1-2. (a) En ang’o ma sirkande moko osetimo ne jotich Jehova, to jotich Jehova winjoga nade nikech wachno? (b) Ang’o momiyo wanyalo bedo mamor sama isandowa? (Wuo bende kuom picha manie nyim gaset.)

 TIJWA sani ogo marfuk kata oketnwa chike ma monowa lamo ka wan thuolo e pinje mokalo 30. Moko kuom joma locho e pinjego osetueyo owetewa gi nyiminewa e jela. En ketho mane ma owetewa gi nyiminewago notimo? Onge gima rach ma ne gitimo, kendo onge ketho moro amora ma ne gitimo ne Jehova. Nomakgi mana nikech noyudgi ka gisomo Muma, ka gipuonjore Muma, ka gilendo, kata ka ne gin e chokruok mag Jokristo. Bende, moko nomaki nikech ne gitamore riwo lwedo weche mag siasa. Kata obedo ni owetewa gi nyiminewago osekalo e sand mager, giserito timgi matir, * tiende ni, pok giketho winjruokgi gi Jehova, kendo mano osemiyogi mor maduong’!

² Samoro iseneno piche mag owetewa gi nyiminewa ma jochir motuego kendo nifwenyo ni ne gibwonjo. Gimor nikech ging’eyo ni Jehova mor kodgi kendo nikech giserito timgi matir e nyime. (1 We. 29:17a) Yesu nowacho niya: “Jo mamor gin jo ma osesand nikech gik makare . . . Moruru  kendo beduru moil ahinya nimar pok maru duong’.”​—Mat. 5:10-12.

3. Ka luwore gi Tich Joote 4:19, 20, ang’o ma joote notimo ka nisandogi, to ang’o momiyo ne gitimo kamano?

³ Gik ma owetewa gi nyiminewa misando kaloe chalo mana gi ma joote e kinde Jokristo mokwongo nokaloe. Kot maduong’ mar Jo-Yahudi nokwerogi nyadinwoya ni “giwe wuoyo ka gitiyo gi nying Yesu.” (Tich 4:18; 5:27, 28, 40) Joote noneno nade wachno? (Som Tich Joote 4:19, 20.) Ne ging’eyo ni loch moro ma nigi teko moloyo e ma nosechikogi ni gidhi ‘giyal ne ji kendo ni gichiw neno e okang’ mong’ith’ e wi Kristo. (Tich 10:42) Kuom mano, Petro gi Johana ma ne wuoyo e lo jootego nonyiso jong’ad burago ni ne gidhi winjo Nyasaye kar winjogi, kendo ne giwacho achiel kachiel ni ne ok gidhi weyo wuoyo e wi Yesu. Ne chal ka gima ne gipenjo jolochgo niya: ‘Udwaro wacho ni chikeu dongo moloyo chike Nyasaye?’

4. Mana kaka inyisowa e Tich Joote 5:27-29, en ranyisi mane ma joote noketo ne Jokristo duto madier, to ere kaka wanyalo luwo ranyisigino?

⁴ Joote noketo ranyisi maber ma Jokristo madier osebedo ka luwo nyaka sani. Ne giramo niya: “Nyasaye e ma nyaka wawinj nikech en e jalochwa, kar winjo dhano.” (Som Tich Joote 5:27-29.) Bang’ ka nosechwad jootego nikech timgi matir, ne giwuok e nyim kot maduong’ mar Jo-Yahudino “ka gimor nikech ne osekwan-gi kaka jo ma ichayo nikech nying Yesu,” kendo ne gidhi nyime gi tij yalo!​—Tich 5:40-42.

5. Gin penjo mage ma dwarore ni wayud dwokogi?

⁵ Ranyisi ma jootego noketo nyalo miyo wabed gi penjo moko. Kuom ranyisi, ere kaka jootego ne nyalo winjo Nyasaye ka e sechego bende giluwo gima ndiko wacho ni ‘wabolre ne joloch’? (Rumi 13:1) Ere kaka wanyalo ‘bolore ne sirkande kod jotelo’ kaka jaote Paulo nowacho, to gie sechego bende warito timwa matir e nyim Jehova ma en Jalochwa maduong’?​—Tito 3:1.

