1, 2. (a) En pek mane ma jonyuol romogo, to ere kaka ginyalo loyo pekno? (b) Gin weche mage ang’wen ma wadwaro nono?

OWADWA moro gi jaode modak e piny France wacho kama: “Bedo ni wan gi yie kuom Jehova ok nyis ni nyithindwa bende biro bedo gi yie kuome. Yie ok en gima ng’ato nyalo weyo ne ng’at machielo. Nyaka wakony nyithindwa mos mos mondo gibed gi yie.” Owadwa moro modak Australia wacho kama: “Konyo nyathi mondo obed gi yie nyalo bedo gima tek ahinya ne jonyuol. Dwarore ni iti gi yore duto minyalo. Inyalo paro ni idwoko maber penjo moro ma nyathini openji, kae to chieng’ moro ochak openji mana penjo achiel achielno kendo! Dwoko maber ma imiyo nyathini sama openji penjo moro, samoro ok obi yiego chieng’ machielo ka openji penjo achielno. Seche moko nyalo chuni ni inwone weche moko kinde ka kinde.”

² Ka in janyuol, be seche moko ineno ni ok inyal konyo nyithindi ma chieng’ moro gibed joma nigi yie motegno kuom Jehova? En adier ni ok wanyal konyo nyithindwa mana gi riekowa wawegi! (Yer. 10:23) Wanyalo konyogi maber mana ka wayie mondo Nyasaye otawa. Wane ane gik moko ang’wen ma nyalo konyo jonyuol e puonjo nyithindgi mondo obed gi yie motegno. Gigo gin: (1) Ng’eyo nyithindi e yo maber. (2) Puonjogi gi chunyi duto. (3) Tiyo gi ranyisi ma chopo e chunygi. (4) Bedo gi horuok kendo lemo.

3. Ere kaka jonyuol nyalo luwo ranyisi mar Yesu e puonjo?

³ Yesu ne ok oluor penjo jolupne gik ma giyiego. (Mat. 16:13-15) Luw ranyisi mare. Inyalo kwayo nyithindi mondo onyisi gik manie chunygi seche ma pachu okuwe maber. Mano oriwo wuoyo e wi gik ma ok ging’eyo maber kendo ma gikete kiawa. Owadwa moro ma jahigni 15 modak e piny Australia nondiko niya: “Wuonwa wuoyoga koda e wi gik ma ayiego ka okonya mondo ati gi pacha. Openjaga ni: ‘Muma wacho ang’o e wi wachno?’ ‘Be iyie gi gima Muma wacho?’ ‘Ang’o momiyo iyie gi wachno?’ Odwaroga ni achiw dwoko ka atiyo gi wechena awuon to ok mana gik ma en owuon ne onyisa kata ma Mama ne onyisa. Kaka ne amedo dongo, e kaka ne chuno ni amed manyo dwoko momedore.”

4. Ang’o momiyo onego ikaw mapek penjo ma nyathini openji? Chiw ane ranyisi.

⁴ Kapo ni nyathini ok ni gadier e wi puonj moro, kik ibed mager kode kata kik item wuoyo kode ka gima itemo chune mondo oyie gi puonjno. Hori kode sama itemo konye mondo owinj tiend puonjno. Wuoro moro nowacho niya: “Kaw mapek penjo ma nyathini openji. Kik inegi mana ka gima gin penjo manono kata kik itamri dwokogi mana nikech penjogo kuodo wiyi.” Onego ine penjo ma nyathini penjo kaka gima konyi fwenyo ni kare odwaro ng’eyo gik ma pod ok ong’eyo maber. Kata mana Yesu bende nopenjo penjo moko ma korgi tek ka en mana jahigni 12 kende. (Som Luka 2:46.) Rawera moro ma jahigni 15 modak e piny Denmark wacho kama: “Ka ne anyiso jonyuolna ni an-ga gi kiawa ka be wan e din mar adier, ne ok giwuok mager koda, kata obedo ni wachnano ne ochando chunygi. Ne gidwoko penjoga duto ka gitiyo gi Muma.”

5. Kata obedo ni nyithindo ong’eyo Jehova, ang’o ma jonyuol podi onego otim

⁵ Ng’e nyithindi maber. Ng’e gik ma giparo kod gik ma chandogi. Kik ipar ni gibiro mana bedo gi yie nikech gidhiga e chokruogewa kendo gidhiga kodi e tij lendo. Wuouru e weche Nyasaye kata mana sama un e dijeu ma pile. Lem ne nyithindi ka in kodgi kata sama in kendi. Tem ng’eyo tembe ma giromogo kendo konygi ng’eyo ginyalo nyagore gi tembego.

