1. Dinde machon mag Afrika chal gi got e yoo mane?

PUONJ dinde machon e Afrika chal gi got. E wiye malo nitie Nyasaye maduong’ moloyo ji duto. E bathe nitie nyiseche matindo, kata roho, ma gin jotich Nyasaye. Kaachiel kod nyisechego bende nitie kwere machon maparo kendo makonyo anyuolagi mantiere e piny. E tiend got piny nitie teko matindo mag roho: bilo, koro, kod ndagla.

2. Ngero moro nyisowa nade ni puonj machon odonjo e dinde?

² Puonj machongi odonjo ahinya e dinde moko mantie Afrika. Ngero moro wacho kama: “Luwo Din (mar Jokristo kata Jo-Islam) ok monwa lamo nyiseche mag kwerewa.”

3. Wanyalo puonjore adiera kanye kuom jo modak e kar dak mar roho?

³ Bende puonj machon mag Joafrika gin adier? Muma nyisowa adiera kom jo modak e kar dak mar roho.

4. Dinde madongo man e Afrika oyie kod ang’o?

⁴ Dinde adek madongo e Afrika oyie ni Nyasaye nitie kendo ni oduong’ moloyo. Muma wacho ni en “Nyasach nyiseche, Ruoth mar ruodhi, Nyasaye maduong’, matek, malich.” (Rapar mar Chik 10:17) Jo-Islam bende oyie kuom Nyasaye achiel man malo moloyo. Profesa Geoffrey Parrinder wacho kama kowuoyo kuom puonj machon mag Afrika: “Joafrika mang’eny ong’eyo Nyasaye man malo moloyo, wuon nyiseche kod dhano, jachue piny mangima.”

5. Gin nyinge kaka mage miluongogo Nyasaye?

⁵ Kata obedo ni ji mang’eny oyie kuom Nyasaye, pod ok ging’eyo Nyasaye maber. Mondo ing’e ng’ato onego ing’e nyinge mokuongo. Dinde mang’eny luongo Nyasaye gi nyinge mopogore-opogore. E dinde maluongore ni Jokristo, iluonge ni Nyasaye, ma en nying mar duong’ manyiso “Jateko.” Jo-Islam luonge ni Allah. E puonj machon mag Joafrika, Nyasaye iluongo gi nyinge mopogore-opogore kaluwore gi oganda. E buk miluongo ni Concepts of God in Africa, John S. Mbiti ochano nyinge mokalo 500 ma Joafrika luongo go Nyasaye. Kuom ranyisi, e dho Yoruba (piny Nigeria) Nyasaye iluongo ni Olodumare; Jokikuyu (piny Kenya) luonge ni Ngai; to Jozulu (e piny South Afrika) luonge ni Unkulunkulu.

6, 7. Nyasaye nyinge ng’a, to wang’eyo nyingeno nade?

 ⁶ Nyasaye owuon to wacho ang’o kuom nyinge? Kane Nyasaye chiko Musa mondo otelni Joisrael kane gi a Misri, Musa nopenje kama: “Kabiro kuom nyithind Israel, mawachonigi ni, Nyasach kwereu oseora iru; ka giwachona, Nyinge ng’a? dakonigi ang’o?”​—Wuok 3:13.

⁷ Nyasaye noduoke kama: “Kama e kaka iniwachi ni nyithind Israel: Jehova, Nyasach kwereu, . . . oseora iru: ma e nyinga nyaka chieng’, kendo ma e raparna nyaka tienge duto.” (Wuok 3:15) Nying Jehova nitie ei Muma madirom ndalo 7,000, kata kamano jo lok Muma moko osewilo nyingno gi nyinge mag duong’ kaka “Nyasaye” kata “Ruoth.”

8. Jehova chal nade, to nyaka watim ang’o mondo wamore?

⁸ Jehova chalo nade? En roho maduong’ mipako man gi teko te. En kod teko ma onge gima wanyalo pimego. (Rapar mar Chik 6:​4, Isaiah 44:6) Jehova nonyiso Musa: “An Jehova Nyasachi, an Nyasaye ma janyiego.” Mano nyiso ni mondo wamor Jehova, nyaka walame en kende. Ok odwar ni walam gimoro amora kata ng’at moro amora.​—Wuok 20:​3-5.

9. Ang’o momiyo wanyalo wacho ni Yesu ok romre gi Jehova?

⁹ E ndalogi ji ok okwinjre ni Yesu en ng’a? Ji mang’eny mantiere e dinde maluongore ni Jokristo wacho ni Yesu en achiel kuom Nyasaye “Maler” ma Nyadidek. Muma ok puonj ni nitie nyiseche adek ei achiel. Bende ok opuonj ni Yesu romre kod Jehova. Yesu owuon nowacho: “Wuora duong’ moloya.”​—Johana 14:28.

