1, 2. (a) Gin lokruoge mage ma nochomo Josef gi joode? (b) En wach mane malit ma nyaka Josef ne nyis chiege?

 JOSEF yieyo osigo machielo e ng’e kanyna. Piny pod mudho Bethlehem. Bang’ ng’iyo koni gi koni, Josef pamo ng’e kanynano mos mondo gichak wuoth. Nyaka bed ni ne oparo kaka wuodhno bor. Ne gidhi nyaka Misri! Piny ma dhok ma ne ji wacho, timbe, koda kit ji, nopogore gi mag Jo-Yahudi. Be joode ne dhi nyagore maber gi lokruok madongo ma kamago?

² Ne ok yot ne Josef nyiso Maria ote ma ne owuok kuom Nyasaye kokalo kuom malaika e lek, ni Ruoth Herode ne dwaro nego wuodgi matinno. Kata kamano, Josef ne onyiso Maria wachno kendo ne nyaka gidar sano sano. (Som Mathayo 2:13, 14.) Nyaka bed ni chuny Maria nochandore ahinya. Ang’o ma ne nyalo miyo ng’ato odwar negone nyathi? Wachno nomako dho Maria gi Josef. Kata kamano, ne gigeno Jehova ma giikore ne wuodhno.

3. Ler ane kaka Josef gi joode ne owuok Bethlehem. (Ne picha bende.)

³ Josef gi Maria nowuok gi Yesu e dala mar Bethlehem ka piny pod otimo mudho kendo ji nindo. Nyaka bed ni sama wang’ chieng’ nosechako wuok, Josef gi Maria ne parore kuom kaka weche ne dhi betnegi kuma ne gidhiye. Ere kaka fundi bao ne nyalo rito joode kik Herode gi Satan hinygi? Josef ne penjore kabe kinde duto nodhi bet gi nyalo mar chiwo gige ringruok ne joode. Be nobiro nano kaka dwarore e chopo migawo mapek ma Jehova Nyasaye nomiye mar rito kendo pidho nyathi makendeni? Josef ne dhi romo gi pek madongo. Sama wanono kaka ne oloyo moro ka moro kuom pekgo, wabiro neno gimomiyo wuone e kindegi—koda wan waduto—dwarore ni waluw yie mar Josef.

4, 5. (a) Ngima Josef ne olokore e yore mage? (b) Ere kaka malaika ne ojiwo Josef okaw migawo moro mapek?

⁴ Dweche moko motelo ka en Nazareth thurgi, ngima Josef  nolokore chuth bang’ donjo e singruok mar kend gi nyar Heli. Josef nong’eyo Maria kaka nyako ma timbene beyo kendo moyie kuom Nyasaye. Kata kamano, Josef nofwenyo ni Maria nigi ich! Nochano mar weye ling’ling’ mondo kik okuod wi Maria. a Kata kamano, malaika nowuoyo kode e lek kolerone ni Maria ne omako ich kuom roho maler mar Jehova. Malaika nomedo wachone ni wuoyi ma ne Maria dhi nyuolono “nores joge e richogi.” Malaikano ne odhi nyime nyiso Josef niya: “Kik iluor kawo Maria obed chiegi.”—Math. 1:18-21.

⁵ Josef, jal makare ma ne winjo Nyasaye, notimo mana kaka nonyise. Nokawo ting’ mapekie moloyo mar pidho kendo rito nyathi maok wuode, kendo ma Nyasaye nohero nyowuoyo. Bang’e, koluwo chik ruoth, Josef nodhi gi chiege ma ne yach Bethlehem mondo okwan-gi. Bethlehem kanyo ema ne onyuolie nyathino.

6-8. (a) Gin weche mage ma ne okelo lokruok machielo e ngima Josef gi joode? (b) Ang’o manyiso ni Satan ema nooro sulwe? (Ne bende weche moler piny.)

⁶ Josef ne ok oduoko joode Nazareth. Kar mano, ne gidak Bethlehem, ma ne en mana kilomita 10 wuok Jerusalem. Ne gin jochan, kata kamano, Josef notimo duto ma nonyalo mondo orit Maria koda Yesu kik chandre. Bang’ kinde matin, ne giyudo kar dak. Bang’e, kane Yesu en ja higa achiel gi wiye, ngimagi nolokore apoya kendo.