6. Ka jonyuol odhi nyime pidho adiera e chunygi, mano nyalo konyogi nade e puonjo nyithindgi?

⁶ Puonj mag Yesu ne chopo e chuny ji nikech en owuon ne ohero Jehova, nohero Wach Nyasaye, kendo nohero ji. (Luka 24:32; Joh. 7:46) Jonyuol bende nyalo chopo e chuny nyithindgi ka gitimo kamano. (Som Rapar mar Chik 6:5-8; Luka 6:45.) Omiyo, un jonyuol, puonjreuru Muma kaachiel gi bugewa malero Muma. Bed ng’at ma ohero chuech kendo isom weche ma yudore e bugewa motudore gi chuech. (Mat. 6:26, 28) Timo kamano biro miyo ing’e weche momedore, imed hero Jehova, kendo imed ng’eyo kaka inyalo puonjo nyithindi.—Luka 6:40.

7, 8. Sama jonyuol orwako adiera manie Wach Nyasaye e chunygi, mano nyalo miyo gitim ang’o? Chiw ane ranyisi.

⁷ Ka chunyi opong’ gi adiera mag Muma, ibiro dwaro wuoyo gi joodi e wi adierago. Tim mano kinde duto, to ok mana e seche ma uikoru ne chokruoge kata e seche ma utimo lamo mar joot. E wi mano, wuoyo e wi adierago onego obed gima uhero timo pile kendo ok onego obed gima ichunogo ng’ato ang’ata. Dichwo moro gi chiege modak e piny Amerka yudoga thuolo mar wuoyo e wi Jehova sama girango chuech kata sama gichiemo. Giwacho kama: “Wajoparo ne nyithindwa ni gik mabeyo ma  Jehova nochueyo ma waneno kata chiemo ma wachamo nyiso kaka oherowa.” Dichwo machielo gi chiege modak e piny South Africa wuoyoga gi nyigi ariyo sama gin e puodho ka ginyisogi kaka en gima iwuoro ni kodhi mipidho e lowo nyalo dongo mi bed yien. Giwacho kama: “Watemo mondo wakony nyiwago obed joma nyiso luor ne chuech kod berne.”

⁸ Wuoro moro modak e piny Australia nodhi gi nyathine ma jahigni apar kama ikanoe gik machon. Notiyo gi thuolono mondo oteg yie mar nyathineno kendo konye neno gik ma nyiso ni Jehova e jachuech. Wuorono wacho kama: “Ne waneno choke mag rech moko ma ne nitie chon, to tinde gionge. Chokego nomiyo wang’eyo ni kare rech ma chon-go ne beyo adier mana kaka rech mamoko ma waneno e kindegi. Omiyo ka en adier ni gik moko nosieko kendgi, to kare ang’o momiyo rech machon-gi nyalo miyo ng’ato opuonjre mathoth e wi chuech? Wachno nomora ahinya kendo ne wawuoye gi wuoda.”

9. Ang’o momiyo tiyo gi ranyisi en gima ber, to miyo moro notimo kamano nade?

⁹ Kinde duto Yesu ne tiyoga gi ranyisi ma miyo ng’ato tiyo gi pache, ma chopo e chuny, kendo ma konye mondo oyud tiend puonj maduong’. (Mat. 13:34, 35) Nyithindo niga gi nyalo mar mako gik mang’eny e wigi. Omiyo, un jonyuol, tiuru gi ranyisi sama upuonjo nyithindu. Miyo moro modak e piny Japan notimo mana kamano. Ka ne nyithinde ariyo ma yawuoyi oromo higni aboro kod apar kama, nopuonjogi mondo ging’e ni yo ma Jehova nolosogo kor lwasi nyiso kaka oherowa. Mondo okonygi winjo tiend wachno maber, nomiyogi chak, sukari, kod majan. Kae to nonyisogi ni mondo ng’ato ka ng’ato ochwakne chai. Miyono lero niya: “Ne gitimo kamano ka gi tang’ ahinya. Ka ne apenjogi gimomiyo ne gi tang’ kamano, ne gidwoka ni ne gidwa chwako chai mana kaka achwakoga. Nakonyogi ng’eyo ni kamano e kaka Jehova bende notiyo gi rieko e kiko muya mopogore opogore ma yudore e kor lwasi mondo ngimawa obed maber.” Ranyisino nowinjore ahinya gi hikgi kendo nober moloyo wachonegi awacha gi dhok. Adier, wigi ok nowil gi puonjno!

10, 11. (a) Inyalo tiyo gi ranyisi mane mondo ikony nyathini obed gi yie kuom Nyasaye? (Ne picha manie chak sulani.) (b) Gin ranyisi mage miseneno ka tiyoni maber?

