POLIS moro nodhawona konyisa niya: “In wuoro marach. Ijwang’o nyathini kod chiegi ka nigi ich. Ng’a ma biro pidhogi kendo ritogi? Kwed yieni mondo idog dala! ” Nadwoke niya: “An ne ok ojwang’o jooda. Un e ma ne umaka! Ang’o momiyo ne umaka? ” Polisno nodwoka koger niya: “Onge ketho maduong’ maloyo bedo Janeno.”

Gigo ne otimore e higa mar 1959 e jela ma ne ni e taon mar Irkutsk e piny Russia. We anyisue gimomiyo an kod Maria jaoda ne waikore mondo “osandwa nikech tim makare” kod kaka Jehova ne oguedhowa nikech dhi nyime makore kode.—1 Pet. 3:13, 14.

Ne onyuola e higa mar 1933 e gweng’ miluongo ni Zolotniki e piny Ukraine. E higa mar 1937 nyamin mamawa gi chwore ma ne gin Joneno mag Jehova nolimowa ka giwuok e piny France kendo ne giwenwa buge ariyo miluongo ni Government kod Deliverance, ma ne ogo gi Watch Tower Society. Ka ne wuonwa osomo bugego, ne obedo gi yie kuom Nyasaye. Gima lit en ni e higa mar 1939 tuo nogoye matek, to ka ne pok otho, nonyiso mama niya: “Ma e adiera. Yie ipuonje nyithindogi.”

Ka nochopo higa mar 1951 e dwe mar April, sirkal nochako daro Joneno githuon e Soviet Union ka giterogi Siberia. An kaachiel gi mamawa kod owadwa matin miluongo ni Grigory ne ogolwa Ukraine. Bang’ ringo gi gach reru kuom kilomita mokalo 6,000, ne wachopo e taon mar Tulun e piny Siberia. Bang’ jumbe ariyo, Bogdan ma en owadwa maduong’ bende nochopo e kambi ma ne ni machiegni gi taon mar Angarsk. Ne ong’adne tuech e jela kuom higni 25 gi tich matek.

An, mamawa, kod Grigory ne walendo e alwora mar Tulun, en mana ni nyaka ne wati gi rieko. Kuom ranyisi, ne wapenjo gi rieko niya: “Be nitie ng’ato ang’ata kae ma dwa uso dhiang’? ” Ka ne wayudo ng’at ma dwa uso dhiang’, ne wanyise kaka Nyasaye ne ochueyo dhok e yo miwuoro ahinya. Mano ne miyowa thuolo mar wuoyo e wi Jachuech. E kindego, gaset moro nondiko ni Joneno wuotho ka penjo ji ka be gin gi dhok to kare gimanyo rombe! To adier, ne wayudo joma muol moikore puonjore Muma! Ne wamor ahinya puonjore Muma gi joma obolore kendo mohero rwako welo ma ne ni e alworano. Tinde nitie  kanyakla achiel kod jolendo mokalo 100 e taon mar Tulun.

Maria jaoda nopuonjore adiera e piny Ukraine ka ne Lweny mar Ariyo mar Piny nochuo chieng’. Ka ne ojahigni 18, polis moro notemo chande ka bwoge mondo oyie nindo kode, to notamore. Chieng’ moro ka nodok ot, noyudo ka polisno onindo e otandane. Maria noringo. Polisno iye nowang’, mi nonyise ni obiro tere e jela nikech en Janeno. To mano e gima notimore e higa mar 1952. Maria notue e jela kuom higni apar. Nowinjo mana kaka Josef ma ne otue nikech notamore ketho chik Nyasaye. (Cha. 39:12, 20) Dereba ma ne ogolo Maria e kot ka tere e jela nonyise kama: “Kik iluor. Nitie ji mang’eny ma itero e jela to giwuok ka ji pod omiyogi luor.” Wechego nojiwe ahinya.

Kochakore higa mar 1952 nyaka higa mar 1956, Maria ne omi tich matek e kambi ma ne nitie machiegni gi taon mar Gorkiy (ma sani iluongo ni Nizhniy Novgorod) e piny Russia. Nonyise ni opudh yiende kata mana e kinde ma piny ne ng’ich ahinya. Ngimane nochako bedo marach, kata kamano, e higa mar 1956 ne ogonye mi odok Tulun.

Ka ne owadwa moro ma odak Tulun ogona dhok ni nitie nyaminwa moro mabiro, ne awuok gi ndiga ka adhi romone mondo akonye ting’o osikene. Ka ne aneno Maria, chunya ne ohere mana gi kanyono. Ne ok yot mondo ohera, kata kamano, gikone noyie. Ne wakendore e higa mar 1957. Bang’ higa achiel, ne wanyuolo nyarwa ma Irina. Kata kamano, ne abedo kode mana matin. E higa mar 1959, ne omaka nikech ne agoyoga buge ma lero Muma. Ne atieko nus higa ka otueya kar kenda. Mondo ne asik ka an gi kuwe e chunya, ne alemoga pile, nawero wende mag Pinyruoth, kendo natemoga paro kaka abiro lendo ne ji ka awuok e jela.

