1, 2. Ere kaka Balaam ne ochano hinyo oganda Jehova?

JALUPO dhi kama ohero lupoe. Nitie kit rech moro modwaro mako. Oyiero oniambo kae to odiro olowu e pi. Bang’ seche matin, tol ridore, luth chako dolore, kae to oywayo gima omakono. Obuonjo, nikech ong’eyo ni ne otiyo gi oniambo mowinjore e mako rech.

² Mano paronwa gimoro ma ne otimore chon. E higa mar 1473 Ka Ndalowa Podi, jal miluongo ni Balaam ne oparo ahinya kuom gima onyalo wuondogo ji. Kata kamano, joma ne odwaro wuondo ne gin oganda Nyasaye ma ne ojot e Pap mar Moab, machiegni gi Piny Manosingi. Balaam ne luongore ni janabi mar Jehova, kata kamano ne en mana ng’ama iye lach ma ne ong’iew mondo okuong’ Jo-Israel. Kata kamano, Jehova ne odonjo e wachno mi omiyo Balaam ogwedho Jo-Israel. Nikech ne odwaro ahinya yudo gima ne osesingne, Balaam ne oneno ni kamoro ne onyalo miyo Nyasaye okuong’ ogandane owuon, mana kapo ni ne inyalo temgi mondo gitim richo marach ahinya. Ka en gi wachno e paro, Balaam ne otiyo gi nyi Moab ma rowere malombo chwo mondo owuondgi.—Kwan 22:1-7; 31:15, 16; Fweny 2:14.

3. Yo ma Balaam ne okonyorego ne otiyo e okang’ mane?

³ Be yo ma ne okonyoregono ne otiyone maber? Ee, ne otiyo e okang’ moro. Tara mang’eny mag chwo Israel ne  odonjo e temno ma gitimo “tim ndhaga gi nyi Moab.” Ne gichako bende lamo nyiseche mag Moab, moriwo Baal-peor, nyasach teko mar mako ich, kata mar nindruok. Kuom mano, Jo-Israel 24,000 ne otho mana ka gichiegni donjo e Piny Manosingi. Mano kaka ne en masira malich!—Kwan 25:1-9.

4. Ang’o momiyo gana mang’eny mag Jo-Israel ne odonjo e terruok?

⁴ Ang’o ma ne omiyo masirani otimore? En nikech ji mang’eny ne osebedo gi chuny marach kuom sudo mabor gi Jehova, ma en Nyasaye ma ne oresogi Misri, omiyogi chiemo e thim, kendo oritogi maber nyaka machiegni gi piny manosingi. (Jo Hibrania 3:12) Ka oparo kuom wachno, jaote Paulo ne ondiko kama: “Kata kik mondo waterre, kaka jo moko kuomgi notimo, mi ji gana piero ariyo gadek notho e ndalo achiel.” *—1 Jo Korintho 10:8.

5, 6. Weche mondiki kuom richo ma ne Jo-Israel otimo e Pap mar Moab konyowa ahinya kindegi e yo mane?

⁵ Wach ma ne ondiki e bug Kwan oting’o puonj mang’eny madongo ne oganda Nyasaye e kindegi, machiegni  donjo e piny manosingi maduong’ moloyo. (1 Jo Korintho 10:11) Kuom ranyisi, gombo mag terruok mopong’ ahinya e piny chal gi mar Jo-Moab machon, mak mana e okang’ momedore. E wi mano, higa ka higa gana mang’eny mag Jokristo donjo e timbe mag anjawo, ma bende e gima ne otigo e wuondo Jo-Israel. (2 Jo Korintho 2:11) Kendo kuom luwo ranyisi mar Zimri, ma ne okelo dhako ma nyar Midia e kambi mar Jo-Israel gi wang’ teko nyaka e hema mare, moko kuom joma riwore gi oganda Nyasaye kod Jokristo moko manok mosebatisi e kindegi osebedo ranyisi marach e kanyakla mar Jokristo.—Kwan 25:6, 14; Juda 4.

⁶ Be inenori e yor ranyisi e Pap mar Moab ma kindegi? Be inyalo neno mich mibiro yudo, ma en piny manyien moseriti kuom higini mang’eny ma koro kayo machiegni? Ka en kamano, tim kar nyaloni duto mondo isik e hera mar Nyasaye kuom winjo chik mawacho kama: “Weuru terruok.”—1 Jo Korintho 6:18.

