1, 2. (a) Kend nochakore nade? (b) En wach mane ma dichwo gi dhako mokwongo ne ofwenyo e wach kend? (Ne picha man malo.)

KEND en gima pile e ngima dhano. Ng’eyo gimomiyo Jehova ne ochako kend nyalo konyowa mondo wabed gi paro mowinjore e wi kend kendo yudo gueth mang’eny mag bedo e kend. Ka ne Nyasaye osechueyo Adam, nokelone le duto mondo ochakgi nying. Kata kamano, Adam to ne onge gi “jakony mowinjorene.” Nyasaye ne omiye nindo matut, ne okawo ng’etne achiel mi olosonego dhako, kae to okele ir Adam. (Som Chakruok 2:20-24.) Omiyo, Nyasaye ema nochako kend.

² Yesu nonwoyo gima Jehova nowacho e puodho mar Eden niya: “Dichwo nowe wuon mare gi min mare, mi nopadre gi chiege, kendo ji ariyogo nobed ringruok achiel.” (Mat. 19:4, 5) Bedo ni Nyasaye ne ogolo ng’et Adam ma ochueyonego dhako, nyaka bed ni ne gifwenyo ni nonego gibed gi winjruok machiegni e kindgi. Ne onge wach ketho kend, bedo jadoho, kata bedo gi dichwo mokalo achiel.

3. Gima duong’ momiyo Nyasaye nochako kend ne en ang’o?

³ Adam ne mor sidang’ ka ne okelne dhako, ma bang’e noluongo ni Hawa. Hawa ne dhi bedo ‘jakony mowinjore’ ne Adam. Giduto ne gidhi bedo mamor kuom chopo migepegi kaka dichwo gi dhako. (Cha. 2:18) Gima duong’ momiyo Nyasaye nochako kend ne en ni mondo dhano onyuolre opong’ piny. (Cha. 1:28) Kata bed ni nyithindo ne dhi hero jonyuolgi machal nade, pod ne nyaka giwe jonyuolgigo mondo gichak kend maggi giwegi. Dhano ne dhi pong’o piny e okang’ mowinjore kendo ne gidhi yaro tong’ mar puoth Eden ma piny duto bed paradiso.

4. Kend mokwongo ne odhi nade?

⁴ Kend mokwongo ne ok odhi maber nikech Adam gi Hawa noyiero mar ketho chik Jehova. Satan Jachien, ma en “thuol machon,” nowuondo Hawa mondo opar ni ka ochamo olemo mowuok e “yath makelo ng’eyo ber gi rach,” to ne odhi bedo gi rieko makende ma ne dhi konye yiero gima ber gi gima rach. Nikech ne ok openjo chwore gima nonego otim e wi gima Satan ne owachoneno, mano nonyiso ni ne ok omiye luor kaka wi odgi. Adam bende ne oyie chamo olemo ma Hawa ne omiye kar winjo chik Nyasaye.​—Fwe. 12:9; Cha. 2:9, 16, 17; 3:1-6.

5. Dwoko ma Adam gi Hawa ne omiyo Jehova puonjowa ang’o?

⁵ Ka ne Nyasaye openjo Adam gimomiyo ne oketho chik, Adam noketo ketho kuom chiege kowacho niya: “Dhako ma nimiya mondo obed koda, en e momiya olemb yadhno, mi nachamo.” Hawa to noketo ketho kuom thuol ni ema nowuonde. (Cha. 3:12, 13) Mago ne gin mana badhruok manono! Nikech dichwo gi dhako mokwongo noketho chik Jehova, mano nomiyo gibedo joma okwong’ e wang’ Jehova. Donge timgino miyowa siem mowinjore? Mondo kend odhi maber, ng’ato ka ng’ato nyaka kaw ting’ne owuon kendo nyaka owinj Jehova.

6. Inyalo lero nade ndiko mar Chakruok 3:15?

⁶ Kata obedo ni Satan notemo chocho weche e puodho mar Eden, Jehova nochiwo geno ne dhano e wach ma nokwong kor e Muma. (Som Chakruok 3:15.) Wach ma nokorno nonyiso ni ‘koth dhako’ ne dhi ketho Satan. Kuom koro wachno, Jehova nomiyo dhano thuolo mar ng’eyo winjruok maber ma nitie e kinde gi malaike makare tara gi tara ma tiyone e polo. Ndiko nowacho bang’e ni kokalo kuom riwruok mar oganda Jehova manie polo, Jehova ne dhi oro jal moro ma ne dhi ketho Satan. Jalno ne dhi yawo ne dhano duto ma winjo Jehova yo mar yudo gima dichwo gi dhako mokwongo nolalo, ma en geno mar dak nyaka chieng’ mana kaka Jehova ne dwaro a chakruok.—Joh. 3:16.