⁷ Jokoro moko ma ne owuok Babulon ne obiro limogi. Ne gimanyo nyathi ma ne dhi bedo ruodh Jo-Yahudi kendo sulwe moro ema notayogi nyaka kama Josef gi Maria nodakie. Jokorogo nonyiso luor matut.

⁸ Bed ni ne ging’eyo kata ooyo, jokorogo noketo ngima Yesu kama tek ahinya. Sulweno ne okwongo otayogi nyaka Jerusalem kar terogi achiel kachiel Bethlehem. b Ka jokorogo ni Jerusalem, ne ginyiso Ruoth Herode jal ma ne kite rach, ni gimanyo nyathi ma ne dhi bedo ruodh Jo-Yahudi. Mano nomiyo ruodhno opong’ gi nyiego.

9-11. (a) Ere kaka Nyasaye, Jal ma nigi teko moloyo Herode gi Satan nokonyo Josef gi joode? (b) Ere kaka wuodh Misri ne opogore ahinya gi kaka sigendni mag apokrifa wacho?

⁹ Gima ber en ni ne nitie Jal machielo ma tekone ng’eny moloyo Herode gi Satan. Ere kaka wang’eyo mano? Welogo nokelo  mich, to ok ne gikwayo gimoro amora. Mano kaka Josef kod Maria nohum ka apoya nono ne giyudo gik ma nengogi tek!—“dhahabu gi ubani gi manemane.” Jokorogo noyudo ochano mar dok dhi nyiso Ruoth Herode kama ne giyudoe nyathino. Kata kamano, Jehova ok noweyo mondo mano otimre. Kokalo kuom lek, Jehova nonyiso jokorogo mondo oluw yo machielo sama gidok thurgi.—Som Mathayo 2:1-12.

¹⁰ Mapiyo bang’ ka jokorogo osewuok, Josef noyudo ote kokalo kuom malaika mar Jehova niya: “A malo, ikaw nyathi kod min mare, iring idhi Misri, to ibed kuro nyaka awachni; nikech Herode biro dwaro nyathino mondo onege.” (Math. 2:13) Omiyo, mana kaka ne waneno e chak sulani, Josef nowuok mapiyo. Noneno ni ngima nyathine e gimaduong’ moloyo, motero joode Misri. Nikech jokorogo nomiyogi mich ma nengogi tek, ne koro ginyalo loyo wuoth ma ne ni nyimgi.

¹¹ Higni mang’eny bang’e, sigendni mayudore e injili mag apokrifa kaachiel gi weche mamoko migano, nomedo weche mag miriambo e wi wuodh Misrino ka giwacho ni Yesu nomiyo wuodhno obedo machuok e yor hono; ni jomecho ne ok nyal monjogi, kendo kata mana yiend olemo mamit ne kulore mondo min mare opon-gi. c Adiera en ni ne en wuoth mabor kendo ma iye tek.

12. Ang’o ma jonyuol mapidho nyithindo e piny marachni nyalo puonjore kuom ranyisi mar Josef?

¹² Jonyuol nyalo puonjore gik mang’eny kuom ranyisi ma ne Josef oketo. Ne oikore chungo tije, kendo ne ochiwore e rito joode kik hinyre. Nenore maler ni nokawo tij rito joode kaka migawo mowuok kuom Jehova. E kindegi bende, jonyuol pidho nyithindgi e piny mopong’ gi gik manyalo hinyo, njawo, kata ketho nyithindo. Mano kaka wuone gi mine timo maber luwo ranyisi mar Josef kuom tiyo matek kendo kawo okang’ mapiyo mondo girit ngima nyithindgi!

13, 14. Ang’o ma nomiyo Josef gi Maria odok Nazareth?

¹³ Nenore ni ne ok gidak Misri aming’a, nimar mapiyo kendo, malaikano nonyiso Josef ni Herode ne osetho. Josef ne oduoko joode thurgi. Ne osekor wachno chon ni Jehova ne dhi  ‘luongo wuode oa Misri.’ (Math. 2:15) Josef ne ochopo wachno, mak mana ni koro ne gidhi dak kanye?