7, 8. “Terruok” en ang’o, kendo ere kaka joma timo timno kayo gima gichwoyo?

⁷ Kaka oti kode e Muma, “terruok” (e dho-Grik, por·neiʹa) nyiso timbe nindruok mitimo oko mar kend ma oriw e yo mowinjore kaluwore gi Ndiko. Mano oriwo chode, nindruok e kind joma ok okendore (moriwo tim nindruok mar dhok kata sianda), kata chiego ng’at ma ok ukendrugo ka imulo duong’ne. Mano bende oriwo timo timbe ma kamago e kind dichwo gi dichwo wadgi kata dhako gi dhako wadgi kata nindruok gi le. *

⁸ Ndiko nyiso maler kama: Jogo materore ok nyal dong’ e  kanyakla mar Jokristo kendo ok gi bi yudo ngima ma nyaka chieng’. (1 Jo Korintho 6:9; Fweny 22:15) E wi mano, kata gie sani gikelo hinyruok kuomgi giwegi e yor bedo joma ok nyal gen kendo ma ok nyal mi luor, ma onge winjruok e kend, ma nigi chuny machandore, mako ich ma ok ochan, tuoche, kata tho. (Jo Galatia 6:7, 8) Onge ber mar timo gik mabiro keloni mana chandruok e ngima. Gima lit en ni, ji mathoth ok par kuom chandruok mabiro timore ka gikawo okang’ mokwongo e timo richo, ma kinde mang’eny en somo buge kata neno sinembe manyiso timbe terruok (pornography).

9. Be ponografi en gima ok nyal hinyo ng’ato kaka jomoko wacho? Ler ane.

⁹ E pinje mathoth, ponografi yudore kuonde miusoe gasede, e thumbe, kod e televison, kendo opong’ e Intanet ahinya. * Be en adier ni ponografi ok nyal kelo hinyruok, kaka jomoko wacho? Ooyo ng’ang! Jogo ma neno ponografi nyalo donjo e tim mar tugo duong’gi e tieko gombo mag nindruok kendo pidho “gombo maricho ma kelo wich kuot,” manyalo miyo gibed wasumb tim nindruok, gombo mag timbe maricho, bedo ma onge winjruok e kend, kata ketho kend chuth. * (Jo Rumi 1:24-27; Jo Efeso 4:19) Jal moro ma timo nonro kuom thieth mar joma gin wasumb nindruok wacho ni en kaka kansa. Jalo wacho ni “omedo dongo kendo landore. Tek ahinya  mondo odog piny, kendo thiedhe mondo ochangi tek ahinya.”

10. Wanyalo tiyo nade gi puonj manie Jakobo 1:14, 15? ( Ne bende sanduk man piny.)

¹⁰ Ne weche mondiki e Jakobo 1:14, 15, mawacho kama: “Ng’ato ka ng’ato itemo ka gombone otere, kendo oyondhe. Eka gombo kosemako ich onywolo richo, to richo kosedongo ogik, onywolo tho.” Omiyo ka gombo moro marach odonjo e pachi, tim mapiyo mondo igole! Kuom ranyisi, kapo ni ipo kineno piche maricho, ng’i komachielo piyo piyo, kata lor kompyutani, kata lok stesen ming’iyo mar televison. Tim gimoro amora madwarore mondo kik idonj e gombo marach mar timo anjawo kapok gombono onya ma oloyi!—Mathayo 5:29, 30.

11. Seche ma wakedo gi gombo maricho, ere kaka wanyalo nyiso geno kuom Jehova?

 ¹¹ Nitie gima ber momiyo Jal mong’eyowa maber moloyo kaka wang’ere wawegi jiwowa kama: “E momiyo, neguru dhano machon gi timbene, kaka terruok, tim ma ok ler, hera marach, gombo maricho, kod ich lach, (nikech ich lach en lamo nyiseche manono).” (Jo Kolosai 3:5) En adier ni, timo kamano nyalo bedo matek. Kata kamano ng’e ni, wan gi Wuonwa e polo moherowa kendo ma chunye ok jog piyo ma wanyalo kwayo e lamo. (Zaburi 68:19) Omiyo dhi ire mapiyo seche ma paro maricho biro e pachi. Kwa e lamo mondo iyud “tekono maduong’ ahinya,” kendo chun pachi mondo opar kuom weche mopogore.—2 Jo Korintho 4:7; 1 Jo Korintho 9:27; ne sanduk mawacho ni “ Ere Kaka Anyalo Weyo Tim Moro Marach?” manie ite mar 104.