7. (a) Gin chandruoge mage ma osebedo e kend nyaka ne Adam gi Hawa ng’any e puodho mar Eden? (b) Muma wacho ni dichwo gi dhako onego odag nade?

⁷ Ng’anyo ma Adam gi Hawa nong’anyogono nokelo chandruok e kend margi kendo e kend duto ma ne dhi bedoe bang’e. Kuom ranyisi, Hawa kaachiel gi mon duto ne dhi bedo gi rem ma mathoth sama gin gi ich kod sama ginyuol. Mon ne dhi gombo ahinya mondo chwogi ohergi, to chwo ne dhi bedo gi teko kuom mondgi kendo ne gidhi tiyo gi tekono e yo marach mana kaka waneno e kend mang’eny e ndalogi. (Cha. 3:16) Muma wacho ni chwo onego oher mondegi, to mon bende onego obolre ne chwogi. (Efe. 5:33) Ka dichwo gi dhako moluoro Nyasaye obedo gi winjruok  maber e kindgi, gik ma kelo ywaruok e kend bedo matin kata inyalo tiek chuth.

8. Kend ne chalo nade chakre e kinde Adam nyaka ataro e kinde Noa?

⁸ Ka ne Adam gi Hawa pok otho, ne ginyuolo yawuoyi gi nyiri. (Cha. 5:4) Wuodgi mokwongo ma en Kain, bang’e nokendo achiel kuom wedenego. Nyakwar Kain miluongo ni Lamek ema Muma wacho ni nohango nyuomo mon ariyo. (Cha. 4:17, 19) Chakre kinde Adam nyaka chop kinde mar ataro e ndalo Noa, mana joma tin ema ne lamo Jehova. Moko kuomgi ne gin Abel, Enok, Noa kod joode. Muma wacho kama kuom kinde Noa: “Yawuot Nyasaye noneno nyi ji ka gin jochia: mi ne gikendo mon kuom duto ma ne giyiero.” Malaikego ne okawo del mar dhano kae to gikendo nyi dhano mi ginyuologo nyithindo ma robede miluongo ni Jo-Nefili. E wi mano, ‘timbe maricho mag dhano nogundho e piny kendo paro duto mar chunye ne rach pile.’​—Cha. 6:1-5.

9. Ang’o ma Jehova notimo ne joma richo e ndalo Noa, to gik ma notimore e kindego puonjowa ang’o?

⁹ Jehova nokelo ataro e kinde Noa mondo okethgo joma richo duto. E kindego, ji nodich mana gi gik mapile moriwo kendo. Mano nomiyo ok gidewo wach ma “Noa jal ma ne yalo wach makare,” ne lando e wi kethruok ma ne biro. (2 Pet. 2:5) Yesu nopimo gik ma ne otimore e kinde Noa gi gik ma ne dhi timore e kindewagi. (Som Mathayo 24:37-39.) E kindegi, ji mathoth ok dwar winjo wach maber mar Pinyruodh Nyasaye ma ilando e piny mangima mondo ochiw neno ne ogendni duto ka pok oketh piny marachni. Puonj ma wayudo kanyo en ni ok onego wawe weche mag kend kaachiel gi pidho nyithindo ogal pachwa ma monwa fwenyo ni odiechieng Jehova okayo machiegni.

10. (a) Ogendni mang’eny ne neno nade timbe mag terruok? (b) Ibrahim gi Sara noketo ranyisi mane maber e kend margi?

¹⁰ Kata obedo ni Noa gi yawuote adek ne ok gin jodoho, thoth ji to ne jodoho. E ogendni mang’eny, timbe mag terruok ne onya ahinya kendo ne itimogi nyaka e kuonde mag lamo. Ka ne Abram (Ibrahim) kod chiege ma Sarai (Sara) owinjo duond Nyasaye ma gidhi Kanaan, ne giyudo ka pinyno opong’ gi timbe modwanyore mag terruok ma ne ok chiw luor ne kend kata matin. Kuom mano, Jehova nong’ado ni nodhi ketho joma nodak Sodom gi Gomora nikech ne gitimo timbe ma kwero mag terruok kendo joma ne ok tim timbego bende ne oyie ayiea kodgi. Ibrahim notayo joode e yo mowinjore, to Sara bende noketo ranyisi maber kuom bolore ne chwore. (Som 1 Petro 3:3-6.) Ibrahim nokonyo wuode ma Isaka mi okendo nyako ma lamo Jehova. Isaka bende notimo mana kamano ne wuode ma Jakobo ma bang’e yawuote nobedo kwere mag dhoudi 12 mag Israel.

