1, 2. (a) Kuom wach joma eka odonjo e kend, ang’o ma seche moko wanyalo penjore, to nikech ang’o? (b) Penjo mage ma wabiro wuoyoe e sulani?

BENDE imor ka idhi e aruse? Ji mathoth yudo mor, nikech kindego nyalo bedo makelo mor ahinya. Ineno ji ariyo makendorego korwakore maber ahinya. Kiweyo mano, wengegi nyiso mor ahinya! E odiechiengni, gimorie moloyo, kendo nenore ni ndalogi mabiro opong’ gi geno.

² Kata kamano, gima nyaka wayie en ni e yore mathoth ji neno ni kend onge gi kuwe e ndalogi. Kata obedo ni wageno ni ji ariyo ma eka odonjo e kend biro dhi maber, seche moko pod wawuoro kama: ‘Bende kendni biro bedo gi mor? Bende obiro siko?’ Dwoko mag penjogo biro luwore gi ka dichwo gi chiege ogeno kendo tiyo gi puonj ma Nyasaye chiwo kuom wach kend. (Ngeche 3:5, 6) Onego gitim mano mondo gisik e hera mar Nyasaye. Koro waketie pachwa e dwoko ma Muma chiwo kuom penjo ang’wen-gi: Ang’o momiyo ng’ato donjo e kend? Ka idwaro kendo, ng’ano mowinjore iyier kaka jaodi? Ere kaka inyalo ikori ne kend? Kendo ere gima nyalo konyo ji ariyo mokendore mondo osik ka mor e kend?

3. Ang’o momiyo ok en rieko donjo e kend mana nikech weche ma ok owinjore?

³ Jomoko paro ni kend e gima duong’ e yudo mor, ni  ok inyal bedo mamor e ngima ka ok idonjo e kend. Mano ok en adier! Yesu, jal ma ne ok odonjo e kend, nowuoyo kuom ng’ato ma ok odonjo e kend kaka ng’ama nigi mich, kendo nokwayo jogo ma dinyal mondo obed kamano. (Mathayo 19:11, 12) Jaote Paulo bende nowuoyo kuom ber mag bedo ng’ato ma ok odonjo e kend. (1 Jo Korintho 7:32-35) Yesu kata Paulo ne ok oketo chik ni ng’ato kik kend; ka gadier, ‘kwero kend’ okwan kaka achiel kuom “puonj mar jochiende.” (1 Timotheo 4:1-3) Kata kamano bedo ma ng’ato ok odonjo e kend chiwo thuolo malach ne joma dwaro tiyo ni Jehova ma ok gipogore e pachgi. Kuom mano, ok en rieko ka ng’ato donjo e kend mana nikech weche ma ok owinjore, kaka dwaro moro mbese.

4. Kend maber keto mise machalo nade e wach pidho nyithindo?

⁴ Kata kamano, bende nitie gik mowinjore mamiyo ng’ato donjo e kend? Ee. Kend bende en mich mowuok kuom Nyasachwa ma jahera. (Chakruok 2:18) Omiyo, en gi beyo moko kendo onyalo kelo gweth. Kuom ranyisi, kend madhi maber e mise maber ahinya e ngima joot. Nyithindo owinjore odag kama okuwe ka gin gi jonyuol mapidhogi, manyisogi hera, rieyogi, kendo tayogi. (Zaburi 127:3; Jo Efeso 6:1-4) Kata kamano, wach pidho nyithindo kende ok e gima mi ji kendre.

5, 6. (a) Kaluwore gi Eklesiastes 4:9-12, moko kuom beyo manenore kuom bedo osiepe machiegni gin mage? (b) Ere kaka kend nyalo bedo kaka tol mokadi gi tonde adek?

⁵ Ng’i ane ndiko maduong’ matayo sulani kod ndiko molwore: “Jariyo oloyo achiel gi ber, ni kech gin gi pok maber kuom tichgi mapek. Ni mar ka gipodho, achiel ochungo wadgi: to ng’ato man kende kopodho, ma onge gi ng’ato machunge, oneno chandruok. Ka jariyo ginindo kaachiel gibet mamormor: to ng’ato man kende, obet mamormor nadi? Kendo kata ng’ato nyalo loyo jalo man  kende, to jariyo nyalo tame; mi tol mikado gi tonde adek ok chot piyo.”—Eklesiastes 4:9-12.

