1, 2. Muma lero ni dhano nie chal mane, to ang’o kende manyalo gonyowa wuok e chalno?

 JAOTE Paulo lero chal malit ma wantie kowacho niya: “Chuech duto siko ka chur kanyachiel, kendo gin e rem kanyachiel.” (Jo-Rumi 8:22) E wang’ dhano, nenore ka gima onge gimoro amora manyalo gonyowa wuok e tuech mar chandruok, richo, kod tho. Kata kamano, onge gima tek ne Jehova. (Kwan 23:19) Nyasaye ma jaratiro osetimo chenro mar gonyowa wuok e chandruogewa. Nochiwonwa rawar.

² Rawar e mich maduong’ie mogik ma Jehova osemiyo dhano. Nikech rawar, inyalo gonywa wuok e tuech mar richo kod tho. (Jo-Efeso 1:7) En e mise mar yudo ngima mochwere, obed ngima e polo kata e paradiso e piny. (Luka 23:43; Johana 3:16; 1 Petro 1:4) Kata kamano, rawar en ang’o? To opuonjowa ang’o e wi kaka Jehova en jaratiro ma makore chuth gi chike moketo?

3. (a) Ang’o momiyo rawar ne dwarore? (b) Ang’o momiyo Nyasaye ne ok nyal golo ne nyithind Adam kum mar tho ma onge gima ochul?

³ Rawar ne dwarore nikech Adam ne otimo richo. Nikech Adam ne ok owinjo Nyasaye, nokelo ne nyithinde duto tuwo, kuyo, rem, kod tho. (Chakruok 2:17; Jo-Rumi 8:20) Nyasaye ne nyaka mi Adam kum mar tho mondo eka omakre gi chik ma noketo owuon ni “misach richo en tho.” (Jo-Rumi 6:23) Kendo kapo ni Jehova dine ok omakore gi chikene makare, mano dine omiyo ji ochayo chik, kendo chochni dobedoe e piny gi polo.

4, 5. (a) Satan noketho nying Nyasaye e yo mane, to ang’o momiyo nyaka ne Jehova rie wechego? (b) Satan nowacho ang’o e wi jotich Jehova?

 ⁴ Mana kaka ne waneno e Sula mar 12, ng’anyo ma ne otimore e puodho mar Eden notugo weche moko madongo moloyo. Satan nomieno nying Nyasaye gi chilo. Nowacho ni Jehova en jamiriambo kendo ni en jaloch mager ma chuno weche kendo ma ok mi chuechne ratiro margi. (Chakruok 3:1-5) Kuom wuondo Adam gi Hawa mondo giketh chik Nyasaye, Satan nomiyo onenore ka gima dwaro mar Nyasaye ni dhano makare opong’ piny, ne ok dhi chopo. (Chakruok 1:28; Isaya 55:10, 11) Ka dine Jehova ok okawo okang’ mondo orie wechegi, malaike gi dhano mang’eny doparo ni loch mar Nyasaye orem e yore moko.

⁵ Satan bende noketho nying jotich Jehova kowacho ni gitiyone mana nikech gik ma Nyasaye miyogi, to kapo ni giyudo chandruok, onge kata achiel kuomgi manyalo makore gi Nyasaye. (Ayub 1:9-11) Wechegi ne dongo moloyo chandruok ma ne dhano odonjoe. Jehova ne otimo gima owinjore kuom kawo okang’ mar rieyo weche ma ne Satan okethogo nyinge. To ere kaka Nyasaye ne nyalo rieyo wechegi kendo ores dhano bende?

6. Muma lero chenro ma Nyasaye notimo mondo ores dhano e yore mage mopogore opogore?

⁶ Chenro mar Jehova mar chiwo ne dhano rawar ne en gima nyiso ng’wono miwuoro, kendo ma rito chik e yo makare chuth. Mano ne en chenro manyiso rieko mohingo pach dhano. E wi mano, ne ok en chenro ma iye ogajore. Muma lero chenrono e yore mopogore opogore kaka: nengo michulo ne gimoro, gima ilosogo winjruok, yo mar golo richo, kata yo mar tieko richo. (Zaburi 49:8; Daniel 9:24; Jo-Galatia 3:13; Jo-Kolosai 1:20; Jo-Hibrania 2:17) Kata kamano, nyalo bedo ni Yesu ema ne olero tiend rawar e yo maberie moloyo kane  owacho niya: “Mana kaka Wuod dhano nobiro, ok ni mondo ji otine, to mondo oti ne ji kendo mondo ochiw ngimane owar [e dho-Grik, lyʹtron] ji mang’eny.”​—Mathayo 20:28.