6. (a) “Joloch” miwuoyoe e Jo-Rumi 13:1 gin jo mage, to en ting’ mane ma wan-go kuomgi? (b) En ang’o ma teko ma joloch mag dhano nigo?

⁶ Som Jo-Rumi 13:1. Ndikono wuoyo kuom “joloch,” tiende ni dhano ma nigi teko e wi jowetegi. Dwarore ni Jokristo obolre ne jolochgo. Sirkande mag dhano miyoga gik moko timore e yo mochanore. Gitemoga matek mondo gine ni ji orito chike, kendo nitie kinde ma gisegakedo ne jotich Jehova. (Fwe. 12:16) Kuom mano, Muma wachonwa ni wachulgi osuru, wamigi luor, kendo wamigi duong’. (Rumi 13:7) Kata kamano, sirkande mag dhano nigi teko mana nikech Jehova oyienegi bedo gi tekono. Yesu nonyiso wachno maler ka ne en e nyim Pontio Pilato ma ne en gavana ma ne locho e lo Jo-Rumi. Ka ne Pilato onyiso Yesu ni ne en gi teko mar gonye kata nege, Yesu nonyise niya: “Ok da ibedo gi teko kuoma, mak mana ka nomiyigo koa malo.” (Joh. 19:11) Teko ma Pilato ne nigo ne nigi tong’, to kamano bende e kaka teko ma joloch mag pinyni nigo, nigi tong’.

7. Gin kinde kaka mage ma ok onego wawinjie joloch mag pinyni, to en ang’o monego ging’e?

⁷ Jokristo luwoga chike ma sirkande mag dhano oketo ka po ni chikego ok tuomre gi chike mag Jehova. Kata kamano, ok wanyal winjo dhano sama gidwaro ni watim gima tuomore gi chike Nyasaye. Kuom ranyisi, ginyalo dwaro ni rowere odonj e lweny mondo giked ne pinjegi. * Kata, ginyalo goyo marfuk Mumbwa kod bugewa ma lero Muma kendo ginyalo kwerowa ni kik wayal wach maber kata chokore ne lamo. Sama joloch mag pinyni tiyo marach gi teko momigi kaka e kinde ma gisando jolup Kristo, Nyasaye nenogi kendo gibiro chiwo dwoko e nyime.​—Ekl. 5:8.

8. En pogruok mane ma nitie e kind teko ma joloch mag pinyni nigo kod ma Jehova nigo?

⁸ Kata obedo ni “joloch” mag pinyni nigi teko, ginyalo timo gik mabeyo, kendo ginyalo locho e wi jomamoko, mano ok nyis ni gin gi teko duto. Nitie jal ma nigi teko duto kendo ma locho e wi gik moko duto ma en Jehova Nyasaye. Iluongo Jehova Nyasaye nyading’eny e Muma ni “Ng’at Mamalo Chutho.”​—Dan. 7:18, 22, 25, 27.

9. Ang’o ma janabi Daniel noneno e fweny?

⁹ Janabi Daniel noneno fweny ma nonyiso maler ni loch mar Jehova e ma nigi teko moloyo loje mamoko duto. Mokwongo, Daniel noneno ondiegi ang’wen madongo ma nochung’ ne sirkande madongo moselocho e wi pinyni e kinde mokalo kod e kindegi. Ne gin Babulon, Medo-Persia, Grik, kod Rumi kaachiel gi loch mar Ingresa gi Amerka ma locho e kindegi. (Dan. 7:1-3, 17) Kae to Daniel noneno Jehova Nyasaye kobet e kom lochne e polo kodwaro ng’ado bura. (Dan. 7:9, 10) Gima Daniel noneno bang’ mano onego ochiw siem ne joloch ma kindegi.

10. Ka luwore gi Daniel 7:13, 14, 27, gin jomage ma Jehova nomiyo loch duto mag pinyni, to wachno nyiso ang’o kuom Jehova?