⁶ Ahinya wuon, ndikoni wuoyo kuom ber mar osiep. Kuom adier, kend oting’o osiepe machiegnie moloyo. Kaka ndikoni nyiso, riwruokni nyalo miyo ji ariyogo ochiw kony, hoch, kod rit. Kend bedo motegno ahinya ka ok en mana riwruok mar ji ariyo kende. Tol mikado gi tonde ariyo, kaka ndikoni nyiso, inyalo chodi. To tol mokadi gi tonde adek nyalo bedo matek chodo. Ka miyo Jehova mor e gima duong’ e kind dichwo gi dhako, kendgi bedo kaka tol mikado gi tonde adek. Jehova bedo e kendno gadier, mano miyo riwruokno bedo motegno ahinya.

7, 8. (a) Puonj mane ma Paulo nondiko ne Jokristo mapok odonjo e kend ma kedo gi gombo mag nindruok? (b) Paro mane ma Muma miyowa ma en adier kuom wach kend?

⁷ Kend bende e chenro ma gombo mag nindruok inyalo chopi e yo mowinjore. Ei chenroni, nindruok ineno e yo makare kaka gima kelo mor. (Ngeche 5:18) Ka jal ma pok okendo osekalo higini ma rowere bedo gi gombo ahinya mag nindruok, e kindego onyalo bedo ni pod okedo gi gombo mag nindruok. Ka ritruok onge, to gombogo nyalo tero ng’ato e tim ma ok ler kata ma ok owinjore. Paulo nokudhi gi much Nyasaye mondo ondiki puonjni ni joma pok okendo: “Ka ritruok otamogi, ber mondo gikendi; nikech kend ber moloyo owruok gi gombo.”—1 Jo Korintho 7:9; Jakobo 1:15.

⁸ Kata bed ni ang’o mamiyo ng’ato donjo e kend, onego ogen gik manyalore. Mana kaka Paulo nowacho, joma okendo “none masira e pinyni.” (1 Jo Korintho 7:28) Joma ni e kend yudo chandruok moko ma joma pok okendo ok bi yudo. Kata kamano, ka iyiero donjo e kend, ere kaka inyalo dwoko chandruogego piny mondo gweth ema obed mathoth? Yo achiel en tiyo gi rieko e yiero jal midwaro donjogo e kend.

9, 10. (a) Ere kaka Paulo ne onyiso rach mantie e bedo gi riwruok machiegni gi ng’at ma ok Jakristo? (b) Ang’o ma jatimore kuom weyo puonj Nyasaye makwero donjo e kend gi jal ma ok Jakristo?

⁹ Paulo nokudhi gi much Nyasaye mondo ondiki puonj moro madwarore ahinya monego tigo ka ng’ato yiero jal modwaro donjogo e kend: “Kik uriwru gi jo ma ok oyie.” (2 Jo Korintho 6:14) Ne otiyo gi ranyisi motudore gi weche mag puro gi jamni e dhok ma ne ondikogo wechego. Ka otwe e jok jamni ariyo ma ok romre kuom duong’ kata kuom tekogi, giduto gibiro hinyore. E yo machalo kamano, riwo e kend ng’at ma Jakristo gi ng’ama ok Jakristo, onge kiawa ni biro kelo tuomruok. Ka achiel kuom joma okendore dwaro siko e hera mar Jehova to nyawadgi ok dew wachno, gik ma giketo motelo e ngima biro pogore, kendo ok gibi bedo gi kuwe. Omiyo Paulo nojiwo Jokristo mondo odonji e kend “mana kuom Ruoth.”—1 Jo Korintho 7:39.

