1, 2. Gin gik mage ma notimore e taon mar Filipi ma nomiyo otue Paulo gi Sila? (Ne picha man malo.)

EN CHUNY otieno. Jomisonari ariyo ma gin Paulo gi Sila otue e ot maiye e jela moro manie taon mar Filipi. Tiendegi otue matek ahinya e bao kendo dendgi pod ramogi nikech chwat ma ne ochwadgigo. (Tich 16:23, 24) Gik moko notimore apoya ahinya! Oganda ma ne ni e chiro noywayo Paulo gi Sila nyaka e nyim jotelo. Noyiech lepgi kae to ochwadgi gi del. (Tich 16:16-22) Noketh ratichgi adier! Nikech Paulo ne en raia mar Rumi, nonego oyale e yo ma ratiro. *

² Sama Paulo koro obet e jela motimo mudhono, oparo gik ma ne otimore godiechieng’. Oparo joma odak e taon mar Filipi. Ne onge kata mana sunagogi e taondno, to mano nopogore ahinya gi taonde mamoko ma Paulo ne osedhiye. Jo-Yahudi ma ne nie taondno ne chokorega ne lamo e tiend aora ma ne ni oko mar taondno. (Tich 16:13, 14) Be mano ne nyiso ni ne onge kata mana chwo apar ma Jo-Yahudi e taondno, ma e kwan ma ne dwarore mondo e ka ger sunagogi? Bedo  raia mag Rumi ne miyo Jo-Filipi sungore ahinya, kata ka nomi ng’ato ratiro matin mar bedo Ja-Rumi. (Tich 16:21) Dibed ni mano e momiyo ne giparo ni Paulo gi Sila ne ok nyalo bedo raia mag Rumi mana nikech ne gin Jo-Yahudi? Bed ni mano e gima notimore kata ooyo, ne otuegi e jela ma onge ketho moro amora.

3. Ang’o momiyo Paulo ne nyalo wuoro ahinya gimomiyo ne otueye e jela, to en paro mane ma ne en-go?

³ Samoro Paulo ne paro bende gik ma notimore dweche matin mosekalo. Noyudo Paulo ni loka Nam mar Aegea e Asia Matin. Ka ne Paulo ni kuro, roho maler notame mondo kik olend kuonde moko. Ne chal mana ka gima roho maler ne chwale mondo odhi kama chielo. (Tich 16:6, 7) Nonego odhi kanye? Noyudo dwoko mar penjono e fweny ka ne en Troas. Nonyis Paulo niya: “Bi ane Makedonia koni.” Nikech nonenore maler ni Jehova ne dwaro ni Paulo odhi Makedonia, noyie dhi kuro mapiyo. (Som Tich Joote 16:8-10.) Ang’o ma notimore ka nochopo? Mapiyo nono bang’ chopo Makedonia, ne omake motueye e jela! Ang’o momiyo Jehova noweyo mondo gima kamano otimre ne Paulo? Ne idhi tueye e jela kuom kinde ma rom nade? Kata obedo ni samoro wechego ne chando chuny Paulo, ne ok oweyo mondo wechego onyos yiene kendo omaye mor. Paulo gi Sila nochako “lemo ka gipako Nyasaye gi wer.” (Tich 16:25) Kuwe mar Nyasaye nohoyo chunygi kod pachgi.

4, 5. (a) Ere kaka gik moko nyalo timorenwa mana kaka notimore ne Paulo? (b) Ere kaka weche nolokore apoya ne Paulo?

⁴ Mana kaka Paulo, samoro in bende nyalo bedo ni nitie kinde moko ma ne itimo gik moko e yo manyiso ni roho maler ne tayi, kae to weche ne ok odhi maber. Samoro niromo gi chandruok moro kata gik moko nolokore e ngimani mochuno ni itim lokruok moko. (Ekl. 9:11) Ka iparo kaka gik moko notimore, samoro ipenjori gimomiyo Jehova noweyo mondo gik moko otimre kamano. Omiyo, ang’o ma nyalo konyi mondo idhi nyime nano ka in gi yie motegno kuom Jehova? Mondo wayud dwoko mar penjono, we wanon ane kendo gik ma notimore ne Paulo gi Sila.