¹⁴ Josef ne en ng’ama riek. Ne otang’ gi ruoth ma ne okawo kar Herode ma ne iluongo ni Arkelao ma bende ne ong’ere kaka ng’at mager kendo ma janek. Josef notimo kaka Nyasaye notaye motero joode Nazareth thurgi ma ne ni Galili kama bor gi Jerusalem ma ne inyalo hinyie nyathigi. Kuno ema ne gipidhoe nyithindgi.—Som Mathayo 2:19-23.

15, 16. Tij Josef ne oriwo tije mage, to notiyo gi gige tich mage?

¹⁵ Ne gidak e ngima mapiny. Muma nyiso ni Josef ne en fundi bao. Tijno noriwo tije mopogore opogore kaka tong’o yien, ywayo koda ting’ogi, twoyo bepe mondo ogergo udi, yie, olalo, geche, tiende geche, jok, koda gik moko duto mitiyogo e pur. (Math. 13:55) Mano ne en tich matek. Fundi bao e kinde mag Muma thothne ne tiyo e dhoode kata e duka man machiegni gi ode.

¹⁶ Josef ne nigi gige tich mopogore opogore, nyalo bedo ni moko ne oyudo kowuok kuom wuon mare. Nyalo bedo ni notiyo gi skweya, kabiro, chok, le, msumeno, koyo, nyundo, malet, chisel, dril, glu mopogore opogore, kata nyalo bedo ni notiyo gi musmal, kata obedo ni bech musmal ne tek.

17, 18. (a) Ang’o ma Yesu ne opuonjore kuom wuon mare ma ne opidhe? (b) Ang’o momiyo ne dwarore ni Josef omed tiyo matek?

¹⁷ Par ane Yesu ka pod en wuoyi matin, ng’iyo wuon mare ka tiyo. Oneno kaka Josef ne ratego kendo olony e tije. Nyalo bedo ni Josef nochako puonjo wuode matinno tije matindo tindo kaka rudho bao kitiyo gi pien rech motwo. Nyaka bed ni nopuonjo Yesu kit bepe mopogore opogore ma notiyogo kaka ng’owo, ober, kata zeituni.

¹⁸ Yesu nong’eyo ni wuon-gi ne ok en mana ng’ama ratego korka tich, to bende ne en ng’ama ng’won ne joode duto, moriwo nyithindgi mamoko. Ee, bang’ nyuolo Yesu, Josef gi Maria ne onyuolo nyithindo mamoko ma kwan-gi ok tin ne auchiel. (Math. 13:55, 56) Josef ne nyaka ti matek mondo oritgi kendo omigi chiemo.

19. Ere kaka Josef ne okonyo joode rito winjruokgi gi Nyasaye?

 ¹⁹ Kata kamano, Josef nong’eyo ni konyo joode obed gi winjruok maber gi Nyasaye e gima ne duong’ moloyo. Omiyo, nokawo kinde kopuonjo nyithinde mondo ong’e Jehova Nyasaye koda chikene. En kaachiel gi Maria ne gijotero nyithindgi e sunagogi kama ne isomoe kendo ileroe Chik. Nyalo bedo ni bang’ wuok e sunagogi, Yesu ne penjo penjo mang’eny kodwaro ng’eyo wach Nyasaye, kendo Josef ne temo matek dwoko penjogo. Josef bende ne jatero joode e nyasi madongo mag lamo ma ne itimo Jerusalem. Kuom ranyisi, wuoth mar dhi e nyasi mar Pasaka ma ne itimo higa ka higa, ne en wuoth mar kilomita 110. Mondo ne gidhi ma giduogi, ne nyalo kawogi jumbe ariyo.

20. Ere kaka wiye udi ma Jokristo nyalo luwo ranyisi ma Josef noketo?

²⁰ E kindegi, wiye udi ma Jokristo luwo ranyisino. Gichiwore e rito nyithindgi ka giketo wach tiegogi e yore Nyasaye obed gima duong’ moloyo kata mana chiwo gige ringruok. Gitimo duto ma ginyalo mondo gidhi gi nyithindgi e chokruoge mag kanyakla koda mag alwora. Mana kaka Josef, ging’eyo ni onge mwandu moro amora ma ginyalo miyo nyithindgi maloyo puonjogi wach Nyasaye.

