Ka pok anyisou gima notimore bang’ mano, we akwong anyisu kaka nachako tiyo ne Nyasaye kuom thuolona duto.

Nonyuola e higa mar 1942 e chula mar Caribbean ma yudore Curaçao. Wuonwa ne a Suriname, kata kamano, nodar modhi e chulano nikech tich. Higni moko ka ne pok onyuola, wuonwa nobedo achiel kuom Joneno mag Jehova ma nokwong batisi Curaçao. a Ne wan nyithindo abich, kendo wuonwa nopuonjore kodwa Muma juma ka juma kata obedo ni ne ok wahero puonjruok. Ka ne ajahigni 14, joodwa nodar modhi Suriname mondo wuonwa odhi orit min-gi ma koro hike ne oniang’.

Ka ne wan Suriname, namako osiep gi rowere moko ma ne nie kanyaklawa ma ne timo kinda ahinya e tij Jehova. Ne gidongona mana matin kendo ne gin jopainia mapile. Ka ne gigoyoga mbaka kuom nyak ma ne gisebedogo e tij lendo, wengegi ne nyisoga mor ma ne gin-go. Bang’ chokruoge mag kanyakla, an kod osiepenago ne wajogoyoga mbaka mag Muma. Kinde moko ne wagoyoga mbakago ka wabedo piny kendo ka warango sulwe manie polo. Osiepenago nokonya fwenyo gima nadwaro timo e ngimana; nadwaro tiyo ne Jehova. Kuom mano, nobatisa ka ajahigni 16. Bang’e, ka nachopo jahigni 18, nabedo japainia mapile.

Napuonjora gik mang’eny ka ne an painia, kendo gigo osekonya ahinya kuom higni ma asetiyonego Nyasaye kuom thuolona duto. Kuom ranyisi, achiel kuom gik ma na kwongo puonjora en ber mar tiego jomamoko. Ka nabedo painia, jamisonari moro miluongo ni Willem van Seijl nokonya ahinya. b Nopuonja kaka nanyalo  timo migepe mag kanyakla e yo maber. E kindego, ne ok ang’eyo ni tiegruok ma nayudo ne dhi konya ahinya. Higa ma noluwo, noketa painia makende kendo nachako tayo owete gi nyimine e tij lendo. Owetego nodak e gwenge ma nosokore ahinya ma yudore e piny Suriname. To mano kaka namor gi tiegruok ma nayudo koa kuom owete ma chalo kaka Owadwa Willem! Chakre kindego, aseluwo ranyisigi kuom tiego jomamoko.

Wach machielo ma napuonjora en kaka nanyalo dak e ngima mayot kendo mochanore. E chak dwe ka dwe, an kod japainia wadwa, ne wagoyoga bajet kendo ng’iewo gik ma ne dhi konyowa kuom jumbe ma luwo. Bang’ goyo bajet, achiel kuomwa ne dhi nyaka e taon mondo ong’iew gik ma ne wadwarogo. Ne nyaka wati maber gi pesa ma ne imiyowa kendo tiyo maber gi gik ma ne wang’iewo mondo gichwalwa nyaka dwe rum. Ka po ni ne waonge gi gimoro, ne tek ahinya yudo ng’at ma ne nyalo konyowa. To nikech napuonjora dak e ngima mayot kendo mochanore ka ne an rawera, mano osekonya ahinya keto pacha kuom Jehova e ngimana duto.

Wach mar adek ma napuonjora en ber mar puonjo ji ka watiyo gi dhok ma giwacho. Nadongo ka awacho dho Dutch, Kisungu, Papiamento, kod Sranantongo, (ma bende iluongo ni Sranan) ma en dhok ma ji mang’eny wacho Suriname. Kata kamano, e alwora ma ne walendoe, nafwenyo ni ji mang’eny ne rwako wach maber ma ne walandonegi ka ne watiyo gi dhok ma giwacho. Ne ok yotnaga wacho dhok ma nitiyogo e alworano, kuom ranyisi, dho Saramacca ma dwaroga ni ng’ato oting’ dwonde malo kata odwok dwonde piny ahinya sama owuoyo. Kata obedo ni dhokno ne tek, amor ni napuonjorago. Kuom higni mang’eny, asekonyo ji mang’eny ng’eyo adiera mag Muma nikech napuonjogi gi dhok ma giwacho.