¹⁰ Inyalo tiyo gi ranyisi ma nyiso kaka itedo kit chiemo moro mondo ikonygo nyathini obed gi yie kuom Nyasaye. E yo mane? Bang’ tedo mandas, nyis nyathini gimomiyo ber luwo okenge ma dwarore sama ng’ato tedo mandas. Bang’ mano, mi nyathini olemo moro kaka apple kata apoyo kae to ipenje niya: “Be ing’eyo ni mondo olemoni ne bedie ne nyaka okal e okenge moko?” Kae to ng’ad apoyono mondo imiye kodhi achiel manie iye. Nyise ni apoyono owuok kuom kodhino nikech kodhino olos e yo ma miyo oluwo okenge moko ma chop kama onyago olemo machielo. Inyalo penje niya: “Ka ng’at ma dwaro tedo mandas nyaka ndik okenge modwaro luwo, to kare ng’ano ma ne oloso  okenge ma koth apoyo nyaka luw eka onyag olemo?” Kapo ni en rawera, inyalo nyise ni nitie gik ma Nyasaye noketo ei kodhino (cells) ma miyo kodhino luwo okenge madwarore nyaka chop kama odongo monyag olemo. Unyalo nono kanyachiel ranyisi mamoko ma yudore e brosua mar Maswali Matano Muhimu Kuhusu Chanzo cha Uhai e ite mar 10-20.

¹¹ Jonyuol mang’eny oheroga somo gi nyithindgi sula ma wiye wacho ni “Je, Ni Kazi ya Ubuni?” ma yudore e Amkeni! Samoro gitiyoga gi sulano e puonjo nyithindgi matindo weche moko mayot winjo kuom chuech. Kuom ranyisi, owadwa moro gi jaode nopimo ndege gi winyo. Ne ginyiso nyithindgi niya: “Ndege chal mana gi winyo. Kata kamano, be ndege nyalo nyuolo tong’ ma tong’go butno ma lokre ndeke? Be ochuno ni winyo nyaka bed gi kama olosne ma opiye kaka ndege? To be inyalo pimo dwol ma ndege golo sama en e kor yamo gi dwol mamit ma winyo golo sama ower? Koro, e kind ng’at ma noloso ndege gi Jachuech ma nochueyo winy, ere ng’at mariek moloyo?” Ranyisi ma kamago kaachiel gi penjo mowinjore nyalo konyo nyathi mondo obed ng’at ma nyalo tiyo gi pache e pogo weche mondo obed gi yie kuom Nyasaye.​—Nge. 2:10-12.

12. Ere kaka tiyo gi ranyisi mowinjore nyalo konyo nyithindo mondo obed gi yie kuom Muma?

¹² Ranyisi mowinjore bende nyalo konyo nyathi mondo obed gi yie motegno ni Muma wacho adier. Kuom ranyisi, ne ane Ayub 26:7. (Som.) Inyalo nyiso nade ni ndikoni ne ondik kitayo gi roho mar Nyasaye? Kar nyiso nyathini mana ni wechego nowuok kuom Jehova, inyalo konye mondo oti gi pache. Konye one ni Ayub nodak e kinde ma gik ma ing’iyogo kor lwasi pod ne onge. Nyathini onego onyis kaka chon ne tek ahinya mondo ng’ato oyie ni gima duong’ ahinya kaka pinywani ok otenore kuom gimoro amora. Onyalo tiyo gi kidi mondo onyisgo ni gima pek kamano ok nyal liero e kor yamo, to nyaka otenre e gimoro. Puonj ma obiro yudo kanyo e ni Jehova nowacho adiera manie Muma chon ahinya kata ka dhano pok nofwenyo wechego.​—Neh. 9:6.

13, 14. Ere kaka jonyuol nyalo konyo nyithindgi mondo one ni luwo puonj mag Muma en gima ber?

¹³ En gima ber ahinya mondo ikony nyithindi one gimomiyo luwo puonj mag Muma konyo. (Som Zaburi 1:1-3.) Nitie yore mang’eny minyalo timogo kamano. Kuom ranyisi, inyalo nyiso nyithindi mondo otem ane paro ni gidwa dhi dak e chula moro ma ji ok adakie, to ng’ato ka ng’ato nyaka yier joma gidhi dakgo kuno. Kae to penjgi niya: “Gin kido mage ma joma giyierogo nyaka bedgo mondo gidak gi kuwe kendo gibed gi winjruok maber?” Bende, inyalo wuoyo kodgi e wi kido mabeyo ma yudore e Jo-Galatia 5:19-23.