7, 8. (a) Tiend “rawar” en ang’o kaluwore gi Muma? (b) Ang’o momiyo inyalo wach ni rawar en chudo marom gi gima olal kata en gima umo chuth?

⁷ Rawar en ang’o? Wach motigo e lero rawar e dho-Grik tiende en “gonyo gimoro.” Ma en wach ma ne itiyogo e luongo chudo ma ne ichiwo mondo ogony joma ne omak moter e tuech gi wasigu bang’ lweny. Omiyo, inyalo wach ni rawar en gima ichulo mondo oduok gima ne okaw. E ndiko mag dho-Hibrania, wach ma ne otigo ni “rawar” (koʹpher) tiende en “umo gimoro.” Kuom ranyisi, Nyasaye ne onyiso Noa ni ne onego ‘omwon’ (kata oum) yie gi lam. (Chakruok 6:14) Mae konyowa neno ni rawar bende en gima umo richo kata pwodho ng’ato.​—Zaburi 65:3.

⁸ Bende, buk moro miluongo ni Theological Dictionary of the New Testament wacho ni koʹpher “kinde duto itiyogo e nyiso gima rom gi machielo.” Omiyo, mondo ochul rawar kata oum richo, ne nyaka chul nengo ma romre kak kata ma umo chuth gima richo noketho. Mano e momiyo Chik ma ne Nyasaye omiyo Jo-Israel ne wacho kama: “Chuluru ngima kar ngima, wang’ kar wang’, lak kar lak, lwedo kar lwedo, kendo tielo kar tielo.”​—Rapar mar Chik 19:21.

9. Ang’o momiyo jotich Nyasaye machon ne chiwo misengni mag le, to Jehova ne neno nade misengni ma kamago?

⁹ Jotich Nyasaye chakre Abel ne chiwo misengni mag le ne Nyasaye. Kuom timo kamano, ne ginyiso ni ging’eyo ni gin joricho kendo ni dwarore ni oresgi, kendo ne ginyiso yie kuom singo mar Nyasaye mar resogi kokalo kuom ‘kodhi’ ma nosingi. (Chakruok 3:15; 4:1-4; Tim Jo-Lawi 17:11; Jo-Hibrania 11:4) Jehova ne mor gi misengni ma ne jotichnego chiwo kendo noyie bedo gi winjruok maber kodgi. Kata kamano, misengni mag le, kata kane gin le mabeyo manade, ne tiyo mana e yor  ranyisi. Kuom adier, remb le ne ok nyal umo richo mag dhano ngang’ nimar nengo dhano duong’ moloyo mar le. (Zaburi 8:4-8) E momiyo Muma wacho niya: “Remb ruedhi kod mag diek ok nyal golo richo chuth.” (Jo-Hibrania 10:1-4) Misengni ma kamago ne gin mana ranyisi mar rawar madier ma ne idhi chul.

10. (a) Ngima ng’at ma ne dhi chiwo rawar ne nyaka bed marom gi ngima ng’a, to nikech ang’o? (b) Ang’o momiyo dhano achiel kende ne oromo chiwo rawar?