10. Yesu ne nikanye kapok nobiro e piny?

¹⁰ Muma puonjo ni kane pok onyuol Yesu e piny kaka dhano, nodak e polo kaen chuech mar roho man gi teko. Mana kaka Jehova nochueyo Adam gi Hawa e piny, e kaka nochueyo chuech mag roho e polo. Yesu ema ne en chuech mar roho mokuongo mane Jehova ochueyo.​—Johana 17:5; Jo Kolosai 1:​15.

11. Yesu nonyuol nade kaka dhano?

¹¹ Higni madirom 2,000 mokalo, Jehova noloko ngima Yesu a e polo mokete ei nyako moro miluongo ni Mariam mane pok onindo gi dichwo. Malaika Gabriel nonyise: ‘Inimak ich mi ininyuol nyathi mawuowi, kendo inichak nyinge ni Yesu. En nobed ruoth, kendo pinyruodhe ok norum.’​—Luka 1:​31, 33. *

12. Wachie gimoro achiel momiyo Yesu nobiro e piny.

¹² Omiyo nonyuol Yesu, nodongo mobedo ng’at maduong’, bang’e nene opuonjo ji dwach Jehova. Nowacho kama ni Jatend Jo Rumi: “Gi momiyo nonywola, kendo gi momiyo nabiro e piny ka, en ni mondo abed janeno kuom adiera.” (Johana 18:37) Ka waparo gik ma Yesu nopuonjo, wanyalo puonjore adiera mar Nyasaye kod dwache. Wanyalo puonjore kaka onego wamor Nyasaye.

13. Wach mar ariyo mane omiyo Yesu obiro e piny en ang’o?

¹³ Mar ariyo, gi momiyo Yesu nobiro e piny ne en chiwo ngimane obed rawar ni  ji mang’eny. (Mathayo 20:28) Notimo kamano mondo ogonywa kuom richo mane wayudo kuom Adam, wuonwa mokuongo. Koro mano e ma nyalo miyo wadag nyakachieng’. Jaote Johana nondiko kama: “Nikech Nyasaye nohero piny ahinya, omiyo nochiwo Wuode ma miderma, mondo ng’a ma oyie kuome kik lal, to obed gi ngima mochwere.”​—Johana 3:16.

14. (a) Ang’o mane otimore ni Yesu bang’ thone kaka dhano? (b) Yesu nigi telo mane e polo sani?

¹⁴ Yesu nochier modhi e polo bang’ tho, to kuro nodhi nyime gi dak kaka chuech mar roho man gi teko. (Tich Joote 2:​32, 33) Bang’e Jehova nomiye “loch gi duong’ kod piny ruoth, ni mondo ogendini duto gi libembini kod ji ma dhogi yore gitine.” (Daniel 7:​13, 14) Oseketi Yesu Ruoth man kod teko; en Ruoth mar pinyruodh Jehova man e polo. E ndalo machiegni obiro nyiso tekone e piny mangima.

15. Malaika nochue karang’o, to nochuegi kanye?

¹⁵ Ok Jehova gi Yesu kende modak e polo. Jehova nochueyo chuech moko mag roho miluongo ni malaika. Gabriel mane owuoyo gi Mariam en achiel kuom malaika. Malaika ne ok ochako ngimagi e piny ka. Nochuegi e polo chon ahinya ka pok nochue dhano e piny. (Ayub 38:​4-7) Malaika ng’eny ahinya. Gin gana gi gana.​—Daniel 7:10.

16. Dhano ok onego lam malaika nang’o?

¹⁶ Malaika makare ok dwar ni walamgi. Kane Johana jaote otemo lamo malaika diriyo, ne gikuere ka giwacho: “Ngang’! Kik itim kamano! . . . Lam Nyasaye.”​—Fweny 19:10; 22:​8, 9.

17. Ang’o manyiso ni malaika nyalo rito jotich Nyasaye, to ang’o momiyo mano hoyowa?

¹⁷ Ndalogi malaika ok nyisre ne jotich Nyasaye man e piny kaka ne gitimo kane gigolo joote Yesu mane nitie e od tuech. (Tich Joote 5:​18, 19) Kata kamano, ka walamo Nyasaye kaluwore kod Wachne ma en Muma, wanyalo bedo kod geno ni malaika matek mag Nyasaye biro ritowa. Muma wacho kama: “Malaika mar Jehova otimo kambi mokiewo gi jogo moluore, kendo ogologi e chandrwok.” (Zaburi 34:7; 91:11) Ang’o momiyo wachni hoyowa? Nikech nitie malaika ma wasigu malich madwaro hinyowa!