¹⁰ Seche moko, Jokristo ma pok okendo oseng’ado ni donjo e kend gi ng’at ma ok Jakristo loyo kuyo ma giwinjo kuom bedo kendgi kaka giwinjo gie sani. Moko yiero weyo puonj Muma, kendo gidonjo e kend gi ng’at ma ok ti ne Jehova. Kinde duto, mae osebedo ka kelo kuyo. Joma kamago nwang’o ni gidonjo e kend gi ng’at ma ok ginyal wuoyogo kuom gik madongo e ngima. Kuyo ma ginwang’o achien loyo ma ne gin-go kinde ma ne pok gidonjo e kend. Gima ber en ni, nitie Jokristo mathoth mapok odonjo e kend mogeno kendo luwo ma ok giwe puonj ma Nyasaye chiwo kuom wachni. (Zaburi 32:8) Kata obedo ni gin gi geno ni ndalo moro ginidonj e kend, girito nyaka giyud jal ma ginyalo kendorego e kind joma lamo Jehova Nyasaye.

11. Ang’o manyalo konyi yiero e yor rieko jal midonjogo e kend? ( Ne bende sanduk manie ite mar 114.)

¹¹ Mano ok nyis ni tek mana ni ng’ato en jatich Jehova,  owinjore donjogo e kend. Ka iparo wach kend, many ng’at ma kite, chenro mage kuom weche mag Nyasaye, kod herane kuom Nyasaye owinjore gi meki. Jatichno mogen osechiwo weche mathoth e bugewa kuom wachni, kendo en tiyo gi rieko ka inyalo konyri e yor lamo gi puonj ma ochiwo koa e Ndiko, ka imiyo puonjgo thuolo mar tayi e timo yiero kuom wach maduong’ni. *—Zaburi 119:105.

12. Timbe mage kuom wach kend, ma ji luwo e pinje mathoth, kendo ranyisi mane mayudore e Muma ma bende chiwo puonj?

¹² E pinje mathoth, jonyuol ema yiero ne nyathi ng’at modonjogo e kend. En gima ji mang’eny oyiego e kind ogendini matimo kamano ni jonyuol ema nigi rieko kod lony moloyo madwarore e timo yiero maduong’ kaka mano. Kend mochan kinde mang’eny dhi maber mana kaka ne timore e ndalo ma ne indiko Muma. Ranyisi mar Ibrahim ka oro jatichne mondo odhi omany ni Isaka dhako nigi puonj maber ahinya kuom jonyuol ma nigi wach machalo kamano. Pesa kod kit ngima ok ema Ibrahim nokawo mapek. Kar mano, ne otimo matek mondo onwang’ ne Isaka dhako e kind joma lamo Jehova. *—Chakruok 24:3, 67.

13-15. (a) Ere kaka puonj mayudore e Ngeche 24:27 nyalo konyo rawera ma dichwo madwaro kendo? (b) Nyako ma rawera nyalo timo ang’o mondo mi oikre ne kend?

¹³ Kapo ni kuom adier idwaro donjo e kend, ber mondo ipenjri kama: ‘Be aikora adier?’ Kaka iwinjo kuom weche  mag hera, nindruok, nwang’o jabathi, kata pidho nyithindo ok ema nyis ni iikori ni kend. Mopogore gi mano, nitie ting’ moko ma dichwo kata dhako nyaka par.

¹⁴ Rawera ma dichwo ma manyo jaot onego par malong’o kuom puonjni: “Los tichni maoko; obedi tich moyikore, mikonyorigo, e puodho; eka bang’e, ger odi.” (Ngeche 24:27) Ndikoni jiwo wach mane? E kindego, ka ng’at ma dichwo ne dwaro ‘gero ode,’ kata chako ngima mar joot e yor kend, ne owinjore openjre ni, ‘Be aikora kawo ting’ mar rito jaot kod nyithindo ma wanyalo yudo?’ Ne dwarore ni nyaka oti mokwongo, ka opuro puothene. Puonjno tiyo e ndalowagi bende. Ng’at ma dichwo ma dwaro kendo onego ikre ne kawo ting’no. Ka en gi del manyalo tiyo, biro chune ni nyaka oti. Wach Nyasaye nyiso ni ng’at ma dichwo ma ok chiw dwaro mag ringruok, mag paro, kod mag lamo Nyasaye ne joode rach moloyo ng’ama ok oyie!—1 Timotheo 5:8.

