1. En tem mane ma Josef noromogo, to notimo nang’o?

 WUOD Jakobo miluongo ni Josef noromo gi tem moro. Dhako moro nonyise ni, “Bi inind koda.” Dhakono ne en chi Potifar jatend Josef. Josef notamore timo gima kamano. E kindewagi, ng’ato nyalo penjore ni, ‘Ang’o momiyo Josef notamore nindo kode?’ Penjono betie nikech Potifar ne onge, to e wi mano, Josef ne en mana jatich e odno, kendo dhakono ne nyalo miyo ngima obedne matek ka notamore nindo kode. To e ma pod Josef notamore kata obedo ni dhakono notemo saye gi kinda. Ang’o momiyo Josef notamore terore gi dhakono? Nowacho kama: “Ere kaka datim richo maduong’ kamano kendo ketho e nyim Nyasaye?”​—Cha. 39:7-12.

2. Ere kaka Josef nong’eyo ni chode en richo maduong’ e wang’ Jehova?

² Ere kaka Josef nong’eyo ni chode en richo maduong’ e nyim Nyasaye? Donge Chike Musa ma noriwo chik ma ne wacho ni, “Kik ichodi,” nondik mana higni 200 moko bang’e? (Wuok 20:14) Kata kamano, Josef nong’eyo Jehova maber kendo nong’eyo kaka Jehova ne nyalo winjo ka po ni otimo tim marachno. Kuom ranyisi, Josef nong’eyo ni Jehova dwaro ni kend obed mana e kind dichwo achiel gi dhako achiel. Bende, samoro nosewinjo kaka Jehova noreso Sara, ma ne en min Isaka kwargi e lwet joma ne dwaro timone marach. Kamano bende e kaka Nyasaye noreso Rebeka ma ne en chi Isaka. (Cha. 2:24; 12:14-20; 20:2-7; 26:6-11) Paro kuom wechego ne nyalo konyo Josef ong’e gima kare kod gima ok kare e wang’ Jehova. Nikech Josef nohero Jehova Nyasache, mano nomiyo ohero chike makare  mag Jehova, kendo nong’ado ni nodhi makore gi chikego.

3. En ang’o ma wabiro nono e sulani?

³ Be ihero tim makare? Onge kiawa ni en kamano. Kata kamano, nikech waduto warem, ka ok watang’, paro ma pinyni nigo e wi tim makare nyalo chiko pachwa. (Isa. 5:20; Rumi 12:2) Kuom mano, e sulani wabiro nono tiend bedo ng’at mohero timbe makare kod ber ma wayudo ka wabedo joma kare. Kae to wabiro nono gik moko adek ma ka watimo to biro konyowa medo hero chike makare mag Jehova.

4. En paro mane ma ok owinjore ma ji mang’eny nigo e wi tiend bedo ng’at makare?

⁴ Ji mang’eny paroga ni ng’at makare en ng’at ma ongino, mohero ng’ado ne ji bura, kendo ma neno ni ober moloyo jomamoko. Jehova to ok ohero kido kaka mago. Ka ne Yesu ni e piny ka, nokwero matek jotend dinde ma ne keto chike ka luwore gi dwachgi giwegi. (Ekl. 7:16; Luka 16:15) Ng’at makare ok en ng’at ma paro ni ober moloyo jomamoko.

5. Ka luwore gi Muma, ng’at makare en ng’at ma chalo nade? Chiw ane ranyisi.

⁵ Bedo ng’at makare en gima ber ahinya. Ng’at makare en ng’at ma timo gik ma Jehova dwaro. E Muma, ng’at makare en ng’at modak ka luwore gi chike makare mag Jehova. Kuom ranyisi, Jehova nochiko joma timo ohala ni giti gi “rapim makare.” (Rap. 25:15) E dho Hibrania, bedo “ng’at makare” inyalo lok bende ni bedo “jaratiro.” Omiyo, Jakristo ma dwaro bedo ng’at makare nyaka bed jaratiro e wechege mag ohala. Bende, ng’at makare ok mor neno kitimo ne nyawadgi marach. E wi mago, ng’at makare temoga ahinya mondo obed malong’o e wang’ Jehova, kendo neno ni yiero duto motimo moro Jehova.​—Kol. 1:10.