12. ‘Chunywa’ en ang’o, kendo ang’o momiyo onego warite?

¹² Suleman jal mariek ne ondiko kama: “Ritri gi kinda duto ni mondo chunyi obedi makare; ni mar weche madongo mag ngima mar dhano oa e chunye.” (Ngeche 4:23) ‘Chunywa’ en dhano ma iye, gima wan e wang’ Nyasaye kuom adier. E wi mano, kaka Nyasaye neno ‘chunywa,’ ema biro miyo wayud ngima ma nyaka chieng’ kata kik wayude, to ok kaka jomoko nenowa. En mana mayot kamano. Kendo en wach mapek ahinya. Ayub jal ma ne ochung’ motegno, ne otimo singruok gi wengene mondo kik orang’ dhako gi gombo maricho. (Ayub 31:1) Mano kaka ne oketonwa ranyisi maber! Jandik-zaburi ne onyiso paro machalo kamano kane okwayo e lamo kama: “Lok wang’a kik ane weche ma kayiem.”—Zaburi 119:37.

13. Dina ne en ng’a, kendo ang’o momiyo ne ok onyiso rieko kuom kit osiepe ma ne oyiero?

¹³ Kaka ne waneno e Sula mar 3, osiepewa nyalo chikowa ahinya e yo maber kata marach. (Ngeche 13:20; 1 Jo Korintho  15:33) Ne ranyisi mar Dina, nyar Jakobo jaduong’ machon. (Chakruok 34:1) Kata obedo ni ne oyudo tiegruok maber a e tinne, Dina ok ne onyiso rieko kuom timo osiep gi nyi Kanaan. Mana kaka Jo-Moab, Jo-Kanaan ne nigi timbe maricho ahinya. (Tim Jo-Lawi 18:6-25) E wang’ chwo ma Kanaan, moriwo nyaka Shekem jal ma nomi “duong’ moloyo ji duto” e od wuon mare, Dina ne nenore kaka nyako ma ne nyalo yie timo timbe maricho mag nindruok mana kaka nyi Kanaan.—Chakruok 34:18, 19.

14. Ere kaka kit osiepe ma Dina ne oyiero ne okelo masira?

¹⁴ Nyalo bedo ni Dina ne onge paro mag nindruok kane oneno Shekem. Kata kamano, Shekem ne otimo gima thoth Jo-Kanaan ne kawo kaka gima owinjore ka ng’ato obedo gi gombo mag nindruok. Gimoro amora ma Dina ne otimo e tamruok ne ok orese, nikech “nokawe” kendo “momiye wichkuot.” Nenore ni bang’e Shekem “nohero” Dina, kata kamano mano ne ok oloko gima ne otimo ne Dina. (Chakruok 34:1-4) Kendo ok Dina kende ema ne  ohinyore kuom wachno. Kit osiepe ma ne oyiero ne omiyo gik moko otimore ma ne okelo wichkuot kod ketho nying joodgi duto.—Chakruok 34:7, 25-31; Jo Galatia 6:7, 8.

15, 16. Ere kaka wanyalo yudo rieko madier? ( Ne bende sanduk manie ite mar 109.)

¹⁵ Kapo ni Dina ne oyudo puonj moro, ne en bang’ neno lit. Jogo mohero kendo mawinjo Jehova ok ochuno  ni nyaka yud wach malit eka gipuonjre. Nikech giwinjo Nyasaye, giyiero ‘wuotho kod jo mariek.’ (Ngeche 13:20a) Omiyo mano konyogi ng’eyo “yore duto mabeyo” mondo kik gidonj e weche manyalo kelo chandruok kod lit.—Ngeche 2:6-9; Zaburi 1:1-3.

¹⁶ Rieko moa kuom Nyasaye en gima inyalo yudi gi ji duto ma nigi gombo mar bedo kode, kendo matimo matek e chopo gombono kuom siko e lamo kod puonjruok Wach Nyasaye pile koda gik mochiw gi jatichno mogen. (Mathayo 24:45; Jakobo 1:5) Bolruok bende en gima dwarore, ma nenore kuom bedo moikore winjo puonj manie Ndiko. (2 Ruodhi 22:18, 19) Kuom ranyisi, Jakristo nyalo yie ni chunye otimo wuond matamore ginono. (Yeremia 17:9) To kapo ni oromo gi wach moro manyiso ni ok oti gi rieko, be onyalo bolore mondo orieye kendo okonye e yor hera?