¹⁵ Dhako moyiero donjo e kend bende yie ni obiro kawo ting’ mapek mopogore opogore. Muma puoyo lony kod kido moko manyalo winjore mondo dhako obedgo kuom konyo chwore e kawo ting’ mag joode. (Ngeche 31:10-31) Chwo gi mon ma rikni donjo e kend ma ok giikore mar kawo ting’ madwarore, gin joma ng’iyo mana dwachgi, ma ok gipar gima ginyalo chiwo ne jal ma gidwaro kendorego. Kata kamano, maduong’ moloyo, joma paro donjo e kend onego oikre ne tiyo gi puonj mag Nyasaye e kend.

16, 17. Jogo ma ikore ne kend onego opar matut kuom puonj mage mag Ndiko?

¹⁶ Ikruok ne kend oriwo paro matut kuom ting’ ma Nyasaye omiyo dichwo gi dhako. Dichwo dwarore ni ong’e tiend bedo wi od Jokristo. Migawoni ok miye thuolo mar tiyo marach gi teko momiye e wi joode. Mopogore gi  mano, nyaka oluw ranyisi ma Yesu keto kuom tiyo gi migawo mar wich. (Jo Efeso 5:23) Kamano bende, dhako ma Jakristo onego ong’e migawo ma nigi luor momi dhako. Be obiro ikore mondo obolre ne “chik chwore”? (Jo Rumi 7:2) Obolore e bwo chik Jehova kod mar Kristo. (Jo Galatia 6:2) Teko ma chwore nigo e odno bende bedo chik machielo. Be onyalo riwo lwedo kendo bolore e bwo teko mar dichwo morem? Ka timo mano ok more, ber ka ong’ado wach kend oko.

¹⁷ E wi mano, ng’ato ka ng’ato ei kend onego oikre mar chopo dwaro makende mag nyawadgi. (Jo Filipi 2:4) Paulo nondiko kama: “Ng’ato ka ng’ato oher chiege kaka oherore owuon, kendo dhako omi chwore duong’.” Kuom teko ma okudhne gi much Nyasaye, Paulo ne oneno ni dichwo nigi dwaro makende mar winjo ni chiege omiye luor ahinya. Kendo dhako bende nigi dwaro makende mar winjo ni chwore ohere.—Jo Efeso 5:21-33.

18. Ang’o momiyo ji ariyo matimo kisera onego obed gi horruok?

¹⁸ Timo kisera kara ok en kinde mar nwang’o mor kende. En kinde ma dichwo gi dhako puonjore kaka ng’ato onego timne nyawadgi e yo mowinjore, mondo gine ka donjo e kend en yiero mowinjore. En kinde bende mar nyiso horruok! Tem mar mulruok nyalo bedoe ahinya, nikech en kit dhano ni ber dichwo kata dhako lombo nyawadgi. Kata kamano, joma oherore gadier biro weyo timbe ma nyalo ketho winjruok ma nyawadgi nigo gi Nyasaye. (1 Jo Thessalonika 4:6) Omiyo ka itimo kisera, nyis horruok; inyalo yudo ber kuom bedo gi kidono e ngimani duto, bedni ibiro donjo e kend kata ok obi donjo.

19, 20. Kaka Jakristo onego one kend opogore nade gi kaka ji mathoth nene e piny ma ndalogi? Chiw ranyisi.

¹⁹ Mondo mi kend osiki, ji ariyogi dwarore ni mondo obed gi paro mowinjore kuom wach kawo ting’. E ngima, kend ok en giko; en chakruok, tiende ni chakruok mar gima Jehova ne ochano mondo osiki. (Chakruok 2:24) Gima lit en ni ok ji duto ma neno kend e yo machalo kamano e piny masani. E kit ogendini moko, ji luongo kend ni “tudo tol.” Gima ok ging’eyo en ni ngerono nyiso e yo maler kaka ji mang’eny neno kend. Ang’o momiyo en kamano? Kata obedo ni tol motud maber onego omak matek ka pod idwaro ni obed kamano, gima chielo madwarore ahinya en ni obed minyalo tude kendo gonye e yo mayot.