⁵ Sama Paulo gi Sila wero wende mag pako Nyasaye, gik moko chako timore e yo ma ok gipar. Apoya nono, piny chako yiengni matek. Dhoudi mag jela yawore malach. Nyoroche motuegigo gonyore. Paulo geng’o jarit jela mondo kik onegre. Jarit jelano gi joode duto itiso. Ka piny oseru, jotelo mar taondno oro askeche mondo ogony Paulo gi Sila. Askechego nyisogi mondo giwuog e taondgi gi kuwe. Ka ne jotelogo ofwenyo ni Paulo gi Sila ne gin raia mag Rumi kendo ni ne gitimo richo maduong’ kuom tueyogi, ne gibiro ma gikowo Paulo gi Sila mondo owuog e taondgi. Kata kamano, Paulo gi Sila noramo ni nyaka gigo oriti ne Lidia, ma e ka ne otis machiegni. E wi mano, ne gitiyo gi thuolono mondo gijiw owete. (Tich 16:26-40) To mano kaka weche nolokore mapiyo!

6. Gin gik mage ma wadwaro nono?

⁶ Gik ma notimore ne Paulo gi Sila puonjowa ang’o? Jehova nyalo timo gik moko e yo ma ok wapar, omiyo onge tiende wabed gi parruok sama waromo gi tem. Paulo bende nofwenyo wachno, kendo mano nonenore maler e weche ma bang’e nondiko ne owete ma Filipi e  wi parruok kod kuwe mar Nyasaye. We wakwong wanon ane weche Paulo ma yudore e Jo-Filipi 4:6, 7. (Som.) Kae to, wabiro nono ranyisi mamoko momedore ma nyiso kaka Jehova notimo gik moko e yo ma jotichne ne ok par. Mogik, wabiro neno kaka “kuwe mar Nyasaye” nyalo konyowa mondo wanan ka waketo genowa kuom Jehova.

7. En wach mane maduong’ ma Paulo ne owacho ka ne ondiko ne owete man Filipi, to wechego nyalo puonjowa ang’o?

⁷ Onge kiawa ni ka ne owete man Filipi osomo barua ma Paulo nondikonegi, ne giparo gik ma ne otimore ne Paulo kod kaka Jehova norese e yo ma ne ok gipar. Paulo ne temo puonjogi wach mane? Ne ok onego giparre. Gima duong’ ma nonego gitim en lemo, kae to Nyasaye miyogi kuwe. Kata kamano, ne ni “kuwe mar Nyasaye oloyo ng’eyo duto.” Mano tiende en ang’o? Muma moko loko wechego ni “okalo gik moko ma wagombo” kata “okalo chenro duto mag dhano.” Gima Paulo ne wacho en ni “kuwe mar Nyasaye” ber moloyo. Omiyo, kata obedo ni seche moko wanyalo neno ni yore duto odinore ma onge kaka wanyalo loyo chandruok moro, Jehova to ong’eyo kaka onyalo golowa e chandruok kendo onyalo timo kamano e yo ma ok wapar.—Som 2 Petro 2:9.

8, 9. (a) Kata obedo ni ne osand Paulo e taon mar Filipi mano ne okelo ber mane? (b) Ang’o momiyo Jokristo ma ne ni Filipi ne ogeno ahinya weche ma Paulo nondikonegi?

⁸ Ka ne Jokristo man Filipi paro gik ma Jehova ne otimonegi kuom higni apar nyaka ne Paulo kwong limogi, nyaka bed ni mano nojiwogi ahinya. Gima Paulo nondikonegi ne en adier. Kata obedo ni Jehova noweyo mondo osand Paulo kamano, mano nokonyo “e siro ratiro mar wach maber.” (Fil. 1:7) Jotelo ma ne osando Paulo gi Sila ne nyaka par ahinya kapok gitimo gimoro marach ne kanyakla manyien mar Jokristo ma ne ni Filipi. To nikech Paulo nowacho ni en Ja-Rumi, samoro mano nomiyo Luka oyudo thuolo mar dong’ Filipi ka ne Paulo gi Sila osewuok. Nikech mano, Luka ne nigi thuolo mar tego Jokristo ma e ka ne otisgo.

