1, 2. Gin chandruok kaka mage ma ji yudo e ndalogi, to mani miyo ji bedo gi penjo kaka mage?

BANG’ lweny e piny moro ma lweny ja betie, gana gi gana mag mon kod nyithindo ma ne osenegi ne oyiki e liel moriwo ji duto, kendo liendno ne olwor gi msalepe matindo tindo mang’eny. E msalaba ka msalaba, ne nitie ndiko ma wacho kama: “Nikech ang’o? ” Bang’ yudo masira ma ok ging’eyo tiende malong’o, ji thoro penjo penjoni ka giparogo gima otimore. Gima lit en ni ji hinyo bedo gi penjoni e seche ma lweny, tuwo, kata mahundu omiyo ng’atgi ma gihero otho, ogoyo odgi piny, kata okelonegi chandruok e yo moro amora machielo. Gidwaro ng’eyo gimomiyo masiche kaka mago yudogi.

² Ang’o momiyo Nyasaye oweyo chandruok mondo obedie? Ka Jehova en Nyasaye man gi teko duto, man gi hera kod rieko mang’eny, kendo Nyasaye mohero timbe makare, ang’o momiyo piny opong’ gi sigu kod timbe maricho? Be isebedo gi penjo kaka magi in iwuon?

3, 4. (a) Ang’o manyiso ni bedo gi penjo e wi gimomiyo Yehova oweyo richo ok en gima rach? (b) Jehova neno nade richo kod chandruok?

³ Be en gima rach penjo gima omiyo Nyasaye oweyo chandruok mondo obedie? Jomoko neno ni bedo gi penjo kaka mano nyiso ni gionge kod yie, kata ni mano nyiso ni ok  gimiyo Nyasaye luor. Kata kamano, ka isomo Muma to ibiro nwang’o ni jo makare ma ne oluoro Nyasaye ne nikod penjo kaka mago. Kuom ranyisi, janabi Habakkuk ne openjo Jehova kama: “Nang’o inyisa gi mamono, kendo imiya ng’iyo thagruok? mecho kod tim machach ni e nyim wang’a: kendo nitie nditi, mi miero otimore.”—Habakkuk 1:3.

⁴ Be Jehova ne okwero Habakkuk janabi makare nikech nopenjo penjo machalo gi mago? Ooyo. Kar timo mano, Nyasaye ne oyie mondo oket ei Muma weche Habakkuk manyiso ratiro paro ma ne nie chunye. Nyasaye bende ne okonye bedo gi ng’eyo kod yie e yo momedore. Jehova dwaro ni mondo otimni kamano in bende. Ng’e ni Muma puonjo ni oherowa, kendo ‘oparowa.’ (1 Petro 5:7) Nyasaye osin gi richo kod chandruok ma wayudo nikech richo, moloyo kaka dhano moro amora nyalo sin kodgi. (Isaiah 55:8, 9) To kare ang’o momiyo piny opong’ gi chandruok mang’eny kama?

5. Gin dwoko mage ma jomoko chiwo ka gitemo nyiso gimomiyo dhano chandore, Muma to puonjo ang’o e wachno?

⁵ Ji mowuok e dinde mopogore opogore osebedo ka dhi ir jopuonj din kod jotendgi mondo gipenj gimomiyo nitie chandruok mang’eny ahinya. Dwoko ma gisebedo ka giyudo en  ni chandruok en dwaro mar Nyasaye, kendo ni Nyasaye ne osechano gimoro amora ma biro timore kaachiel gi masiche mayudo ji. Ng’enygi inyiso ni yore Nyasaye opondo, kata ni en ema okelo tho ne ji—kata mana ne nyithindo—ni eka mondo obed kodgi e polo. Kaluwore kod gima isepuonjri, richo ok kel gi Jehova Nyasaye. Muma wacho niya: “Nyasaye ok nyal timo richo; Ng’a Manyalo Duto ok nyal timo tim mamono ngang’.”—Ayub 34:10.

6. Ang’o momiyo dhano hango wach ni Nyasaye ema kelo chandruok manie piny?

⁶ Be ing’eyo gimomiyo dhano hango wach ni Nyasaye ema kelo chandruok manie piny? E kinde mang’eny, ji keto ketho kuom Nyasaye Manyalo Duto nikech giparo ni en e jaloch kata jatend pinyni. Ok ging’eyo gima Muma puonjo kuom adier e wi wachni. Ne ipuonjori wachno e Sula mar 3 ei bugni. Kuom adier, jaloch kata jatend pinyni en Jachien kendo Satan.

7, 8. (a) Gik matimore e piny nyiso nade kit jaloch mar pinyni? (b) Ere kaka chandruok biro bende nikech dhano orem, kendo nikech ‘weche mayudo ji duto’?