11. Chike ma Nyasaye nomiyo Jo-Israel ne ritogi e yo mane?

¹¹ Bang’e, Jehova notimo singruok gi Jo-Israel. Nomiyogi chike ma ne tayogi e weche mopogore opogore moriwo nyaka doho. Chikego ne konyogi mondo gibed gi winjruok maber gi Nyasaye nikech chikego ne ok oyienegi mondo gikendre gi joma ne ok lam Jehova. (Som Rapar mar Chik 7:3, 4.) Ne nitie jodongo ma ne konyo ka ne chandruoge moko madongo oneno e kend. Ne nitie chike ma ne konyo ka ng’ato oterore gi  ng’ama ok jaode, ka ng’ato obedo gi nyiego gi nyawadgi, kata ka ochich ni nyawadgi nganye. Ne nitie thuolo mar ketho kend, kata kamano, ne nitie gik ma ne ing’iyo kapok oyiene ng’ato timo kamano. Kuom ranyisi, ng’ato ne nyalo ketho kend ka chiege otimo “tim moro makuodo wich.” (Rap. 24:1) Kata bed ni Muma ok ler ni timbe ma kuodo wich ne gin mage, nyaka bed ni ne ok gin mana chwanyruok moko matindo tindo.​—Lawi 19:18.

12, 13. (a) Chwo moko ma Jo-Yahudi ne timo ne mondegi tim mane e kinde Malaki? (b) E kindegi, ka owadwa kata nyaminwa ma osebatisi oterore gi ng’at machielo, ibiro kawne okang’ mane?

¹² E kinde janabi Malaki, chwo ma Jo-Yahudi ne tiyo gi weche moko ma onge tiendgi mondo giyud thuolo mar ketho kend maggi. Chwo ma kamago ne riembo mondegi ma ne gihango mondo giyud thuolo mar kendo nyiri ma pod tindo kata mon ma ne wuok e ogendni ma ok lam Jehova. Kata mana e kinde ma Yesu ne ni e piny, chwo ma Jo-Yahudi pod ne ketho kend maggi nikech “wach moro amora.” (Mat. 19:3) Jehova Nyasaye ne osin gi ketho kend e yo ma kamano.​—Som Malaki 2:13-16.

¹³ E kindegi, jotich Jehova ok oyie gi timbe mag andhoga ma nyalo miyo ng’ato oketh kend mare. To nade kapo ni owadwa kata nyaminwa ma osebatisi oterore gi ng’at machielo kae to oketho kend mare mondo oyud thuolo mar kendore gi ng’at ma oteroregono? Ng’at ma kamano igolo oko e kanyakla ka ok oloko chunye gadier mondo kanyakla osik ka ler. (1 Kor. 5:11-13) Ng’atno nyaka ‘nyag olemo ma nyiso ni oseloko chunye oa e richo’ kapok odwoke e kanyakla. (Luka 3:8; 2 Kor. 2:5-10) Kata bed ni onge kinde moket ma nyaka kal eka dwok ng’at ma kamano e kanyakla, tim andhoga ma kamano ok nyal kaw akawa mayot. Gima ber en ni tim ma kamano ok timrega ahinya e kind jotich Jehova. Nyalo kawo higa achiel kata mokalo kanyo ka pok odwok ng’at ma kamano e kanyakla, mondo onyis ni oloko chunye gadier. Kata kapo ni odwoke e kanyakla, pod nyaka ochiw dwoko ma mare owuon “e nyim kom-bura mar Nyasaye.”​—Rumi 14:10-12; ne The Watchtower, ma Novemba 15, 1979, ite mar 31-32.

14. Chike mag Musa ne konyo nade?

¹⁴ Chike mag Musa notayo Jo-Israel kuom higni mokalo 1,500. Chikego ne konyogi mondo gimakre gi timbe makare sama ne giloso weche motudore gi ngima mar joot kod weche mamoko. Chikego bende notayogi nyaka e kinde ma Mesia nobiree. (Gal. 3:23, 24) Chike Musa ne tijgi orumo ka ne Yesu otho kendo Nyasaye koro nochako chenro moro manyien. (Hib. 8:6) E chenro manyienno, moko kuom gik ma chik Musa noyiego koro ne olornegi chuth.

15. (a) En rang’iny mane ma Jokristo onego oluw kodok korka weche mag kend? (b) Gin ang’o ma Jakristo nyaka par kapok oyiero mar ketho kend mare?

