeche 17:3; 24:12.) Omiyo, sa asaya ma wadwaro yiero yor thieth moro, onego walem ka wakwayo Jehova mondo otawa kae to watim nonro e wi yor thiethno. Bang’ mano, wanyalo timo yiero ka watiyo gi chunywa motieg gi Muma. Ok onego wapenj jomamoko gima dine gitimo ka dabed ni gin e chal kaka marwa kendo gin bende ok onego gidonjre e yiero ma watimo. Ng’ato ka ng’ato “noting’ ting’ne owuon.”​—Jo-Galatia 6:5; Jo-Rumi 14:12.

13. Chike kod puonj mag Jehova ma wuoyo e wi remo, puonjowa ang’o?

¹³ Gimoro amora ma Jehova dwaro ni watim kelonwa ber kendo ginyiso ni oherowa. (Zaburi 19:7-11) Kata kamano, ok waluw chikene mana nikech gikonyowa. Waluwo chikene nikech wahere. Hera ma waherogo Jehova e ma miyo ok wayie mondo omedwa remo. (Tich Joote 15:20) Luwo chikno bende rito ngimawa. E kindewagi, ji mang’eny ong’eyo rach ma bedoe sama omed ng’ato remo kendo lakteche mathoth ong’eyo ni thieth ma ok tiye gi remo e ma berie moloyo. Nenore maler ni yore Jehova beyo kendo ginyiso ni oherowa.​—Som Isaya 55:9; Johana 14:21, 23.

14, 15. (a) Gin chike mage ma ne Jehova omiyo joge mondo okonygi e geng’o hinyruok? (b) Ere kaka inyalo tiyo gi puonj ma yudore e chikego?

¹⁴ Kinde duto, chike Nyasaye osekelone jotichne ber mang’eny. Jehova nomiyo Jo-Israel machon chike  moko ma ne nyalo konyogi mondo kik gihinyre. Kuom ranyisi, achiel kuom chikego ne wacho ni ka ng’ato gero ot, nyaka noket rageng’ moro molworo tado mondo ng’ato kik lwar piny koa e wi tadono. (Rapar mar Chik 22:8) Bende, nitie chik machielo ma ne oket ne joma opidho le. Ka ng’ato ne nigi ruath mager, ne onego orite maber mondo kik ochuo jomoko kata negogi. (Wuok 21:28, 29) Ka ng’ato ne nyalo tho nikech Ja-Israel moro ok oluwo chikego, Ja-Israelno ne bedo gi buch remo.

¹⁵ Chikego nyiso maler ni Jehova neno ngima kaka gima duong’. Ng’eyo mano onego omi watim ang’o? Onego wanyis ni wachiwo luor ne ngima e yo ma waritogo utewa, mtokniwa, yo ma wariembogo, kaachiel gi yorewa mag manyo mor. Ji mang’eny ok tim kamano, to ahinya ahinya rowere nikech gineno ni onge gima rach manyalo timorenegi kendo ok gidew hinyruok ma ginyalo yudo. Kata kamano, Jehova ok dwar ni watim gik moko kamano. Odwaro ni wane ngima kaka gima duong’, bed ni en ngimawa kata mar jomamoko.​—Eklesiastes 11:9, 10.

16. Jehova neno nade wach golo ich?

¹⁶ Jehova ogeno ahinya ngima mar ji duto. Kata mana ngima mar nyathi ma pok onyuol bende okawo ka gima duong’. E Chik Musa, ka ng’ato nopo ka ohinyo dhako ma nigi ich, ma dhakono kata nyathi manie iye otho, Jehova ne neno ng’atno kaka janek. Kata obedo ni ng’atno ne oneko ka oporene, ne nyaka chul ngima kar ngima nikech ngima noselal. (Som Wuok 21:22, 23.) Nyasaye neno nyathi  ma pok onyuol kaka ng’at mangima. Ka en kamano, iparo ni Jehova neno nade wach golo ich? Iparo ni owinjo nade sama oneno ka ji tara gi tara golo ich higa ka higa?

17. En wach mane manyalo hoyo dhako ma nogolo ich ka pok ong’eyo Jehova?

¹⁷ To nade ka dhako moro nosegolo ich ka pok nong’eyo kaka Jehova neno wachno? Misango mar Yesu Kristo nyalo miyo dhakono obed gadier ni Jehova nyalo weyone richone. (Luka 5:32; Jo-Efeso 1:7) Ka po ni oseloko chunye gadier, chunye ok onego ochande nikech richo ma notimono. “Jehova en Nyasaye mang’won kendo ma kecho ji . . . Osewito kethowa mabor kodwa, mana kaka wuok chieng’ bor gi podho chieng’.”​—Zaburi 103:8-14.

18. Ang’o momiyo onego watem matek mondo wagol paro maricho e pachwa?

¹⁸ Miyo ngima luor en gima chakore e chunywa nikech ngima en mich mowuok kuom Nyasaye. Oriwo bende kaka waneno jomamoko. Jaote Johana nondiko kama: “Ng’at ma timo sigu gi owadgi en janek.” (1 Johana 3:15) Ka po ni ok ihero ng’ato, mosmos mano nyalo miyo imak sigu kode. Sigu nyalo miyo ng’ato kik mi jomamoko luor, onyalo miyo ng’ato owach weche mag miriambo e wi jomamoko, kata gombo ni githo. Jehova ong’eyo kaka waneno jomamoko. (Tim Jo-Lawi 19:16; Rapar mar Chik 19:18-21; Mathayo 5:22) Ka wafwenyo ni wan gi paro moko maricho kuom ng’ato, onego watem matek mondo wagolgi e pachwa.​—Jakobo 1:14, 15; 4:1-3.