⁷ Muma wacho ratiro kama: “Piny duto obedo e teko mar Ng’a Marachno.” (1 Johana 5:19) Par ane wachno, donge en wach manenore ni en adier? Gik matimore e piny nyiso maler kido mar ng’at “ma wuondo piny ngima.” (Fweny 12:9) Satan en ng’at ma jasigu, ma ja miriambo, kendo ma kwiny. Mano e momiyo piny manie bwo teko mare, opong’ gi sigu, miriambo kod timbe mag gero. Mani en achiel kuom gik momiyo nitie chandruok mang’eny.

⁸ Wach mar ariyo manyiso gimomiyo nitie chandruok mang’eny, mana kaka onyis e Sula mar 3, en ni dhano osebedo ka orem, kendo gin joricho nyaka a ketho ma ne otimore e puoth Eden. Nikech richo, dhano osebedo ka laro telo, kendo mani osekelo lwenje gi chandruok. (Eklesiastes 4:1; 8:9) Mar adek en ni chandruok biro nikech gik moko duto nikod “ndalogi, weche oyudogi giduto.” (Eklesiastes 9:11) E piny ma ok orit gi Jehova kaka Jaloch, ji nyalo yudo chandruok nikech bedo kamoro e seche ma ok owinjore.

9. Ang’o momiyo wanyalo bedo gi adier ni Jehova nikod gima kare momiyo oweyo chandruok mondo odhi nyime?

 ⁹ Ng’eyo ni Nyasaye ok kel chandruok en gima hoyo chuny. Lwenje, mahundu, chandruok kata mana masiche makelo ne ji chandruok, ok kel gi Nyasaye. Kata kamano, podi dwarore ni mondo wayud dwoko mar penjoni, Ang’o momiyo Jehova oweyo chandruogegi duto mondo obedie? Ka en e Nyasaye Manyalo Duto, en kod teko mar chungo chandruok. To kare ang’o momiyo ok otim kamano? Nikech wang’eyo ni Nyasaye en jahera, nyaka bed ni en kod gima kare momiyo oweyo chandruok mondo obedie.—1 Johana 4:8.

10. Ang’o ma Satan ne oriwo gi kiawa, to ne otimo mano e yo mane?

¹⁰ Mondo wang’e gimomiyo Nyasaye oweyo richo mondo obedie, onego wadog chien ku ma chandruok ne ochakore. Kane Satan omiyo Adam gi Hawa oketho chik Jehova, wach moro maduong’ ne owuok. Satan ne ok oriwo gi kiawa teko ma Jehova ni godo. Satan ong’eyo ni teko mar Jehova onge gi giko. Mopogore gi mano, Satan ne oriwo gi kiawa ratiro ma Jehova ni godo mar locho. Nikech luongo Nyasaye ni ja miriambo ma tuono joge gik mabeyo, Satan ne onyiso ni Jehova en jaloch marach. (Chakruok 3:2-5) Satan bende ne onyiso ni dhano nyalo dak maber ka ok otelnegi gi Nyasaye. Mani ne en monjo loch mar Jehova, tiende ni ratiro mare mar locho.

11. Ang’o momiyo Jehova ne ok onego joma ne ong’anjo e puoth Eden?

¹¹ Adam gi Hawa ne ong’anjo e nyim Jehova. Nikech timo mano, chalo ka gima ne giwacho ni: “Ok wadwar ni mondo Jehova obed Jaloch marwa. Wanyalo yiero wan wawegi gima ber kod gima rach.” Ere kaka Jehova ne nyalo loso wachno? Ere kaka ne onyalo nyiso chwechne duto mariek ni joma ne ong’anjogo ne ok ni kare, kendo ni timo kaka Jehova dwaro e gima ber moloyo? Ng’ato nyalo wacho ni Nyasaye ne onego oketh joma ne ong’anjogo mondo ochwe dhano manyien. Kata kamano, Jehova ne osenyiso dwaro mare mondo piny opong’ gi  nyithind Adam gi Hawa, kendo ne odwaro ni mondo gidag e paradis e piny. (Chakruok 1:28) Jehova en ng’at ma kinde duto timo dwarone. (Isaiah 55:10, 11) Ketho joma ne ong’anjo e puoth Eden-go bende ne ok dhi chiwo dwoko kuom wach ma ne ochakore e wi ratiro mar loch Jehova.

12, 13. Chiw ranyisi kaka Jehova oseweyo Satan mondo obed jaloch mar pinyni kod gimomiyo Nyasaye oseweyo dhano mondo oloch e wigi giwegi?