⁹ En adier ni ka ne owetego osomo barup Paulo ne gin gadier ni ne ok ondiko gik ma ne oparo apara. Kata obedo ni Paulo ne oseromo gi chandruoge mathoth, nonyiso ni ne en gi “kuwe mar Nyasaye.” Ka ne Paulo ndiko ne Jokristogo, ne oyudo otueye e piny Rumi. Kata kamano, pod nonyiso ni ne en gi “kuwe mar Nyasaye.”—Fil. 1:12-14; 4:7, 11, 22.

10, 11. En ang’o monego watim sama waparore nikech chandruok moro omakowa, to ber mane ma wabiro yudo?

¹⁰ Ang’o ma nyalo konyowa mondo kik waparre e wi gimoro amora kendo mondo wabed gi “kuwe mar Nyasaye”? Weche ma Paulo nondiko ne Jo-Filipi nyiso ni gima nyalo konyo ng’ato mondo kik obed gi parruok en lemo. Omiyo, kinde duto ma waparore, onego walem ka wanyiso Nyasaye weche duto ma chandowa. (Som 1 Petro 5:6, 7.) Lem ka in gi yie ni Jehova winji kendo odewi. Sama ilemo, ‘gone erokamano’ nikech gik ma beyo ma osetimoni. Wamedo geno Jehova nikech wan gadier ni “onyalo timo weche duto mokadho ma wakwayo kata ma waparo.”—Efe. 3:20.

¹¹ Mana kaka Jehova ne okonyo Paulo gi Sila ka ne gin Filipi, wan bende Jehova  nyalo konyowa e yo miwuoro ma ok wapar. Kata obedo ni Jehova ok bi timonwa hono moro, obiro konyowa e sama dwarore. (1 Kor. 10:13) Mano koro ok nyis ni wabed abeda ma ok watim gimoro ka warito Jehova mondo ogolnwa chandruok. Nyaka watim kinda kaluwore gi gima wakwayo Jehova. (Rumi 12:11) Ka wakawo okang’ mowinjore bang’ lemo, mano nyiso ni gima wakwayono owuok e chunywa kendo Jehova biro guedhowa. Kata kamano, onego wang’e ni ok ochuno ni nyaka Jehova timnwa mana kaka wakwaye kata kaka wachano. Seche moko onyalo timonwa gik moko e yo ma ok wapar kata matin. We wanon ranyisi moko ma yudore e Muma ma biro konyowa bedo gadier ni Jehova nyalo konyowa e yo ma ok wapar.

12. (a) Ruoth Hezekia notimo ang’o ka ne Senakerib ruodh Asuria dwa monjo Jerusalem? (b) Yo ma Jehova ne otiekogo chandruogno puonjowa ang’o?

¹² Kinde ka kinde ka wasomo Muma wayudo ranyisi mag joma Jehova ne okonyo e yo ma ne ok gipar. E kinde loch mar Ruoth Hezekia, Senakerib ruodh Asuria nomonjo mier mochiel duto mag Juda, mi oloyogi. Jerusalem kende e ma nodong’. (2 Ru. 18:1-3, 13) Bang’ mano, Senakerib nochomo wang’e mondo omonj Jerusalem. Ruoth Hezekia notimo ang’o ka ne wach malichno ochome? Nolemo mondo Jehova okonye kendo nodhi ir janabi Isaya mondo ong’adne rieko. (2 Ru. 19:5, 15-20) Hezekia be notiyo gi rieko ka ne oyie chulo fain ma Senakerib ne dwaro ni mondo gichul. (2 Ru. 18:14, 15) Hezekia notimo chenro mondo giikre kapo ni Jo-Asuria ne nyalo monjogi kuom kinde malach. (2 We. 32:2-4) Weche nobedo nade? Jehova nooro malaikane ma onego jolweny 185,000 mag Senakerib e otieno achiel kende! Kuom adier, Jehova notimo gima kata Hezekia ne ok par!—2 Ru. 19:35.

13. (a) Gima notimore ne Josef puonjowa ang’o? (b) En ang’o ma notimore ne Sara ma ne ok opar?