6. Ang’o momiyo wanyalo geno chike ma Jehova ketonwa e wi gik makare kod ma ok kare? (Isaya 55:8, 9)

⁶ Muma wacho ni Jehova e Soko mar tim makare duto. Kuom mano, iluonge ni “wuon tim makare.” (Jer. 50:7) Nikech en e Jachuech, en kende e ma en gi ratiro mar keto chike e wi gik makare kod ma ok kare. Nikech Jehova en ng’at makare chuth, chikene moketo motudore gi gik makare kod gik ma ok kare ni malo moloyo pachwa wawegi, nikech wan dhano morem. (Nge. 14:12; som Isaya 55:8, 9.) Kata kamano, nikech ochuewa e kit Nyasaye, wanyalo dak ka luwore gi chikene makare. (Cha. 1:27) Kendo wahero timo kamano. Hera ma waherogo Wuonwa manie polo chwalowa mondo watim duto ma wanyalo mondo waluw timne.​—Efe. 5:1.

7. Ang’o momiyo dwarore ni wabed gi chike minyalo gen kendo makare? Chiw ane ranyisi.

⁷ Wayudo ber ka wamakore gi chike mag Jehova ma tayowa e weche makare kod ma ok kare. Be ing’eyo gimomiyo en kamano? Tem ane paro kaka weche nyalo bet ka bank ka bank oketo chikegi giwegi ma tayo nengo ma pesa onego obedgo, kata ka kambi ka kambi luwo chikegi giwegi mag pimo gik moko. Mano nyalo kelo chochni mang’eny ahinya. To nade ka laktar ok orito chike ma tayogi e weche mag rito jotuo? Mano nyalo kelo tho. Kuom adier, chike makare kendo minyalo gen e ma nyalo rito ng’ato. Kamano bende, chike Nyasaye ma tayowa e weche makare kod ma ok kare ritowa.

8. Gin gueth mage ma joma ohero timo gik makare biro yudo?

 ⁸ Jehova guedhoga joma temo matek mondo gidag ka luwore gi chikene makare. Jehova singonwa kama: “Jo makare nobed weg piny, kendo ginidagie nyaka chieng’.” (Zab. 37:29) Temie paro kaka ngima biro chalo e kinde ma ji duto biro dak gi kuwe kod mor ka giduto giluwo chike makare mag Jehova! Jehova dwaro ni ibi idag e ngima ma chalo kamano. Kuom adier, wan gi gimomiyo wahero chike makare mag Jehova! Ang’o ma nyalo konyowa medo hero tim makare? Wane ane gik moko adek ma nyalo konyowa timo kamano.

9. Ang’o ma biro konyowa hero tim makare?

⁹ Okang’ mokwongo: Her Jehova ma e Jal ma keto chike makare. Mondo waher timo gik makare, nyaka waher Jehova. Kaka wamedo hero Jehova, e kaka wabiro dwaro dak ka luwore gi chikene makare. Kuom ranyisi, di ne bed ni Adam gi Hawa nohero Jehova, di ne giwinjo kaka nochikogi.​—Cha. 3:1-6, 16-19.

10. Ang’o ma Ibrahim notimo mondo omed ng’eyo Jehova maber?

¹⁰ Ok dwaher nwoyo ketho ma Adam gi Hawa notimo. Gima nyalo konyowa mondo kik watim kamano en dhi nyime puonjore kuom Jehova, hero kite, kendo temo matek mondo wabed gi paro kaka mare. Ka watimo kamano, hera ma waherogo Jehova biro medore. Wane ane ranyisi mar Ibrahim. En adier ni nohero Jehova gi chunye duto. Kata obedo ni seche moko nokia gimomiyo Jehova ne timo gik moko, ne ok ong’anyo ne Jehova. Kar mano, notemo mondo ong’e Jehova e yo maber. Kuom ranyisi, ka ne Ibrahim ofwenyo ni Jehova ne dwaro ketho Sodom gi Gomora, nokwongo obedo maluor ni “Jang’ad Bura mar piny ngima” ne dhi ketho joma kare kaachiel gi joma richo. Ibrahim ne neno ni mano en gima ne ok nyalre. Omiyo nopenjo Jehova penjo mang’eny. Jehova nodwoko penjogego kohore. Gikone, Ibrahim nofwenyo ni Jehova nono chuny ji duto, kendo ni ok onyal kumo joma kare kaachiel gi joma ok kare.​—Cha. 18:20-32.