¹² We wang’i ane ranyisi moro. Japuonj moro temo nyiso jopuonjre manie klas mopuonjo yo ma ginyalo yudogo dwoko mar kwano matek. Seche motimo mano, japuonjre moro mariek, kendo ma wiye tek, temo wacho ni yo ma japuonj nyisogigo kwanono ok ni kare. E yo manyiso ni japuonj ok ong’eyo kwano, japuonjre ma wiye tekno wacho ni en ong’eyo dwoko mar kwanono maloyo japuonj. Jopuonjre moko paro ni en kare, omiyo gin bende ging’anjo. Ang’o ma japuonj onego otim? Ka oriembo joma wigi tekgo oko mar klas, jopuonjre modong’ dhi neno nade wachno? Donge gibiro yie ni japuonjre wadgi kod joma ne ong’anjo kodego ni kare? Jopuonjre mamoko duto e klasno nyalo chayo japuonjno, ka giparo ni oluor nikech inyalo yud ni kare okiya kwano. To nade ka japuonjno  omiyo japuonjre ma wiye tekno thuolo mar nyiso kaka onyalo yudo dwoko mar kwanono.

¹³ Jehova osetimo gima chalo kod gima japuonjno ne nyalo timo. Ng’e ni weche ma Satan ne owacho ne ok omako mana joma ne ong’anjo e Eden kende. Malaike tara gi tara ne ng’iyo. (Ayub 38:7; Daniel 7:10) Yo ma Jehova ne dhi loso kata tiekogo wachno, ne dhi miyo malaikego duto kaachiel gi dhano ma ne dhi betie bang’e, okawe kaka ng’at makare, kata ma ok kare. Kuom mano, ang’o ma Jehova osetimo? Osemiyo Satan thuolo mar nyiso ka be onyalo [Satan] locho e wi dhano. Nyasaye oseweyo dhano mondo oloch e wigi giwegi e bwo telo mar Satan.

14. Jehova oyie mondo dhano obed gi loch e wigi giwegi eka giyud puonj mane?

¹⁴ E ranyisi marwa, japuonj ong’eyo ni nyathi ma jang’anjono kod jopuonjre maluwego ok ni kare. Kata kamano, ong’eyo bende ni miyogi thuolo mar timo kaka gidwaro biro konyo jopuonjre duto mantie e klasno. Ka kwanono otamo nyithindo ma jong’anjogo, jopuonjre duto biro ng’eyo ni kare japuonj kende, e ng’at man kod ratiro mar nyisogi gik moko e klas. Gibiro ng’eyo gimomiyo japuonj riembo ng’at moro amora mong’anjo e klasno bang’ mano. Kamano bende, Jehova ong’eyo ni ji duto makare kod malaike biro yudo kony kuom ng’eyo ni Satan kod jogo ma ng’anjo kode osebedo ka orem e yoregi, kendo ni dhano ok dibed gi loch e wi dhano wadgi. Mana kaka Yeremia machon, gibiro puonjore wachni ma en adiera chutho: “A Jehova, ang’eyo ni dhano ok nyal chweyo chunye owuon, dhano onge gi teko yiero yore mowuothoe.”—Yeremia 10:23.

15, 16. (a) Ang’o momiyo Jehova oseweyo chandruok mondo obedie kuom ndalo mang’eny? (b) Ang’o momiyo Jehova ok osebedo ka geng’o gik maricho kaka mahundu?

¹⁵ Kata kamano, ang’o momiyo Jehova oseweyo chandruok  mondo obedie kuom ndalo mang’eny kama? Kendo ang’o momiyo ok ogeng’ gik maricho mondo kik otimre? Par ane gik moko ariyo ma japuonj manie ranyisi marwa ne ok nyal timo. Mokwongo, ne ok onyal tamo japuonjre ma ne wiye tekno mondo ochiw paro ma ne en-go e wi kwanono. Mar ariyo, japuonjno ne ok nyal konyo japuonjre ma ne ong’anjono e timo kwanono. Kamano bende, par ane gik moko ariyo ma Jehova ong’ado ni ok onyal timo. Mokwongo, ok osetamo Satan kod jogo maluwe e temo nyiso ni gin kare e wach maduong’ ma ne ochakore cha. Kuom mano, weyo thuolo malach mondo okal osekonyo. Kuom higini gana gi gana ma dhano osebetie, dhano osetemo loch mopogore opogore maggi giwegi. Dhano osetimo dongruok e sayans kod somo mamoko, kata kamano, timbe maricho, dhier, mahundu kod lwenje osemedore e yo marach moloyo. Kuom mano, loch mar dhano osenenore ratiro ni en gima nono.