17. Ler ane wach moro manyalo yudo joot, kendo nyis kaka wuoro kamoro nyalo wuoyo gi nyare.

¹⁷ Par ane kuom wachni. Wuoro moro tamo nyare kod rawera moro ma dichwo ma Jakristo ni kik dhi bayo ma onge ng’at madhi kodgi. Nyareno wachone kama: “To Baba, ichich koda? Onge gima rach ma wadhi timo!” Nyalo bedo ni nyareno ohero Jehova kendo oonge paro marach, kata kamano be ‘owuotho gi rieko’ mar Nyasaye? Be ‘owere gi terruok’? Kose ok oti gi rieko ‘kogeno chunye owuon’? (Ngeche 28:26) Kamoro inyalo paro kuom puonj mamoko manyalo konyo wuorono kod nyare e tiyo gi rieko kuom wachni.—Ne Ngeche 22:3; Mathayo 6:13; 26:41.

18, 19. En tem mane ma Josef ne oyudo e ngima kendo ne okedo kode nade?

¹⁸ Josef owadgi Dina ne en rawera ma jaber ma ne ohero Nyasaye kendo ma ne oringo terruok. (Chakruok 30:20-24) Josef ne oyudo oseneno owuon gima ne otimore ne nyamin  mare ma ne ok otiyo gi rieko. Onge kiawa ni paro ma Josef ne nigo kuom wachno, kaachiel gi gombo mar siko e hera mar Nyasaye, ne orite higini mang’eny bang’e e piny Misri ka chi ruodhe ne temo sere “ndalo ka ndalo.” En adier ni kaka misumba, onge kaka Josef ne nyalo weyo tich mi oa! Ne dwarore ni oked gi wachno gi rieko kod chir. Mano ne otimo ka osiko owacho ni chi Potifar ni ooyo, kendo gikone, ne oringe.—Chakruok 39:7-12.

¹⁹ Par ane matin: Kapo ni Josef dine ogombo dhakono kata siko koparo kuom wach nindruok, be dine obedo gi nyalo mar rito timne makare? Nyalore ni dine ok otimo kamano. Kar keto pache kuom gik maricho, Josef ne oneno winjruok mare gi Jehova kaka gima duong’ ahinya, manenore maler kuom weche ma ne onyiso chi Potifar. Ne ojawachone ni, “ruodha . . . pok otama e gimoro mak in, nikech in chiege: koro danyal nade timo richo maduong’ni, kendo ketho kuom Nyasaye?”—Chakruok 39:8, 9.

20. Ere kaka Jehova ne oloko weche kuom gima ne oyudo Josef?

²⁰ Par ane mor ma nyaka bedni Jehova ne nigo kane oneno Josef ma rawera, ma ne odak mabor gi joodgi osiko ka rito timne makare odiechieng’ kodiechieng’. (Ngeche 27:11) Bang’e, Jehova ne oloko weche momiyo ok ogol Josef mana e od twech kende, to bende ne obedo jatend piny Misri kendo jarit migawo mar pogo chiemo! (Chakruok  41:39-49) Mano kaka weche manie Zaburi 97:10 gin adier: “A un mohero Jehova, sinuru gi richo: ogeng’o richo ni chuny joge maler; ogologi e lwet jo maricho”!

21. Ere kaka owadwa ma rawera e piny moro e Afrika ne onyiso chir e timne?

²¹ E yo machalo gi mano kindegi, thoth jotich Nyasaye nyiso ni ‘gichayo gi marach, to gihero gi maber.’ (Amos 5:15) Rawera moro e piny moro e Afrika wacho ni nyako moro ma jaklasgi ne onyise ni ka okonye e penj mar kwano obiro chule gi nindruok. Owacho ni, “gie sano ne atamora wachno. Kuom rito tim makare, arito luor mara ma e gima duong’ moloyo dhahabu kod fedha.” En adier ni, richo nyalo kelo “mor mar . . . ndalo matin,” kata kamano mor makalo mapiyono kinde mang’eny kelo lit ahinya. (Jo Hibrania 11:25) E wi mano, gibedo kayiem nono kopim gi mor masiko nikech winjo Jehova.—Ngeche 10:22.