11. Ere kaka Ibrahim nonyiso ni nohero Jehova kendo nogene?

¹¹ Mbaka ma ne Ibrahim ogoyo gi Jehova e wi Sodom gi Gomora nokonye medo ng’eye maber. Onge kiawa ni bang’ mano, nomedo hero Jehova kendo luore moloyo kaka chon. Higni moko bang’e, nitie wach moro ma notemo yie ma ne Ibrahim nigo kuom Jehova. Jehova nonyise ni ochiw Isaka wuode achiel kende kaka misango. E kindeno, Ibrahim noseng’eyo Jehova e yo maber, omiyo, ne ok openje penjo moro amora. Ibrahim noikore timo kaka Jehova nonyise. Kata kamano, temie paro kaka chunye nochandore sama noikore timo gima Jehova nokwayeno. Nyaka bed ni Ibrahim noparo matut kuom weche ma nosebedo kopuonjore e wi Jehova. Nong’eyo ni Jehova ne ok nyal timo gimoro amora ma ok kare kata ma ok nyis hera. Ka luwore gi weche ma Paulo nondiko, Ibrahim nong’ado e chunye ni Jehova ne nigi nyalo mar chiero Isaka wuode. (Hib. 11:17-19) Kae to bende, Jehova nosesingo ne Ibrahim ni Isaka ne dhi bedo wuon oganda, to gie kindeno, Isaka ne onge gi nyathi moro amora. Ibrahim nohero Jehova, omiyo, nogeno ni Jehova ne dhi timo gima  kare. Omiyo, noyie winjo Jehova kata obedo ni ne ok en gima yot.​—Cha. 22:1-12.

12. Ere kaka wanyalo luwo ranyisi mar Ibrahim? (Zaburi 73:28)

¹² Ere kaka wanyalo luwo ranyisi mar Ibrahim? Dwarore ni wadhi nyime puonjore e wi Jehova mana kaka Ibrahim notimo. Ka watimo kamano, wabiro sudo machiegni gi Jehova kendo medo here. (Som Zaburi 73:28.) Wabiro tiego chunywa mar pogo ber gi rach, mondo pachwa owinjre gi pach Jehova. (Hib. 5:14) Mano biro miyo wakwed timbe maricho. Wabiro sin gi gimoro amora ma nyalo chwanyo Wuonwa kendo ketho winjruokwa kode. Ang’o machielo ma wanyalo timo mondo wanyis ni wahero tim makare?

13. Ere kaka wanyalo luwo tim makare? (Ngeche 15:9)

¹³ Okang mar 2: Pile ka pile, tim kinda mondo imed hero tim makare. Mana kaka watimoga kinda e rieyo leche mag dendwa mondo obed motegno, e kaka kinda dwarore bende mondo wamed hero chike makare mag Jehova. Onego watim kinda ma kamano pile ka pile. Jehova ok en ng’at ma rido chike, kendo ok ogen ni watim gik mohingo nyalowa. (Zab. 103:14) Owachonwa ni “ohero ng’at ma luwo tim makare.” (Som Ngeche 15:9.) Ka po ni waketo chenro moro motudore gi tij Jehova, dwarore ni watim kinda mondo wachope. Mano bende e gima dwarore mondo waluw tim makare. Jehova oikore konyowa timo lokruoge ma dwarore mondo wabed joma kare.​—Zab. 84:5, 7.

14. “Rageng’ mar akor” ochung’ ne ang’o, to ang’o momiyo dwarore ni warwake?

¹⁴ Jehova paronwa ni luwo tim makare ok en gima tek. (1 Joh. 5:3) Timo kamano ritowa. Par ane gige lweny ma jaote Paulo nowacho ni warwaki. (Efe. 6:14-18) En gir lweny mane ma ka jalweny orwako to biro rito chunye? En “rageng’ mar akor,” mochung’ ne chike makare mag Jehova. Mana  kaka rageng’ mar akor ne nyalo rito chuny jalweny, e kaka chike makare mag Jehova rito chunywa. Omiyo, tim duto minyalo mondo isik kirwako gige lweny duto, moriwo nyaka rageng’ mar akor!​—Nge. 4:23.

15. Ere kaka inyalo rwako rageng’ mar akor?

¹⁵ Ere kaka wanyalo rwako rageng’ mar akor? Wanyalo timo kamano kuom paro matut e wi chike Jehova sama watimo yiero ma pile ka pile. Sama idwaro timo yiero e wi kit thum midwaro winjo, vidio midwaro neno, kata buge midwaro somo, penjri ane kama: ‘Gigi biro miyo apidh chunya chiemo ma chalo nade? Be gibiro miyo atim gik ma Jehova oyiego? Koso dibed ni gichwala mondo adonj e terruok, timbe gero, ich-lach, kod herora awuon, ma gin timbe ma ok kare e wang’ Jehova?’ (Fil. 4:8) Kitimo yiero ka luwore gi dwach Jehova, mano nyiso ni idwaro ni chikene makare orit chunyi.

16-17. Ndiko mar Isaya 48:18 jiwowa nade ni wanyalo dak ka luwore gi chike makare mag Jehova?