¹⁶ Mar ariyo, Jehova ok osebedo ka konyo Satan locho e pinyni. Kuom ranyisi, ka dabed ni Nyasaye geng’o mahundu malich matimore, donge mano dikoro nyiso ni joma ne ong’anjogo ni kare? Donge dikoro Nyasaye miyo ji paro ni kare dhano nyalo bedo gi loch e wigi giwegi ma onge chandruok? Ka Jehova ne nyalo timo mano, ne onyalo bedo e achiel kod joma ne owacho miriambogo. Kata kamano, ‘Nyasaye ok nyal riambo.’—Jo Hibrania 6:18.

17, 18. Ang’o ma Jehova biro timo kuom gik maricho mosebedo ka nitie nikech loch mag dhano kod Satan?

¹⁷ To nade gik maricho ma osebetie kuom ndalo duto ma ji osebedo ka ong’anjo e nyim Nyasaye? Onego wang’e ni Jehova en Nyasaye manyalo duto. Kuom mano, en gi nyalo, kendo obiro tieko chandruok mag dhano. Mana kaka wasepuonjore, ibiro lok pinywa ma ji osebedo ka kethoni, ma obed Paradis. Gik matimore nikech richo ibiro tieki kokalo kuom yie ma joma ni kare keto e misango mar Yesu kaka rawar, kendo chandruoge mabiro nikech tho ibiro tieki kokalo  kuom chier. Tiende ni Yesu ema Nyasaye biro tiyogo e ketho “tich Satan.” (1 Johana 3:8) Jehova biro timo mae mana e kinde mowinjore chuth. Wanyalo bedo mamor ni ne ok otimo mano piyo, nikech nano mare kata dhi ne mos, osemiyowa thuolo mar puonjruok adiera, kendo mar tiyone. (2 Petro 3:9, 10) Kuom mano, ka podi ok otieko chandruok manie piny, Nyasaye osebedo ka manyo jo makare mondo olame, kendo okonyogi chung’ motegno e bwo chandruok moro amora manyalo biro negi e pinyni.—Johana 4:23; 1 Jo Korintho 10:13.

¹⁸ Jomoko nyalo penjo ni, Be chandruogegi duto ne inyalo geng’o ka dine bed ni Nyasaye ochweyo Adam gi Hawa e yo manyalo miyo kik gitim richo? Mondo iyud dwoko mar penjono, dwarore mondo ipar mich maber ahinya ma Jehova osemiyi.

19. Mich mane maber ahinya ma Jehova osemiyowa, kendo ang’o momiyo onego wamor gi michno?

¹⁹ Mana kaka ne onyis e Sula mar 5, dhano ne ochwe gi mich mar yiero. Be iseparo kaka mano en mich maber ahinya? Nyasaye ne ochweyo le mang’eny ahinya, kendo legi timo gik moko duto kaluwore gi rieko ma oseket kuomgi. (Ngeche 30:24) Dhano oseloso masinde michiko mondo otim gimoro amora ma dhano dwaro. Be dikoro wamor ka dine bed ni Nyasaye ne nyalo chweyowa kamano? Ooyo, wamor nikech wan gi thuolo kata ratiro mar  yiero gima wadwaro, ngima ma wadwaro luwo, osiepe ma wadwaro, kaachiel gi gik mamoko. Dhano bedo mamor ka en gi thuolo moromo, kendo thuolo machalo kamano ema Nyasaye dwaro ni mondo wabedgo.

20, 21. Ere kaka wanyalo tiyo kod mich mar yiero e yo maber moloyo, to ang’o momiyo dwarore mondo watim kamano?

²⁰ Jehova ok mor gi tich ma ng’ato tiyone nikech achune. (2 Jo Korintho 9:7) Kuom ranyisi: Ang’o ma nyalo moro janyuol moloyo—nyathi mawacho ni “Aheri baba” mana nikech onyise ni mondo owach kamano, koso nyathi mawacho kamano koa e chunye? Kuom mano, penjoni dwarore, Ibiro tiyo nade gi thuolo mar yiero ma Jehova osemiyi? Satan, Adam, kod Hawa ne otiyo gi thuolo mar yiero e yo marach moloyo. Ne gitamore Jehova Nyasaye. In to ibiro timo ang’o?

²¹ In kod thuolo mar tiyo gi mich majaberni e yo maber moloyo. Inyalo riwori gi ji tara gi tara mosebedo kochung’ motegno e tiyo ni Jehova. Gimiyo Nyasaye mor nikech ginyiso kaluwore gi timbegi ni Satan en ja miriambo, kendo jaloch manono. (Ngeche 27:11) In bende inyalo timo mano kuom yiero luwo yo maber e ngima. Wachni ibiro wuoye e sula maluwo mae.