21. Pasaka ne en kinde machalo nade, to Josef gi Maria nofwenyo karang’o ni Yesu ne onge e kindgi?

²¹ Kane Yesu en jahigni 12, Josef notero joode Jerusalem e Pasaka kaka ne ojatimo. Pasaka ne en kinde mor kendo ji mang’eny ne jowuotho kanyachiel ka gidhi Jerusalem. Kane ji chiegni chopo dala mar Jerusalem ma ne nie wi got, ne gijowero wende zaburi ka giidho. (Zab. 120-134) Kinde nyasino ji gana gi gana ne pong’o Jerusalem. To ka nyasi ne oserumo, ji mang’eny ne wuotho kanyachiel ka gidok thuchegi. Josef gi Maria ne paro ni Yesu wuotho gi wedegi mamoko. Kata kamano, bang’ wuotho odiechieng’ achiel mangima, ne gifwenyo ni Yesu ne onge e kindgi. Nyalo bedo ni mano ne otimore nikech ne gidich gi weche mamoko. To mano kaka kibaji ne ogoyogi!—Luka 2:41-44.

22, 23. Josef gi Maria ne otimo ang’o kane gifwenyo ni wuodgi onge e kindgi, to Maria nowacho ang’o kane giyude?

 ²² Ka chunygi chandore ahinya, ne gimako wuoth ka gidok Jerusalem mondo gimany nyathigino. Par ane kaka ne giluongo nying Yesu matek ka gin e kor nderni mag dalano ma koro ne odong’ nono. Wuoyino ne nyalo bedo kanye? Bang’ manyo Yesu kuom odiechienge adek, be dibed ni Josef nochako parore kaka noseketho kama duong’ koparo ni ok nochopo migawo ma Jehova ne omiye? Gikone ne gidhi e hekalu. Ne gimanye manyaka gichopo e ot moro kama chwo molony e Chik ne ochokoree—kendo Yesu wuoyi matinno ne nie kindgi! To mano kaka Josef gi Maria chunygi ne ogonyore!—Luka 2:45, 46.

 ²³ Noyudo Yesu ochiko ite ne chwo molonygo, kendo ne openjogi penjo mang’eny. Chwogo ne wuoro ahinya kaka nyathino ne winjo tiend weche kendo nochiwo dwoko mowinjore. Maria gi Josef bende ne ohum gi wuodgino. Muma ok nyis ni Josef ne owacho gimoro amora e kindeno. Kata kamano, Maria ema nowacho gima nyalo bedo ni ne nie chunygi kowacho niya: “Nyathiwa, marang’o itimonwa kamano? Wuoru kod an ne wadwari kwaparore!”—Luka 2:47, 48.

24. Muma nyiso nade ni tij bedo janyuol ok yot?

²⁴ Gi weche machuok kamano, Wach Nyasaye miyowa picha kaka tij bedo janyuol chalo. En tich manyalo kelo parruok—kata ka en nyathi maonge richo! Bedo janyuol e piny marachni nyalo kelo ‘parruok’ mang’eny ahinya. Kata kamano, wuone gi  mine nyalo yudo hoch kuom ng’eyo ni Muma bende oyie ni gitimo tich mapek.

25, 26. En dwoko mane ma Yesu nomiyo jonyuolne, to nyaka bed ni wechego nomiyo Josef owinjo nade?

²⁵ Yesu ne ni e hekalu nikech kanyo ema ne owinjoe ni enie machiegni moloyo gi Wuon mare me polo, Jehova. Kane en kanyo, ne opuonjore gi kinda duto ma ne onyalo e wi Wuon mare. Omiyo, nodwoko jonyuolne gi chuny maler niya: “Ang’o ma nomiyo udwara? Ne ukiya ni onego abed e od Wuora koso?”—Luka 2:49.

²⁶ Nyaka bed ni Josef noparo wechego aming’a. Wechego ne omoro chunye ahinya nikech noyudo osetiyo matek kopuonjo wuodeno mondo oher Jehova. Omiyo, Yesu nong’eyo tiend bedo gi wuoro ma jahera nikech winjruokne gi Josef.