19. Yo machielo ma wanyalo nyisogo ni wamiyo ngima luor en mane?

 ¹⁹ Nitie yo machielo ma wanyalo nyisogo ni wamiyo ngima luor. E Zaburi 11:5, wafwenyo ni Jehova “osin gi ng’ato ang’ata mohero timbe gero.” Ka wayiero yore mag manyo moro mopong’ gi timbe gero, mano nyiso ni wahero timbe gerogo. Be onego wapong’ pachwa gi weche, paro, kod pichni mopong’ mana gi timbe gero? Ooyo. Kar mano, wadwaro pong’o pachwa gi gik maler kendo ma miyo wabedo gi paro mokuwe.​—Som Jo-Filipi 4:8, 9.

20-22. (a) Jehova neno nade piny ma Satan tayoni? (b) Ere kaka jotich Nyasaye nyiso ni “ok gin mag piny”?

²⁰ Piny ma Satan tayoni ok omiyo ngima luor kendo Jehova nene ni en gi buch remo tiende ni en janek. Kuom higni mang’eny, sirkande mag piny osenego ji mang’eny moriwo nyaka jotich Jehova. E Muma, iwuoyo kuom sirkandego kaka ondiegi mager kendo ma kwiny. (Daniel 8:3, 4, 20-22; Fweny 13:1, 2, 7, 8) E kindegi, ji uso ahinya gige lweny maricho kendo giyudo ohala mang’eny. Kuom adier, “piny duto ni e teko mar ng’at marach.”​—1 Johana 5:19.

²¹ Kata kamano, Jokristo madier “ok gin mag piny.” Jotich Jehova ok riw lwedo weche lweny kod siasa. Jokristo ok neg ji kendo ok giriw lwedo riwruoge ma nego ji e lweny kata ma loso gige lweny. (Johana 15:19; 17:16) Ok gitug lweny sama isandogi.  Yesu ne opuonjowa ni waher nyaka jowasikwa.​—Mathayo 5:44; Jo-Rumi 12:17-21.

²² Din bende osemiyo ji mang’eny otho. Sama Muma wuoyo e Babulon Maduong’ ma en riwruok mar dinde mag miriambo, owacho niya: “Kuome ne oyudie remb jonabi gi mag jo maler kod mag ji duto ma ne oneg e piny.” Donge ineno gimomiyo Jehova chikowa niya: “Auru kuome, un joga”? Joma lamo Jehova ok riw lwedo dinde mag miriambo.​—Fweny 17:6; 18:2, 4, 24.

23. Wuok e Babulon Maduong’ oriwo timo ang’o?

²³ Wuok e Babulon Maduong’ oriwo nyiso ayanga ni ok in e din moro amora mar miriambo. Kuom ranyisi, nyalo dwarore ni ibed gadier ni osegol nyingi e list mar din ma ne ilemee. Kata kamano, timo kamano kende ok oromo. Dwarore ni wasin gi gik maricho ma dinde mag miriambo timo kendo wakwed timbegigo. Mano en nikech dinde mag miriambo oyie gi timbe mochido mag terruok, siasa, kod ich-lach. (Som Zaburi 97:10; Fweny 18:7, 9, 11-17) Kuom higni mang’eny, timbe maricho mag dindego osekelo tho mar ji mathoth ahinya.

24, 25. Ere kaka ng’eyo Jehova miyo wabedo gi kuwe kod chuny maler?

²⁴ Ka ne pok wang’eyo Jehova, waduto nitie kaka ne wariwo lwedo gik maricho ma piny Satan timo. Kata kamano, wasetimo lokruok. Waseyie gi misango mar Yesu Kristo kendo wasechiwo ngimawa ne Nyasaye. Jehova owuon osemiyowa “kinde mag yueyo.” Wan gi kuwe kendo chunywa ler nikech wang’eyo ni wamoro Nyasaye.​—Tich Joote 3:19; Isaya 1:18.

 ²⁵ Kata obedo ni kinde moro ne wan e riwruok ma ok mi ngima luor, Jehova pod nyalo ng’wononwa nikech misango ma ne Yesu ochiwo. Wamor gi mich mar ngima ma Jehova omiyowa. Wanyiso ni wamor gi michno sama watimo duto ma wanyalo mondo wapuonj jomoko e wi Jehova, wawere gi piny Satan, kendo wabed gi winjruok machiegni gi Jehova.​—2 Jo-Korintho 6:1, 2.

26-28. (a) En migawo mane makende ma Jehova nomiyo Ezekiel? (b) Jehova dwaro ni watim ang’o e kindewagi?

²⁶ E kinde Jo-Israel, Jehova nonyiso janabi Ezekiel mondo omi ji siem ni Jerusalem ne idhi kethi kendo ni ne onego opuonj ji gima nonego gitim mondo gitony. Ka po ni Ezekiel ne ok omiyo ji siem, Jehova ne dhi kwano remb jogo e wiye. (Ezekiel 33:7-9) Ezekiel nonyiso ni omiyo ngima luor kuom timo duto ma nonyalo e lando wach ma nomiyeno.

²⁷ Jehova osemiyowa migawo mar chiwo siem ne ji ni ochiegni ketho piny Satan kendo odwaro ni wakony ji ong’eye, e ka ginyalo tony mondo gidonj e piny manyien. (Isaya 61:2; Mathayo 24:14) Wadwaro timo duto ma wanyalo mondo wanyis ji wechego. Dwaher wacho kaka Paulo niya: “Aler kuom remb ji duto, nikech pok aweyo ma ok ahulonu dwaro mar Nyasaye.”​—Tich Joote 20:26, 27.

²⁸ Nitie kuonde moko e ngimawa ma bende dwarore ni waritie ler. Wabiro nono moko kuomgi e sula ma luwo.