22, 23. (a) Ka Jakristo otimo richo marach ahinya, ang’o momiyo podi onyalo bedo gi geno? (b) En kony mane ma ng’at motimo richo nyalo yudo?

²² Nikech warem, waduto watemo matek kedo gi gombo mag ringrewa kendo timo gima kare e wang’ Nyasaye. (Jo Rumi 7:21-25) Jehova ong’eyo mano, “oparo ka wan mana buch lowo.” (Zaburi 103:14) Kata kamano, seche moko Jakristo nyalo timo richo marach ahinya. Be onyalo bedo ma onge geno nikech gima otimono? Ok en kamano! Kuom adier, jal motimo richono nyalo kayo gik malit, mana kaka Ruoth Daudi. Kata kamano, pile Nyasaye ‘oikore weyo richo’ ne jogo mawinjo marach kuom gima gitimo kendo ma ‘hulo’ richogi.—Zaburi 86:5; Jakobo 5:16; Ngeche 28:13.

²³ E wi mano, Nyasaye osechiwo ne kanyakla mar Jokristo “mich,” ma gin jokwath motegno e winjruok gi Nyasaye mowinjore bedo jokwath kendo moikore konyo.  (Jo Efeso 4:8, 12; Jakobo 5:14, 15) Dwarogi en konyo ng’at motimo richo mondo odwok winjruok mare gi Nyasaye, kendo miyo ‘weche odonjne’ mondo kik onwo richono.—Ngeche 15:32.

24, 25. (a) Ang’o manyiso ni jal ma rawera miwuoyo kuome e Ngeche 7:6-23 ne “onge gi rieko”? (b) Ere kaka wanyalo ‘yudo rieko’?

²⁴ Muma wuoyo kuom joma “onge gi rieko” kod jogo ma ‘yudo rieko.’ (Ngeche 7:7) Nikech bedo ng’at ma ok oyie chuth gi paro mar Nyasaye kendo bedo ma onge lony e tij Nyasaye, ng’at ma “onge gi rieko” ok nyal ng’ado paro maber. Kaka jal ma rawera miwuoyo kuome e Ngeche 7:6-23, onyalo donjo e richo e yo mayot ahinya. Kata kamano, “ng’a mayudo rieko” nono ahinya dhano ma iye kuom somo Wach Nyasaye pile kaachiel gi lemo. Kendo kaka dhano morem, otemo kar nyalone duto keto parone, gombone, kaka owinjo e chunye, kod dwarone e ngima owinjre gi dwaro mar Nyasaye. Kuom mano ‘ohero konyo ngimane owuon,’ kata gwedho ngimane, kendo “piny nodhi kode maber.”—Ngeche 19:8.

²⁵ Penjri kama: ‘Be an gadier ni chike mag Nyasaye gin makare? Be an gi yie motegno ni luwo chikego biro kelo mor ahinya?’ (Zaburi 19:7-10; Isaiah 48:17, 18) Kapo ni in gi kiawa kata matin, tem golo kiawano. Par matut kuom gima nyalo timore ka iweyo winjo chik Nyasaye. E wi mano, “rang kendo ne ka Jehova ber” kuom dak kiluwo adier e ngimani, kendo kuom pong’o pachi gi paro maber, tiende ni gik madier, makare, maler, malong’o, kod mang’won. (Zaburi 34:8; Jo Filipi 4:8, 9) Inyalo bedo gadier ni, kaka imedo timo mano, e kaka imedo hero Nyasaye, hero gima ohero kendo sin gi gima osin-go. Josef ne ok en dhano makare chuth. Kata kamano, ne ‘oweyo terruok’ nikech ne oyie mondo Jehova ochweye kuom higini mang’eny,  mondo obed gi gombo mar miyo Nyasaye mor. Mad in be ibed kamano.—Isaiah 64:8.

26. Wach mane maduong’ mibiro wuoyoe e sula maluwo?

²⁶ Nyasaye ema ne ochweyo kuomwa fuoni matiyo e nyuol, ok mana ni mondo gibed gik tugo mamorowa, to mondo gikonywa e nyuol kod yudo mor mar nindruok e kend. (Ngeche 5:18) Paro mar Nyasaye kuom wach kend ibiro wuoyoe e sula ariyo maluwo.