27. Ka in wuoro, en migawo mane makende ma in-go, kendo ang’o momiyo onego ipar ranyisi mar Josef?

²⁷ Kapo ni in wuoro, donge ineno kaka in gi migawo majaber mar konyo nyithindi ochak ng’eyo tiend bedo wuoro ma ohero kendo dewo nyithinde? To bende, kapo ni in gi nyithindo maok in ema inyuolo, par ranyisi mar Josef mondo irit moro ka moro kuomgi e yor hera kaluwore gi chalne. Konygi mondo gisud machiegni gi Wuon-gi me polo, Jehova Nyasaye.—Som  Jo Efeso 6:4.

28, 29. (a) Weche mayudore e bug Luka 2:51, 52 nyisowa ang’o e wi Josef? (b) Josef nokonyo wuode nade timo dongruok?

²⁸ Muma hulo mana weche mamoko manok e wi ngima Josef mopogore gi mwasenonogo. Kata kamano, ber nono wechego adimba. Wasomo ni Yesu ne odhi nyime ‘winjo’ jonyuolne. Wayudo bende ni “Yesu nodongo, riekone nomedore, kendo Nyasaye gi ji nomedo mor kode.” (Som Luka 2:51,  52.) Ang’o ma wechego nyiso kuom Josef? Ginyiso gik mogwaro. Wapuonjore ni Josef ne odhi nyime tayo joode kaka wi ot, nikech wuode ma kayono ne omiye luor kendo ne odhi nyime bolorene.

²⁹ Wapuonjore bende ni Yesu ne odhi nyime medo riekone. Onge kiawa ni Josef ne okonyo ahinya e dongruok mar wuodeno. E kindego, ne nitie ngero moro ma Jo-Yahudi noyiego ahinya kendo pod oyudore e kindewagi. Ngerono wacho ni mana chwo mawinjo maber maok ti tije lwedo ema ne nyalo bedo mariek gadier, to joma tiyo tije lwedo kaka funde bao, jopur, koda jotheth, ne “ok nyal ng’ado bura makare, kendo ok giyudre kuonde ma igoyoe ngero.” Bang’e, ngima Yesu nonyiso kaka mano ne en ngero manono. Kane en wuoyi matin, donge nowinjo nyading’eny ka wuon-gi ma ne opidhe puonje e yo molony gima kare gi gima ok kare e wang’ Jehova kata obedo ni wuon-gino ne en mana fundi bao ma jachan! Ee, onge kiawa ni nowinjo Josef katimo kamano nyading’eny.

30. Ere kaka Josef noketo ranyisi maber ne wiye udi me kindegi?

³⁰ Bende, wanyalo neno gima nyiso ni Josef nopidho Yesu maber. Nikech ne orite maber kotin, Yesu ne odongo mobedo dichwo ma ratego. E wi mano, Josef notiego wuode mondo olony e tij lwedo. Yesu ne ok ong’ere mana ni wuod fundi bao, to en owuon ne iluonge ni fundi bao kata “japecho.” (Mari. 6:3) Omiyo, Josef ne otiego Yesu maber. Wiye udi nyiso rieko ka giluwo ranyisi Josef e konyo nyithindgi oyud yo ma ginyalo konyorego kinde mabiro.

31. (a) Inyalo wach ni Josef ne otho karang’o? (Ne  sanduk bende.) (b) Josef noketonwa ranyisi mane mwanyalo luwo?

³¹ Sama wachopo e kinde ma ne obatisie Yesu ka en jahigni 30, wayudo ka koro ok wuo kuom Josef. Nenore ni Maria ne en chi liel kane Yesu ochako tije mar lendo. (Ne sanduk mawacho ni  “Josef ne Otho Karang’o?”) Kata kamano, gima Josef ne otimo nenore maler—noketo ranyisi maber ahinya mar bedo wuoro ma ne orito ngima joode, komiyogi gige ringruok, kendo ne onano kochung’ motegno nyaka giko. Bed ni in wuoro, wi ot, kata Jakristo manie chal moro amora, ibiro yudo ber kuom luwo yie mar Josef.