¹⁶ Dibed ni ijaparori ka be inyalo dak ka luwore gi chike makare mag Jehova pile ka pile kendo higa ka higa? Ne ane ranyisi moro ma Jehova tiyogo e Isaya 48:18. (Som.) Jehova singo ni timwa makare nyalo bedo kaka “apaka manie nam.” Tem ane paro ni ichung’ e dho nam malach kirango kaka apaka biro ka giluwore-giluwore. Sama irangogi kamano, be paro moro nyalo bironi ni chieng’ moro apakago nyalo weyo sudo kamano? Ooyo! In gadier ni mano e kaka apakago osebedo ka timo kuom higni alufe gi alufe, kendo gibiro dhi nyime timo kamano.

¹⁷ Timni makare bende nyalo chalo gi apaka manie nam! E yo mane? Sama idwaro timo yiero moro, kwong inon ane ni to Jehova diher ni itim nang’o, kae to tim yierono. Kata ka en yiero matek ma chalo nade, bed gadier ni Wuonu ma jahera biro siko ka konyi mondo idhi nyime dak kiluwo chikene makare pile ka pile.​—Isa. 40:29-31.

18. Ang’o momiyo ok onego wang’ad ne jomamoko bura?

¹⁸ Okang’ mar 3: We mondo Jehova e ma ong’ad ne ji bura. Kata obedo ni nyaka watem matek mondo wadag ka luwore gi chike makare mag Jehova, pod nyaka watang’ bende mondo kik wang’ad ne jomamoko bura ka waparo ni wabeyo moloyogi. Kar timo kamano, onego waket e pachwa ni Jehova e “Jang’ad Bura mar piny ngima.” (Cha. 18:25) Jehova ok omiyowa ting’ kata ratiro mar ng’ado bura. Yesu nokwerowa kama: “Weuru ng’ado ne ji bura mondo kik ong’adnu bura.”​—Mat. 7:1. *

19. Josef notimo ang’o ma nyiso ni nodwaro ni mondo Jehova e ma ong’ad bura?

¹⁹ Ne ane kendo ranyisi mar Josef. Ne en ng’at makare. Notemo matek ahinya mondo kik ong’ad ne ji bura, to mano noriwo nyaka jogo ma notimone gik maricho. Kuom ranyisi, owetene nogoye, ne giuse kaka misumba, kendo ne gidhi ma giwuondo wuon-gi ni nosetho. Higni moko bang’e, noromo gi owetenego kendo. Nikech koro ne en jatelo maduong’ ma nigi teko mang’eny ahinya, nonyalo timo ne owetenego gik maricho kendo chulo kuor. Owete  Josefgo bende ne paro ni Josef ne nyalo timonegi marach, kata obedo ni ne giseloko chunygi. Josef nonyisogi kama: “Kik uluor. An ok anyal kawo kar Nyasaye.” (Cha. 37:18-20, 27, 28, 31-35; 50:15-21) Josef noweyo weche e lwet Jehova mondo Jehova e ma ong’ad bura.

20-21. Ang’o ma wanyalo timo mondo kik wapar ni wabeyo moloyo jomamoko?

²⁰ Mana kaka Josef, wan bende waweyo weche e lwet Jehova mondo en e mong’ad bura. Kuom ranyisi, ok watimre ka gima wang’eyo gik ma chwaloga owetewa gi nyiminewa mondo gitim gik ma gitimoga. Wan ok wanyal somo chuny ji; “Jehova e ma nono pach dhano.” (Nge. 16:2) Ohero ji te, bed ni ne gipon nade kata giwuok e oganda mane. Kendo Jehova jiwowa ni wayaw ne jowetewa chunywa. (2 Kor. 6:13) Gima wadwaro en hero Jokristo wetewa duto, to ok ng’adonegi bura.

²¹ Mano nyiso bende ni ok onego wang’ad bura ne joma ok ong’eyo Jehova. (1 Tim. 2:3, 4) Be inyalo ng’ado ne watni moro bura kiwacho ni, “Ng’atni ok nyal puonjore adiera”? Ooyo, mano hedhruok e ting’ ma ok marwa, kendo paro ni wabeyo moloyo jomamoko. Jehova pod omiyo “ji duto kamoro amora” thuolo mar loko chunygi. (Tich 17:30) Ng’e kinde duto ni paro ni wabeyo moloyo jomamoko ok en tim makare.

22. Ang’o momiyo ing’ado e chunyi ni ibiro dhi nyime hero tim makare?

²² Mad hera ma waherogo chike makare mag Jehova omi wamed jiwo jomamoko mondo gibed mamor, gimed sudo machiegni kodwa, kendo gibed osiepe Nyasachwa. Kinde duto wadhiuru nyime bedo gi “riyo mar gik makare.” (Mat. 5:6) Bed gadier ni Jehova neno kinda duto mitimo kendo omor ahinya gi okenge migoyo. Kata obedo ni jopinyni medo mana timo timbe maricho, in kik chunyi jog! Par kinde duto ni “Jehova ohero jo makare.”​—Zab. 146:8.