¹⁰ Jaote Paulo nowacho ni “kuom Adam dhano duto tho.” (1 Jo-Korintho 15:22) Nikech mano, ng’at ma ne dhi tho mondo ochul rawar ne nyaka bed dhano makare chuth ma ngimane ne romre gi mar Adam. (Jo-Rumi 5:14) Onge chuech moro amora ma ne nyalo chulo ngima ma kamano. Dhano makare chuth kende ma ne ok ni e bwo kuong’ mar tho ma ne Adam oyudo ema ne nyalo ‘chulo nengo mar waro ji duto.’ Ne nyaka ngimane romre chuth gi ma ne Adam nigo kapok otimo richo. (1 Timotheo 2:6) Ne ok ochuno ni ochiw dhano tara gi tara kaka misengni mondo eka gichul nengo manyalo umo richo mag moro ka moro kuom nyithind Adam. Jaote Paulo nolero niya: “Richo nodonjo e piny kuom ng’at achiel, [Adam] kendo tho nobiro kokalo kuom richo.” (Jo-Rumi 5:12) To nikech “tho nobiro kokalo kuom ng’ato achiel,” Nyasaye nochiwo rawar kokalo “kuom ng’ato achiel.” (1 Jo-Korintho 15:21) Notimo mano e yo mane?

11. (a) Ere kaka ng’at ma ne dhi chiwo rawar ne dhi ‘bilo tho ne ji duto’? (b) Ang’o momiyo rawar ne ok nyal konyo Adam gi Hawa? (Ne weche moler piny.)

¹¹ Jehova notimo chenro mondo ng’at ma onge richo ochiwre odok rawar. Kaluwore gi bug Jo-Rumi 6:23, “misach richo en tho.” Kuom chiwo ngimane, ng’at ma ne dhi chiwo rawarno ne dhi ‘bilo tho ne ji duto.’ E yo machuok, ne odhi chulo richo mar Adam. (Jo-Hibrania 2:9; 2 Jo-Korintho 5:21; 1 Petro 2:24) Mae ne dhi chopo chik e yo makende. Rawar ne dhi rucho  chuth kum mar tho ma ne ong’ad ne nyithind Adam nikech rawarno ne dhi tieko richo gie kukune. a​—Jo-Rumi 5:16.

12. Chiw ane ranyisi manyiso kaka chulo gowi achiel nyalo konyo ji mang’eny.

¹² Kuom ranyisi: Wawach ni idak e taon ma thoth ji modak kuno tiyo e kambi moro maduong’. In kaachiel gi jirendeni utiyo e kambino, ichulou maber, kendo ngimau ber. Kae to apoya nono, kambino podho. Ang’o ma goyo kambino piny? Ufwenyo ni jatend kambino en jamibadhi. Nikech mibadhine, kambino bedo gi gowi maduong’ ma ok nyal chul. Omiyo, iloro kambino. In kaachiel gi jirendeni, uchandoru ahinya nikech koro uonge yo mar yuto. Mine kod nyithindo bende chandore nikech mibadhi mar ng’at achielno. Joma kambi nokawo gikgi kuom gowi bende chandore kamano. Be nitie ng’at manyalo konyou? Ee! Nitie jamoko moro ma chunye ng’won mochiwore mondo okonyu. Ong’eyo ni ohala mar kambino ber. Ong’eyo bende kaka kambino nomako kama duong’ e ngima joma ne tiyo kuno kaachiel gi joodgi. Omiyo, otimo chenro mar chulo gowi mar kambino kae to iyawo kambino kendo. Chulo gowi achielno dhi konyo jotich mang’eny, joodgi, kaachiel gi joma kambino nokawo gikgi. E yo machalo kamano, ne idhi kony dhano tara gi tara kuom rucho gowi ma ne Adam orwakogie.

13, 14. (a) Ere kaka Jehova noloso chenro mondo dhano oyud rawar? (b) Ng’ano ma ne idhi chul rawar, to ang’o momiyo chudo ma kamano ne dwarore?

¹³ Jehova kende ema ne nyalo chiwo “Nyarombo . . . ma golo richo mar piny.” (Johana 1:29) Kata kamano, Nyasaye ne  ok ooro mana malaika moro amora mondo ores dhano. Kar mano, ne ooro Malaika ma ne nyalo duoko e yo maber chuth weche ma ne Satan ohango e wi jotich Jehova. Ee, Jehova nochiwo misango maberie moloyo kuom oro Wuode ma miderma ma ‘nohero ahinya.’ (Ngeche 8:30) Wuod Nyasaye nochiwore ‘moweyo duto ma ne en-go’ kaka chuech mar roho. (Jo-Filipi 2:7) E yor hono, Jehova nodaro Wuode koa e polo mokete e i nyar Ja-Yahudi moro ma ne iluongo ni Maria ma ne en nyako masilili. (Luka 1:27, 35) Ne idhi luonge ni Yesu ka en e pinyka. To kaluwore gi chik, ne inyalo luonge ni Adam mar ariyo nikech ngimane ne romre kak gi mar Adam. (1 Jo-Korintho 15:45, 47) Omiyo, Yesu ne nyalo chiwo ngimane kaka misango mobed rawar ne dhano ma joricho.