¹⁰ Som Daniel 7:13, 14, 27. Nyasaye nogolo loch e lwet dhano ma omiyo joma nowinjore locho kendo ma ne nigi teko moloyo. Mago ne gin jomage? Ne gin: “Ng’at ma chalo wuod dhano” ma en Yesu Kristo,  kod “jo maler mag Ng’at Mamalo Chutho” ma gin ji 144,000 ma biro locho “nyaka chieng’ kendo nyaka chieng’.” (Dan. 7:18) Kuom adier, nenore maler ni Jehova e “Ng’at Mamalo Chutho” nikech en kende e ma en gi teko mar kawo okang’ ma kamano.

11. En ang’o machielo ma Daniel nondiko ma nyiso ni Jehova nigi teko duto?

¹¹ Gima Daniel noneno e fwenyno winjore maber gi gima nosewacho motelo. Nowacho kama: ‘Nyasach polo golo ruodhi kendo oketo ruodhi.’ Nondiko bende ni “Nyasaye Mamalo Chutho e Jaloch e wi pinjeruodhi duto mag dhano, kendo en e ma omiyo ng’at modwaro loch.” (Dan. 2:19-21; 4:17) Be nitie kinde ma Jehova osegolo joloch kata keto joloch e kombegi? Ee, nitie!

12. Chiw ane ranyisi ma nyiso kaka Jehova nogolo ruodhi e kombegi mag loch e kinde mokalo. (Ne picha.)

¹² Jehova osenyiso maler ni en gi teko e wi “joloch” mag pinyni. Ne ane kaka osenyiso mano ne ruodhi moko adek. Farao ruodh Misri noketo jo Nyasaye obedo wasumbni, kendo notamore gonyogi. Kata kamano, Nyasaye nogonyo joge kendo nonego Farao e Nam Makwar. (Wuok 14:26-28; Zab. 136:15) Belshaza ruodh Babulon ‘noting’ore malo kopiem gi Ruodh polo kendo pako nyiseche molos gi fedha, gi dhahabu’ kar pako Jehova. (Dan. 5:22, 23) Kata kamano, Nyasaye nodwoke piny. E otieno ma Belshaza notimoe gigo, nonege kendo pinyruodhe nomi Jo-Media gi Jo-Persia. (Dan. 5:28, 30, 31) Ruoth Herode Agripa I ma ne locho Palestina nonego jaote Jakobo kae to otueyo jaote Petro e jela ka en bende nochano nege. Kata kamano, Jehova noketho chenro mar ruodhno. “Malaika mar Jehova ne ogoye” motho.​—Tich 12:1-5, 21-23.

13. Chiw ane ranyisi ma nyiso kaka Jehova noloyo ruodhi ma noriwore mondo giked gi joge.

¹³ Jehova osenyiso bende ni en gi teko moloyo ruodhi duto mag piny kata ka po ni ginyalo riwore kanyachiel. Nokedo ne Jo-Israel mi giloyo ruodhi 31 mag Jo-Kanan ma noriwore, kendo Jo-Israel nokawo lope madongo e Piny Manosingi. (Jos. 11:4-6, 20; 12:1, 7, 24) Bende,  Jehova noloyo Ruoth Benhadad kod ruodhi mamoko 32 mag Siria ma ne kedo gi Jo-Israel.​—1 Ru. 20:1, 26-29.

14-15. (a) Ang’o ma Ruoth Nebukadnezar kod Ruoth Darius nowacho e wi loch Jehova? (b) Ang’o ma jandik-zaburi nowacho e wi Jehova kod ogandane?