¹⁵ Ka ne Yesu dwoko Jo-Farisai moko ma ne wacho ni chik Musa noyienegi riembo mon, nowacho ni ‘mano ok e kaka nosebedoga a chakruok.’ (Mat. 19:6-8) Omiyo, Yesu nonyiso ni rang’iny ma Nyasaye noketo e wach kend e puodho mar Eden ema Jokristo onego oluw. (1 Tim. 3:2, 12) Nikech joma okendore gin “ringruok achiel,” onego bed ni gidak kanyachiel. Hera ma giherogo Nyasaye kendo ma giherorego e kindgi miyo gimedo bedo gi winjruok maber. Kapo ni ng’ato oketho kend mare e nyim sirkal  to jaode ok odonjo e tim terruok, ng’at ma oketho kendno ok ni thuolo kendore gi ng’at machielo. (Mat. 19:9) En adier ni ng’ato nyalo yiero mar ng’wono ne jaode ma oterore kapo ni oloko chunye gadier, mana kaka janabi Hosea ne otimo ne jaode ma Gomer. E yo ma kamano, Jehova bende nong’wono ne Jo-Israel ma noloko chunygi bang’ donjo e timbe mag lamo nyiseche manono. (Hos. 3:1-5) E wi mano, ka ng’ato ong’eyo ni jaode odonjo e tim terruok to onindo gi jaode ma oteroreno, timo kamano nyiso ma onge kiawa ni oseng’wono ne jaodeno kendo koro Muma ok miye thuolo mar ketho kendgino.

16. Yesu nowacho ang’o kuom joma oyiero mar weyo donjo e kend?

¹⁶ Bang’ ka Yesu ne osewacho ni Jokristo onge gi thuolo mar ketho kend margi mak mana ka ng’ato kuomgi oterore, nowuoyo kuom ‘joma nigi mich’ mar dak ma ok gidonjo e kend. Nomedo wacho niya: “Ng’at ma nyalo rwako kit ngima ma kamano, mondo otim kamano.” (Mat. 19:10-12) Jokristo mang’eny oseyiero mar weyo donjo e kend mondo giket pachgi e tiyo ne Jehova. Wapwoyo ahinya owete gi nyiminewa ma timo kamano.

17. En ang’o ma nyalo konyo Jakristo mondo ong’e ka be onego odonj e kend?

¹⁷ Donjo e kend kata weyo timo kamano, en yiero mar ng’ato owuon. Ng’at ma yiero mar dak ma ok okendo kata okende nyaka non kabe en gi michno. Jaote Paulo nowacho ni ng’ato nyalo weyo ma ok odonjo e kend, mak mana ni nomedo niya: “Nikech tim terruok onya, ber mondo dichwo ka dichwo obed gi chiege owuon kendo dhako ka dhako obed gi chwore owuon.” Paulo nochomo wi wachno kama: “Kapo ni gionge gi ritruok, gidonj e kend nimar ber donjo e kend kar owruok gi gombo.” Donjo e kend nyalo konyo ng’ato mondo kik owe gombo mar nindruok omi odonj e tim terruok kata tim mar tugo gi duong’ne e tieko gombono.E wi mano higni ma ng’ato nigo sama odonjo e kend bende en gima duong’, nimar Paulo nowacho niya: “Ka ng’ato neno ni ok owuoth mowinjore nikech pok odonjo e kend, kendo ka osekalo higni ma rowere thiewoe, koro ma e gima onego otimre: Otim gima odwaro; ok otimo richo. Odonj e kend.” (1 Kor. 7:2, 9, 36; 1 Tim. 4:1-3) Kata kamano, ng’ato ok onego odonj e kend mana nikech gombo ma onyalo bedogo ka pod en rawera. Nyalo bedo ni pok otegno moromo mondo ochop ting’ ma dwarore e kend.

18, 19. (a) Kend mar Jokristo onego ochakre nade? (b) Sula ma luwo mae biro wuoyo e wach mane?

¹⁸ Kend mar Jokristo onego ochakre gi dichwo gi dhako ma ochiwore ne Jehova kendo ma ohere gi chunygi duto. Joma dwaro kendorego bende onego bed ni oseherore ma chopo kama koro gineno ni gikendre mondo gidag kanyachiel. Onge kiawa ni Jehova biro guedhogi nikech giyiero mar kendore “mana kuom Ruoth.” (1 Kor. 7:39) Kend margi biro dhi maber mana ka gidhi nyime luwo puonj manie Muma.

¹⁹ Sula ma luwo mae biro lero kaka puonj manie Ndiko nyalo konyo joma okendore mondo onyagre gi pek ma nitie e ‘ndalo mag gikogi,’ ma chwo gi mon mang’eny nigi kido ma ok nyal miyo kend odhi maber. (2 Tim. 3:1-5) Jehova osemiyowa Muma ma oting’o weche duto ma nyalo konyowa mondo kend magwa odhi maber kendo wabed mamor sama wadhi nyime wuotho kanyachiel gi joge e yo ma terowa e ngima mochwere.—Mat. 7:13, 14.