¹⁴ Ranyisino nyalo puonjo nyithindi weche ariyo madongo. Mokwongo en ni luwo puonj mag Nyasaye miyo wadak gi kuwe kod winjruok maber. Mar ariyo en ni gik ma Jehova puonjowa sani ikowa mondo wang’e kaka wabiro dak e piny manyien. (Isa. 54:13; Joh. 17:3) Inyalo konyogi mondo giwinj tiend wechego ka itiyo gi weche mosene ma yudore e bugewa. Inyalo yudo wechego e sula ma yudore e Ohinga mar Jarito ma wiye wacho ni “Muma Loko Kit Ngima Ji.” Kata kapo ni ng’ato e kanyaklau osetimo lokruoge madongo mondo odag e ngima ma moro Jehova, inyalo gwele e odu mondo ugo kode mbaka kaka notimo. Ranyisi kaka mago nyalo konyo nyithindi mondo one ni luwo puonj mag Muma en gima ber adier!​—Hib. 4:12.

15. En wach mane maduong’ monego ing’e sama ipuonjo nyithindi?

 ¹⁵ Wach maduong’ monego ing’e en ma: Sama ipuonjo nyithindi, kik ipuonjgi apuonja mana mar kamano. Tem paro kaka inyalo miyo gik mipuonjo obed ma morogi. Konygi mondo giti gi pachgi e winjo tiend gima ipuonjogi, kendo puonjgi kaluwore gi hikgi. Ket puonjruok obed mamit kendo ma tego yie margi. Wuoro moro nowacho niya: “Kik iol tiyo gi yore manyien sama ipuonjo nyithindi weche ma ne isepuonjogi chon.”

16. Ang’o momiyo horuok dwarore sama ipuonjo nyithindi? Chiw ane ranyisi.

¹⁶ Roho mar Nyasaye e ma konyo ng’ato mondo obed gi yie motegno. (Gal. 5:22, 23) Mana kaka olemo kawo kinde mondo odong e kaka yie bende kawo kinde mondo obed motegno. Omiyo, biro dwarore ni ihori kendo ibed gi sinani sama ipuonjo nyithindi. Wuoro moro modak Japan man gi nyithindo ariyo nowacho niya: “An gi jaoda ne wahero kawo thuolowa mondo wabed gi nyithindwa. Nachako puonjora kodgi kuom dakika 15 pile ka pile kata ka ne pod gitindo, mak mana e odiechienge mag chokruoge. Puonjruok kuom dakika 15 ne ok teknwa kendo ne ok tek ne nyithindwa.” Jarit-alwora moro nondiko kama: “Ka ne an rawera, ne an gi penjo kod kiawa mang’eny ahinya. Mos mos gik ma ne chandago nayudo dwokogi e chokruoge mag kanyakla, e lamo mar joot, to moko nayudo e puonjruok ma mara awuon. Mano e momiyo dwarore ni jonyuol odhi nyime puonjo nyithindgi ma ok giweyo.”

17. Ang’o momiyo ranyisi ma jonyuol keto ne nyithindgi en gima duong’, to ere kaka jonyuol moko notimo kamano ne nyigi?

¹⁷ Gimachielo ma nyalo konyo nyithindi en ka gineno kaka in iwuon in gi yie motegno. Nyithindi ng’iyo gik mitimo kendo gigo e ma gin bende gibiro timo. Omiyo un jonyuol, dhiuru nyime tego yie maru. Weuru mondo nyithindu one ni uhero Jehova gi chunyu duto. Owadwa moro gi jaode modak Bermuda lemoga kanyachiel gi nyithindgi sama wach moro ma kore tek omakogi mondo Jehova otagi kendo gijiwo nyithindgi bende mondo olem ka gin kar kendgi e wi wachno. Giwacho niya: “Wajanyisoga nyarwa maduong’ ni, ‘Gen Jehova gi chunyi duto, bed modich e tij Pinyruoth, kendo kik ibed gi parruok mokalo tong’.’ Sama oneno ber mar timo kamano, ofwenyo ni kare Jehova konyowa. Mano osekonye mobedo gi yie motegno kuom Nyasaye kod Muma.”

18. En wach mane maduong’ ma jonyuol nyaka par?

¹⁸ En adier ni nyathi ka nyathi gikone nyaka teg yie mare owuon. Jonyuol nigi ting’ mar pidho kodhi kendo olo pi. Nyasaye e ma nyalo miyo kodhino odongi. (1 Kor. 3:6) Kuom mano, kwaye roho mare maler kendo tim kinda e puonjo nyithindi. Kitimo kamano, ibiro miyo Jehova gimoro ma doguedhi.​—Efe. 6:4.