¹³ Ne ane ranyisi mar Josef wuod Jakobo. E kinde ma ne en e jela e piny Misri, be nong’eyo ni chieng’ moro ibiro kete jalup ruoth e pinyno, kata ni Jehova ne dhi tiyo kode mondo ores joodgi e kech? (Cha. 40:15; 41:39-43; 50:20) Onge kiawa ni yo ma Jehova nokonyogo Josef noloyo kaka noparo. Par ane bende da Josef ma Sara. Be Sara nong’eyo ni Jehova ne nyalo guedhe ma onyuol nyathi ma mare ka oseti, to ok mana nyathi ma jatich e ma onyuolone? Bedo ni Sara nonyuolo Isaka ne en gima ne ok opar ni ne nyalo timore.—Cha. 21:1-3, 6, 7.

14. Wanyalo bedo gadier e wi wach mane kuom Jehova?

 ¹⁴ En adier ni ok wagen ni Jehova biro golonwa chandruoge momakowa e yor hono ka piny manyien podi, to bende ok wanyal chune mondo otimnwa kamano. Kata kamano, wan gadier ni Jehova Nyasaye ma nokonyo jotichne machon e yore miwuoro e Nyasaye ma walamo. (Som Isaiah 43:10-13.) Ng’eyo wachno miyo wabedo gi yie kuome. Wan gadier ni onyalo timo gimoro amora ma dwarore mondo omiwa teko mar timo dwache. (2 Kor. 4:7-9) Ranyisi ma wasenenogo puonjowa ang’o? Mana kaka ranysi mar Hezekia, Josef, kod Sara nyiso, Jehova nyalo konyowa ma walo chandruok moro matek ka wageno kuome.

15. Ang’o ma nyalo konyowa mondo wadhi nyime bedo gi “kuwe mar Nyasaye,” to mano nyalore nade?

¹⁵ Ere kaka wanyalo nyagore gi chandruoge ma wan-go to pod wadhi nyime siko ka wan gi “kuwe mar Nyasaye”? En mana ka wadhi nyime bedo gi winjruok maber gi Jehova Nyasaye. Winjruok ma kamano nyalore mana “kokalo kuom Kristo Yesu,” ma e jal ma nochiwo ngimane owuon obed misango ma warowa. Misango mar Yesu bende en achiel kuom gik miwuoro ma Jehova notimo. Jehova tiyo gi misangono mondo owenwa richowa e ka watine ka wan gi chuny maler kendo wasud machiegni kode.—Joh. 14:6; Jak. 4:8; 1 Pet. 3:21.

16. Ang’o ma biro timore ka wan gi “kuwe mar Nyasaye”? Chiw ane ranyisi.

¹⁶ Ang’o ma biro timore sama wan gi “kuwe mar Nyasaye ma loyo ng’eyo duto”? Muma wacho ni kuweno ‘biro rito chunywa kod pachwa kokalo kuom Kristo Yesu.’ (Fil. 4:7) Wach molok ni “rito,” en wach ma itiyogo kiwuoyo kuom jolweny. Ne itiyo kode kiwuoyo kuom grup mar jolweny ma ne rito taon mochiel e kinde machon. Filipi ne en achiel kuom taondego. Joma nodak Filipi ne onge parruok moro amora ni jowasigu ne nyalo monjogi gotieno nikech ne ging’eyo ni jolweny ne rito taondgino. E yo ma kamano, ka wan gi “kuwe mar Nyasaye,” chunywa gi pachwa bedo mokuwe. Wang’eyo ni Jehova dewowa kendo odwaro ni ngimawa obed maber. (1 Pet. 5:10) Ng’eyo wachno konyowa mondo kik parruok nyos chunywa.

17. Ang’o ma biro konyowa mondo wagen kuom Jehova e kinde masira maduong’?

¹⁷ Machiegnini, dhano duto modak e piny biro neno masira maduong’ ma pok notimore e piny. (Mat. 24:21, 22) Ok wang’eyo gik moko duto ma biro timore ne ng’ato ka ng’ato kuomwa e kindeno. Kata kamano, onge tiende mondo waparre mokalo tong’. Kata obedo ni ok wang’eyo gik moko duto ma Jehova biro timo, en to wang’eye. Gik ma ne otimo e kinde mosekalo nyisowa maler ni kata ang’o ma timre, Jehova biro chopo dwarone kendo samoro e yo ma ok wapar. Kinde duto ma Jehova otimonwa kamano, mano miyo wamedo neno kaka “kuwe mar Nyasaye ma loyo ng’eyo duto” rito chunywa.