18. (a) Ang’o momiyo malaika achiel notamore luwo Nyasaye? (b) Malaikano nomi nyinge mage?

¹⁸ Ok malaika duto mane ogeno Nyasaye. Moko kuomgi notamore luwo Nyasaye. Gibedo jo wasik Nyasaye kendo jo wasik ji man e piny. Ang’o mane otimore? Malaika  duto mane Jehova ochweyo nene gin kare kendo ne gibeyo. Kata kamano, achiel kuom Malaika mane kare nene dwaro ni mondo ji olame. Koro notimo dwache marachno. Malaikano nomi nying ni Satan, nying ma tiende en “Jakwedo [Nyasaye].” Kendo iluonge ni Jachien, ma tiende ni “Jaketh Nying,” nikech oketho nying Jehova gi miriambo marach.

19. Ang’o momiyo Satan nosando Ayub, to nosande nade?

¹⁹ Satan kaso ji mondo oriwre kode e kwedo Nyasaye. Nee ane gima notimo ne jatich Nyasaye makare miluongo ni Ayub. Ayub ne jamwandu ahinya. Ne en gi rombe 7,000, ngamia 3,000, dhok 1,000, kod punde 500 ma mon. Kendo ne en gi nyithindo a par kod jotich mang’eny. Mokuongo Satan nonego jamni mage duto. Bang’ mano, nokelo “yamo maduong’ ” mane ogoyo ot piny monego nyithind Ayub duto. Bang’e kendo Satan nogoyo Ayub gi “buche malit nyaka a e mor tiende nyaka chopi e pat wiye.”​—Ayub 1:​3-19; 2:7.

20. (a) Nyasaye nomedo Ayub nade kuom bedo ng’a ma ratiro? (b) Kata ka Ayub nodong’ ka en ng’at makare e nyim Nyasaye, Satan osetimo ang’o ni ji moko mang’eny?

²⁰ Kata ka Ayub noyudo tem malich, ne ok oweyo Nyasaye. Koro Jehova nochange mi “nomiyo Ayub gik moko moloyo ma ne engo mokuongo, nyadiriyo.” (Ayub 42:10) Ayub notamo Satan nikech nodong’ ka en ng’at makare, to kata kamano Satan osemiyo ji mang’eny owe Nyasaye. Muma wacho kama: “Piny duto obedo e teko mar Ng’a Marachno.”​—1 Johana 5:19.

21. (a) Satan nonyiso nade ni ogombo mondo olame? (b) Ang’o momiyo Yesu notamore lamo Satan?

²¹ Satan dwaro ni mondo walame. Wachni nonenore ratiro higni 2,000 mokadho kane otemo Yesu. Muma wacho kama: ‘Eka Satan notero Yesu e got mabor ahinya, monyise pinjeruodhi duto mag piny gi duong’gi; mi nowachone niya, “Gigi duto anamiyi, kipodho ilama.” To Yesu nowachone niya, “Aye, Satan; nikech nondiki niya, ‘Ruoth Nyasachi ema nilam, kendo en kende ema nitine.’ ” ’ (Mathayo 4:​8-10) Yesu nong’eyo chik Nyasaye omiyo ne ok otimo gima Satan dwaro.

22. Jochiende osetimo dhano nade

²² Malaika moko bende noriwore gi Satan e weyo Nyasaye. Jochiendegi gin wasik dhano e piny. Giger kendo gihinyo ji. Chon ne gimiyo jo moko obedo momo gi muofu. (Mathayo 9:​32, 33; 12:22) To jo moko ne gimiyo tuo kata neko. (Mathayo 17:​15, 18; Mariko 5:​2-5) Ne gisando kata nyithindo.​—Luka 9:42.

23. (a) Jochiende dwaro ni mondo dhano otim­nigi ang’o? (b) Satan kod jochiende osewuondo ji mondo otim ang’o?

²³ Jochiende marichogi dwaro ni ji olamgi, mana kaka Satan. Kar mondo gitamre ni dhano kik lamgi, nikech Jehova kende ema onego olam, gin to gigombo kendo gidwaro ni mondo olamgi. Satan gi jochiende wuondo kendo buogo ji mondo olamgi. Ji mang’eny ok ong’eyo ni gilamo Satan gi jochiendene. Ji mang’eny nyalo bwok ka gi fwenyo ni din margi miyo Satan duong’. Muma to kwero kama: “Gik ma jo ma ok oyie timogo misango gitimogi ni jochiende, ok ni Nyasaye.”​—1 Jo Korintho 10:20.

24. Yoo achiel ma Satan lalo go ji en mane?

²⁴ Yoo achiel ma Satan gi jochiendene lalo go ji mondo olamgi en wuondogi e weche mag jo mosetho. We wane gima Muma puonjo e wachni.