En adier ni an bende nitie sama nanyalo ketho dhokgo ma ayud wichkuot. Kuom ranyisi, nitie chieng’ moro ma nadwaro penjo miyo moro ma ne en japuonjre Muma ma wacho dho Saramacca kaka nodhi nikech iye nosebedo ka rame. Kata kamano, napo ka penje mana ni, ‘To iyach?’ En bende penjono nokuodo wiye. Kata obedo ni nitie kinde ma najaromoga gi weche kaka mago, pod natimoga kinda ahinya mondo apuonj ji gi dhok ma giwacho.

E higa mar 1970, noketa mondo abed jarit-alwora. E higano, nanyiso program moro ma nitiyoe gi pichni ma sudo ne grube mopogore opogore mag owete gi nyimine ma nodak kuonde mosokore ahinya. Wi programno ne wacho ni “Limo Ofis Maduong’ mar Joneno mag Jehova” (“Visiting the World Headquarters of Jehovah’s Witnesses”). Mondo wachop kuondego, an kod owete moko ne wajaluwo aoche gi yie moro ma nolos gi bepe mabocho. Yiewano ne ting’oga jenereta, tangi ma nigi mafuta, teyini ma tiyo gi petrol, kod projekta ma ne wanyisogo programno. Ka ne wasegowo, ne wajoting’oga gigo duto nyaka kama ne wadhi nyisoe programno. Gima anyalo paro maber e wuodhe  kaka mago en kaka joma nodak kuonde mosokorego noheroga programno. Namor ahinya konyo jomamoko puonjore e wi Jehova kod riwruok mar ogandane manie piny ka. Neno kaka ji mang’eny ne rwako adiera kendo bedo osiepe Jehova ne kelona mor, kendo morno ne ok nyal pim gi gimoro amora ma ne atuonora mondo ati ne Jehova.

Kata obedo ni ne nitie yot e timo migepe momedore ka an kenda, pod nagombo kendo. Nachako lamo Jehova mondo ayud dhako ma ne dhi sira e migawo ma ne ok yotno. Higa achiel bang’e, nachako kisera gi Ethel ma ne en painia makende ma bende nosechiwore ahinya. Chakre tinne, Ethel ne gombo ahinya chiwo ngimane duto ne Jehova mana kaka jaote Paulo notimo. Ne wakendore dwe mar Septemba 1971 kendo ne wadhi nyime gi tij lworo.

Ethel nodongo e ot ma ne ji ong’iyo dak gi gik matin ma ne gin-go, kuom mano, ne ok tekne timo lokruok mondo osira e migapa mar jarit-alwora ma ne atimoga e alwora man kuonde mosokore. Kuom ranyisi, ne ok wating’ga gik mang’eny ka ne wadhi limo kanyakla ma ne ni kuonde mosokorego. Ne waluokoga lepwa e aora kendo luokore e aora kuno. Ne wachamoga gimora amora ma joma nogwelowa ne losonwa, bed ni ne gilosonwa iguanas ma en le moro ma chal gi obongo bongo, kata rech moro miluongo ni piranhas, kata gimoro amora ma ne gimako ka gidhi dwar kata ka gidhi lupo. Ka ne gionge sende, ne gitokonwaga chiemo e oboke mag rabolo. To ka ne onge ojiko, ne wachiemoga gi lwetwa. An kod Ethel wanenoga ni chiwruok tiyo ne Jehova osekonyowa sudo machiegni kode ma wabedo kaka tol mokad gi tonde adek. (Ekl. 4:12) Ok waywag ang’e kata matin nikech ngima ma ne wadakieno!

Gima ne awuoyoe e chak sulani notimore ka ne waa limo owete moko ma nodak kuonde  mosokore. Yie ma ne waidho nonimo, kata kamano, noduogo mapiyo e wi pi. Gima ber en ni ne warwako life jackets, to bende yieno ne ok opukowa oko. Kata kamano, yie noduogo malo ka pi opong’e. Ne wapuko chiemo ma ne wating’o e kontena magwa, kendo ne watiyo gi kontenago e golo pi ma nopong’o yie.

Nikech koro ne waonge chiemo, ne wachako lupo kaka ne wamedo sudo gi wuodhwa. Kata kamano, ne ok wamako rech moro amora. Omiyo, ne walemo mondo Jehova omiwa chiembwa modiechiengno. Mana mapiyo bang’ lemo, owadwa moro nobolo olow mare e pi momako rech moro ma noromowa chamo otienono waduto ji abich.

Bang’ ka ne wasetiyo e migawo mar lworo kuom higni abich, an gi Ethel ne wayudo gueth moro ma nobiro apoya​—ne wadhi bedo jonyuol. Namor ahinya ka nawinjo wachno, kata kamano, ne akia ni ngimawa mabiro ne dhi chalo nade. An gi Ethel ne wagombo ahinya tiyo ne Jehova gi thuolowa duto ka po ni mano ne nyalore. E higa mar 1976, ne wanyuolo wuodwa mokwongo miluongo ni Ethniël. Wuodwa mar ariyo miluongo ni Giovanni nonyuol higni ariyo gi nus bang’ Ethniël.