¹⁴ Rawarno ne idhi chul ng’ano? Bug Zaburi 49:7 wacho achiel kachiel ni rawarno ne idhi chul “Nyasaye.” To kare ka Jehova ema ne oloso chenro mar chiwo rawar, ere kaka en kendo ema ne idhi chule rawarno? Kata obedo ni en adier ni en ema ne idhi chule, mano ok nyis ni chudono onge tiende, ni ochalo mana gi ng’at mawuodho pesa e ofukune moro kae to oketo e ofukune machielo. Nyaka wang’e ni rawar ne ok en chudo masie, kar mano, ne en yo mar chopo chik. Jehova nonyiso ni omakore chuth gi chikne makare kuom chiwo Wuode obed rawar kata obedo ni mano ne dhi miyo owinj malit ahinya.​—Chakruok 22:7, 8, 11-13; Jo-Hibrania 11:17; Jakobo 1:17.

15. Ang’o momiyo ne dwarore ni Yesu osandre kendo otho?

¹⁵ E higa mar 33 B.K., Yesu Kristo ne oyie tho tho malit mondo ochul rawar. Ne oyie mondo omake gi weche mochuogi, ong’adne bura ka jaketho, kendo ogure e yadh sand. Be ne ochuno ni Yesu osandre malit kamano? Ee, nikech ne dwarore ni orie wach ma ne Satan ohango ni jotich Nyasaye ok nyal makore gi Nyasaye ka gin e bwo sand. Ne ni Nyasaye ne ok oyie mondo Herode oneg Yesu kane pod onyathi. (Mathayo 2:13-18) To kane Yesu osebedo ng’ama ng’ongo ma koro ne onyalo nano e bwo sand mag Satan kong’eyo maber weche duto motudore  gi sandno, Nyasaye ne oyie mondo otho. b Kuom nano ka en “jal momakore chuth gi Nyasaye, jal ma onge ketho, ma onge chilo, jal mopogore gi jo maricho” e bwo sand malit kamano, Yesu nonyiso maler chuth ni Jehova nigi jotich manyalo makore kode kata sandgi manade. (Jo-Hibrania 7:26) E momiyo kane Yesu tho, nokok niya: “Duto oserumo!” ​—Johana 19:30.

16, 17. (a) Ere kaka Yesu nodhi nyime gi tije mar waro ji? (b) Ang’o momiyo ne dwarore mondo Yesu “ochung’ e nyim Nyasaye e lowa”?

¹⁶ Bang’ thone, pod ne nitie gik ma Yesu ne nyaka tim mondo eka otiek migape mar waro dhano. Jehova nochiero Yesu e odiechieng’ mar adek bang’ thone. (Tich Joote 3:15; 10:40) Kuom timo hono maduong’ kamano, Jehova noguedho Wuode nikech ne ochung’ motegno kendo ne omiye thuolo mar tieko tije kaka Jadolo Maduong’ mar Nyasaye. (Jo-Rumi 1:4; 1 Jo-Korintho 15:3-8) Jaote Paulo wacho niya: “Ka Kristo nobiro kaka jadolo maduong’ . . . , ne odonjo iye nyaka e ka malerno, ok gi remb diek kod mag nyiruedhi, to nodonjo gi rembe owuon, kotimo kamano dichiel ma ok bi nwo kendo, mi nokelonwa resruok ma nyaka chieng’. Nimar Kristo ne ok odonjo ei ka maler molos gi lwedo, ma en mana kaka tipo mar gima sie, to ne odonjo ei polo mondo koro ochung’ e nyim Nyasaye e lowa.”​—Jo-Hibrania 9:11, 12, 24.