²⁰ Ji mathoth kindegi neno ni kend en gima itimo mana kuom kinde. Gidonjoe ka giil mana nikech giparo ni obiro chopo dwachgi, kata kamano giikore mar wuokie ka gineno chandruok. Kata kamano, par ane ranyisi ma Muma tiyogo kuom gima itiyogo e tudruok kaka mar kend, tiende ni tol. Tol molosi ne yiedhi makwang’ gi nanga olosi mondo osiki, ok ni mondo ololre, kata mana e apaka marach ahinya. E yo machalo kamano, kend bende olosi mondo osiki. Par ni, Yesu nowacho kama: “Gi ma Nyasaye oseriwo, kik dhano opogi.” (Mathayo 19:6) Ka idonjo e kend, onego ine kend e yo machalo kamano. Be kawo ting’ e yo machalo kamano miyo kend bedo ting’ mapek? Ooyo.

21. Dichwo gi dhako onego obed gi paro machalo nade kuom ng’ato gi nyawadgi, kendo ang’o manyalo konyogi e timo mano?

²¹ Dichwo gi dhako onego obed gi paro mowinjore kuom ng’ato gi nyawadgi. Ka ng’ato ka ng’ato temo mana ng’iyo kido mabeyo kod kinda ma nyawadgi timo, kend biro bedo gima kelo mor kod kuwe. Be en gima ok nyalre bedo gi paro maber machalo kamano kuom jaot ma en dhano morem? Jehova ok ket mana chike manyalo tamo ji rito, kata kamano, waneno ni dwarore ahinya mondo obed gi paro maber kuomwa. Jandik-zaburi  nopenjo kama: “A Jehova, ka da irango tim mamono, A Ruoth, ng’a ma dibedi maler e nyimi?” (Zaburi 130:3) Chwo gi mon onego obed gi paro maber machalo kamano kendo mar weyo ne ng’ato gi nyawadgi richone.—Jo Kolosai 3:13.

22, 23. Ere kaka Ibrahim gi Sara noketo ranyisi maber ni joma nie kend e ndalogi?

²² Kend nyalo bedo gweth maduong’ ahinya kaka higini medo kalo. Muma nyisowa kaka kend mar Ibrahim  gi Sara ne chalo kane gin ji ariyo moti. Ok ni ngimagi ne ok obedo gi chandruok kod pek. Par ane kaka ne chalo mondo Sara, dhako ma kamoro ne nie higini mag 60, weyo ode ma ne odakie maber kendo manie dala maduong’ mar Ur ma ne nigi mwandu ahinya ka odhi dak e hembe kuom kinde duto mag ngimane. Kata kamano, ne ochiwo luor ne chwore kaka wiye. Kaka jakony ma ne owinjore ne Ibrahim kuom adier, ne okonyo e yor luor e miyo yiero ma ne Ibrahim timo mondo oti. Luor ma ne ochiwo ok ne en mana minyiso gi oko. Kata mana “e chunye,” noluongo chwore ni ruodhe. (Chakruok 18:12; 1 Petro 3:6) Luor ma ne en go kuom Ibrahim nowuok e chunye.

²³ To mano ok nyis ni kinde duto Ibrahim gi Sara ne osiko kaneno gik moko e yo machal. Nitie kinde ma Sara ne ochiwo paro ma “nodoko malit” ni Ibrahim. Kata kamano, Ibrahim pod ne obolore mowinjo dwond chiege kane Jehova onyise, ma bang’e timo kamano nobedo gweth ne joodno. (Chakruok 21:9-13) E ndalogi bende, mon gi chwo, kata mosedak e kend kuom higini mang’eny, nyalo puonjore gik mathoth kuom jotich Nyasaye ariyogi.

24. Kend machalo nade ema miyo Jehova Nyasaye duong’, kendo nikech ang’o?

²⁴ Ei kanyakla mar Jokristo, nitie joma okendore mathoth ma nigi mor, nikech gin e kend ma dhako nyiso chwore luor ahinya, dichwo ohero kendo omiyo chiege duong’, ka giduto gitiyo kanyachiel mondo giket timo dwach Jehova obed mokwongo e weche duto. Ka iyiero donjo e kend, yier jaot e yor rieko, ikri malong’o ni kend, kendo tem mondo ibed gi kend ma nigi kuwe, kod hera mamiyo Jehova Nyasaye duong’. Ka itimo kamano, kend mari biro konyi kuom adier, siko e hera mar Nyasaye.