¹⁴ Kinde ka kinde, Jehova osebedo ka nyiso ni en Ng’at Mamalo Chutho! Ka ne Ruoth Nebukadnezar mar Babulon opakore kaka ne en gi ‘teko, huma, kod duong’’ kar bolore ne Jehova ma e Nyasaye kende monego opak, Jehova nowilo pache mobedo janeko. Bang’ ka Nebukadnezar nosechango, ‘nopako Nyasaye Mamalo Chutho.’ Nowacho niya: “[Loch Jehova] en loch mosiko nyaka chieng’.” Bende nomedo kama: “Onge ng’at ma nyalo mone timo gima odwaro.” (Dan. 4:30, 33-35) Bang’ ka nosetem Daniel kendo ka Nyasaye noserese mogole e bur sibuoche, Ruoth Darius nogolo chikni: “Ji duto manie bwo lochna omi Nyasach Daniel luor matut nikech en e Nyasaye mangima kendo mosiko nyaka chieng’. Pinyruodhe ok norum kendo lochne en mochwere.”​—Dan. 6:7-10, 19-22, 26, 27.

¹⁵ Jandik-zaburi nowacho niya: “Jehova oserocho chenro maricho mag ogendni; osethiro gik ma ji chano timo.” Nomedo niya: “Oganda mamor en ma Jehova e Nyasachgi, oganda moseyiero mondo obed joge.” (Zab. 33:10, 12) Mano wach maber monego omi wamakre gi timwa matir e nyim Jehova!

16. En ang’o ma wan-go gadier ni biro timore e kinde “masira maduong’,” to ang’o momiyo wan gadiera ma kamano? (Ne picha.)

¹⁶ Wasenono gik ma Jehova notimo e kinde mokalo. Koro, ang’o ma wageno neno ka timore e kinde mabiro? Wanyalo bedo gadier ni Jehova biro reso jotichne momakore kode e kinde “masira maduong’” mabiro. (Mat. 24:21; Dan. 12:1) Obiro timo mano e kinde ma ogendni moriwore miluongo ni Gog  mar Magog, biro monjo jotich Jehova e piny mangima. Kata ka riwruogno biro ting’o pinje 193 manie Riwruok mar Pinje (United Nations), pod ok gibi loyo Ng’at Mamalo Chutho kod ogandane mar lweny mar polo! Jehova singo niya: “Abiro miyora duong’, abiro pwodhora, kendo anami ji ong’eya e nyim ogendni mang’eny; mi gining’e ni an e Jehova.”​—Eze. 38:14-16, 23; Zab. 46:10.

17. En ang’o ma Muma wacho ni biro timore ne ruodhi mag pinyni? To nade joma biro rito timgi matir?

¹⁷ Monj mar Gog e ma biro tugo lweny mogik mar Har–Magedon kama Jehova biro kethoe “ruodhi mag piny mangima.” (Fwe. 16:14, 16; 19:19-21) To “jo matir kende e ma biro dak e piny, kendo jo ma onge ketho biro dong’ e iye.”​—Nge. 2:2.

18. En ang’o ma thoth Jokristo madier oikore timo, to nikech ang’o? (Daniel 3:28)

¹⁸ Kuom higni mang’eny, thoth Jokristo madier osetimnegi gik maricho mana nikech gihero Jehova kaka Jalochgi. Mana kaka Jo-Hibrania adek ma nomakore gi Jehova kata ka nowitgi e mach mager, e kaka Jokristo ma kindegi oseng’ado ni gibiro rito timgi matir e nyim Jaloch Mamalo Chutho, kendo giikore timo kamano kata girom mana gang’o.​—Som Daniel 3:28.

19. Jehova biro ng’ado ne joge bura ka luwore gang’o, to mano nyiso ni onego watim ang’o e kindegi?

¹⁹ Daudi jandik-zaburi nowacho gimomiyo rito tim matir e nyim Jehova en gima duong’. Nowacho niya: “Jehova biro ng’ado bura ne ogendni. Yaye Jehova, ng’adna bura kaluwore gi timna makare, kendo kaluwore gi timna matir.” (Zab. 7:8) Daudi nondiko bende niya: “Mad timna matir kod adiera orita.” (Zab. 25:21) Yo maberie moloyo ma wanyalo tiyoe gi ngimawa en makruok gi Jehova kata warom mana gang’o! Kae to wabiro winjo e chunywa mana kaka jandik-zaburi ma nowacho niya: “Jo mamor gin jo ma rito timgi matir, kendo ma luwo chike Jehova.”​—Zab. 119:1, weche moler piny.