¹⁷ Kristo ne ok oting’o rembe achiel kachiel nyaka e polo. (1 Jo-Korintho 15:50) Kar mano, notero gima remono ne  ochung’ne, ma en nengo mar ngima dhano makare chuth ma ne ochiwo kaka misango. Kae to, ka omakore gi chik ma ne Nyasaye oketo, Yesu nochulo Nyasaye nengono mondo ong’iewgo dhano ma joricho. Be Jehova noyie gi rawarno? Ee, mano nonenore ayanga chieng’ Pentekost higa mar 33 B.K., kane ool roho maler kuom jopuonjre 120 ma ne ni Jerusalem. (Tich Joote 2:1-4) Kata obedo ni mano ne en gima ber nyowuoyo, mano ne en mana chak gik mabeyo miwuoro ma ne dhi biro bang’e nikech rawar.

18, 19. (a) Gin grube ariyo mage ma yudo gueth nikech winjruok maber ma bedoe gi Nyasaye nikech remb Kristo? (b) “Oganda mang’ongo” yudo gueth mage sani, to gibiro yudo gueth mage kinde mabiro?

¹⁸ E barua ma ne Paulo ondiko ne Jo-Kolosai, nolero ni Nyasaye noneno ni ber loso winjruok e kinde gi gik moko duto kokalo kuom remb Yesu ma ne ochwer e yadh sand. Paulo nomedo lero ni winjruokni ne oriwo grube ariyo ma gin “gik manie polo kod gik manie piny.” (Jo-Kolosai 1:19, 20; Jo-Efeso 1:10) Grup mokwongo gin Jokristo 144,000 ma nigi geno mar dhi e polo, mondo ka gin gi Kristo Yesu, gibed jodolo kod ruodhi e wi piny. (Fweny 5:9, 10; 7:4; 14:1-3) Kuom higni gana achiel, Yesu biro tiyo kodgi e kelo gueth mag rawar ne jogo ma mako chike Nyasaye.​—1 Jo-Korintho 15:24-26; Fweny 20:6; 21:3, 4.

¹⁹ “Gik manie piny” gin jogo ma nigi geno mar yudo ngima makare chuth e Paradiso e pinyka. Bug Fweny 7:9-17 luongogi ni ‘oganda mang’ongo’ mabiro tony e ‘sand maduong’.’ Kata kamano, ok ochuno ni girit nyaka kindego eka giyud gueth mag rawar. “Giselwoko kandhogi gi remb Nyarombo mi gibedo ma rochere.” Nikech giketo yie kuom rawar, kata gie sani iguedhogi e winjruokgi gi Nyasaye. Ikwanogi kaka joma kare kendo osiepe Nyasaye! (Jakobo 2:23) Nikech misango mar Yesu, ginyalo ‘dhi e nyim kom-loch mar ng’wono mogundho mar Nyasaye ka gin gi chir mar wuoyo.’ (Jo-Hibrania 4:14- 16) Kendo ka giboth, iweyonegi kethogi chuth. (Jo-Efeso 1:7) Kata obedo ni gin dhano morem, gin gi chuny maler e nyim Nyasaye. (Jo-Hibrania 9:9; 10:22; 1 Petro 3:21) Omiyo, bedo gi winjruok maber gi Nyasaye ok en mana gima nyalore mana e kinde mabiro, to en gima timore sani! (2 Jo-Korintho 5:19, 20) Kinde mag Loch mar Higni Gana Achiel, dhano ibiro ‘gony oa e tuech mar tow’ mosmos kendo gikone giniyud “thuolo ma nigi duong’ mar bedo nyithind Nyasaye.”​—Jo-Rumi 8:21.

20. Paro matut e wi rawar miyo iwinjo nade?

²⁰ Wadwoko “erokamano ne Nyasaye kokalo kuom Yesu Kristo” nikech rawar. (Jo-Rumi 7:25) Rawar en chenro ma iye ok ogajore, kata kamano, onyiso rieko matamre gi nono. (Jo-Rumi 11:33) Paro matut e wi mich mar rawar mulo chunywa kendo miyo wamedo sudo machiegni gi Nyasaye mohero tim makare. Mana kaka jandik-zaburi, mad wan be wapak Jehova ma “ohero tim makare kod bura makare.”​—Zaburi 33:5.