To nikech pod ne nitie dwaro maduong’ Suriname, ofis nochano mondo adhi nyime bedo jarit-alwora kata obedo ni ne wapidho nyithindwa ariyogo. Ka ne nyithindwago pod tindo, nomiya alwora ma ne nigi kanyakla ma nok. Thothne, mano ne miyaga thuolo mar limo kanyakla mopogore opogore kuom jumbe moko e dwe, kae to jumbe modong’ nalendoga kaka painia e kanyaklawa. Nadhiga limbe ka wan gi Ethel kod nyithindwa sama nalimo kanyakla ma ne ni machiegni gi kama ne wadakie. Kata kamano, ka nadhiga limo kanyakla man mabor kata ka nadhi e chokruoge mag alwora, nadhiga kenda.

Ne nyaka achan gik moko e yo maber mondo e ka achop migepena duto e yo makare. Natemoga matek mondo watim puonjruokwa mar joot juma ka juma. E kinde ma ne adhiga limo kanyakla ma ne ni kuonde mosokore, Ethel ne tayoga puonjruok Muma mar joot gi nyithindwa dala. Natimoga duto manyalo mondo watim gik moko kanyachiel kaka joot. An gi Ethel ne walosoga thuolo mondo wabudh kanyachiel gi  yawuotwa, bed ni ne en mana tugo kodgi tugo moro, kata dhi bayo kamoro. Nanindoga modeko nikech naikoga migepe mag kanyakla. To nikech Ethel en dhako maber mana kaka dhako miwuoyoe e Ngeche 31:15, nomondoga chiewo kogwen, kendo iko gik moko mondo wasom ndiko modiechieng’ kaka joot kendo madho chai kanyachiel ka pok yawuotwa odhi skul. To mano kaka amor ni nayudo dhako ma kinde duto noikore konya chopo migepe ma Jehova nomiya!

An gi Ethel ne wakonyo nyithindwa mondo oher Jehova kod tij lendo. Ne wagombo ni gin bende gichiwre tiyo ne Nyasaye e thuologi duto, ok nikech wachunogi to nikech gin giwegi e ma giyiero timo kamano. Ne wajonyisogi mor ma ng’ato bedogo kochiwore tiyo ne Nyasaye e thuolone duto. Kata obedo ni nitie pek moko ma ne waromogago, ne wanyisogiga kaka Jehova oseguedhowa kaka joot. Bende, ne watemo matek mondo nyithindwa omak osiep gi Joneno ma noketo Jehova obedo mokwongo e ngimagi.

Jehova nomiyowa gik moko duto ma ne wadwaro mondo wapidh nyithindwa e yo maber. Kata kamano, an bende natimo duto ma nanyalo mondo apidh jooda. Ngima ma nadakie kinde ma ne pok akendo ka an painia makende, nokonya ng’eyo kaka nanyalo tiyo gi pesa e yo maber. Kata obedo ni ne atimo mago duto, pod ne nitie kinde moko ma ne wanyalo bedo gi rem mar pesa ma ne wanyalo ng’iewogo gik ma ne wadwaro. E kinde kaka mago, Jehova ne konyowaga ahinya. Kuom ranyisi, e giko higni mag 1980 kod chak higni mag 1990, ne nitie tungni e piny Suriname. E kindego, ne ok yot yudo kata mana gik mochuno e ngima. To e ma pod Jehova noneno ni wayudo gik ma ne wadwaro.​—Mat. 6:32.

E ngimawa duto, Jehova osebedo ka ritowa maber kendo osemiyowa mor madier. Wamor ahinya ni ne wakonyo nyithindwa hero Jehova kendo tiyone. Wamor bende ni ne giyiero tiyo ne Jehova gi thuologi duto. Ethniël gi Giovanni oseyudo thuolo mar dhi e skunde moko mag riwruogwa kendo sani gitiyo e ofiswa man Suriname kaachiel gi mondegi.

An gi Ethel sani koro hikwa oseniang’, to pod wadhi nyime timo kinda ka watiyo ne Jehova kaka jopainia makende. Adich ma pok ayudo kata thuolo mar puonjora goyo abal! Kata kamano, ok aywag ang’e. Ka ang’iyo chien, anyalo wacho gi chuny maler ni yiero tiyo ne Jehova gi thuolona duto ka ne pod an rawera, e yiero maberie moloyo ma asegatimo.