Ka ne an e jela, ng’at ma ne nonowa nokok gi duol maduong’ kowacho niya, “Machiegnini wabiro tiekou e pinywa kae! ” Nadwoke niya, “Yesu nowacho ni wach maber mar Pinyruoth IBIRO landi e pinje duto kendo onge ng’at manyalo geng’o mano.” Kae to ng’atno nochako tiyo gi yore mamoko mondo omi akwed yie mara mana kaka ne asewacho e chak sulani. Nikech rieknigo ne ok otiyo kata achiel, ne ging’ado mar tueya kuom higni abiriyo kendo miya tich matek e kambi ma ne ni machiegni gi taon mar Saransk. Ka ne anie yo adhi e kambino, ne ayudo wach ni nyarwa mar ariyo miluongo ni Olga ne onyuol. Kata obedo ni jaoda gi nyithinda ne ni mabor koda, gima ne mora en ni an kaachiel gi Maria ne wamakore gi Jehova.

Maria ne biroga lima dichiel e higa e kambi mar Saransk kata obedo ni wuok Tulun kendo dok ne kawo ng’ato ndalo 12 koidho gach reru. Higa ka higa ne okelonaga wuoche manyien. Nokelonaga Ohinga mar Jarito manyien kopandogi maber e sol mar wuochego. Nitie higa moro ma namor ahinya ka ne Maria olima nikech ne obiro gi nyiwa. Parie kaka namor nenogi kendo bedo kodgi!

E higa mar 1966, ne ogonya e jela kendo an kaachiel gi Maria kod nyithindwa ang’wen ne wadhi  e taon mar Armavir man machiegni gi Black Sea. Kuno e ma ne wanyuoloe yawuotwa ariyo ma gin Yaroslav kod Pavel.

Mapiyo nono, polise ne omonjowa e odwa ka gitemo manyo buge malero Muma. Ne gimanyo kamoro amora nyaka ei chiemb dhok. Chieng’ moro ka ne gimenyo, luya ne chotnegi ahinya nikech piny ne liet kendo lewni ma ne girwako notimo buru. Maria ne onenonegi lit nikech ne giluwo mana kaka ochikgi. Nomiyogi juis mang’ich, bras mar teng’o buru, kaachiel gi pi kod tawel. Bang’e, ka ne jatendgi obiro, polisego nonyise kaka Maria ne otimonegi tim ng’wono. Sama ne giwuok, jatendgino nobwonjo kodwa kogoyonwa oriti. Ne wamor neno ber ma bedoe sama ‘wasiko ka waloyo gima rach kuom timo gima maber.’—Rumi 12:21.

Kata obedo ni ne imonjowa kamano, ne wadhi nyime lendo e taon mar Armavir. E wi mano, ne wariwoga lwedo grup moro ma ne nigi jolendo matin, machiegni gi taon mar Kurganinsk mondo gibed motegno. Sani amor ni nitie kanyakla auchiel e taon mar Armavir kod kanyakla ang’wen e taon mar Kurganinsk.

Nitie kinde ma ne ok wati ne Jehova kaka dwarore. Kata kamano, gima morowa en ni Jehova ne okonyowa kokalo kuom owete ma ne rieyowa kendo jiwowa mondo wabed motegno. (Zab. 130:3) Tem machielo ma ne waromogo ne en ni polise moko nowuondore ni gin owete ma wabedo kodgi e kanyakla ma ok wafwenyo ni gin jomage. Ne gin jokinda ahinya nyaka e tij lendo. Moko kuomgi ne omi migepe mopogore opogore e kanyakla. Kata kamano, bang’ kinde ne wafwenyo ni gin jomage.

E higa mar 1978, ka ne Maria jahigni 45, ne omako ich machielo. To nikech adundone ne chandega kinde ka kinde, lakteche notemo jiwe mondo ogol ijno. Maria notamore. Nikech nodagi, lakteche ne luwe kamoro amora ma ne entie osiptal kanyo mondo gichuoye gi yath ma ne nyalo nego nyathino e iye. Mano nomiyo Maria oringo owuok osiptal.

Polise nonyisowa ni wawuog e taondno. Ne wadhi e gweng’ moro machiegni gi taon mar Tallinn e piny Estonia, ma bende ne en piny manie bwo Soviet Union. Kanyo e ma Maria nonyuoloe nyathi ma wuodwa ma Vitaly, to mano ne opogore ahinya gi gima lakteche ne onyise.

Bang’e ne wadar Estonia ka wadhi dak Nezlobnaya ma yudore yo milambo mar piny Russia. Ne walendo ka watang’ ahinya kuonde ma ji ne yueyoe ma gin kuonde ma oting’o joma owuok e pinje mamoko. Jogo ne dhiga manyo thieth kuondego to gima ber en ni ne giwuok ka gin gi geno mar yudo ngima mochwere!

Mondo ne wakony nyithindwa oher Jehova kendo otine, ne wagweloga owete gi nyimine ma ne nyalo jiwogi. Achiel kuom owetego ne en Grigory owadwa, ma nobedo jarit alwora chakre higa mar 1970 nyaka 1995. Joodwa duto ne winjoga maber ka obiro limowa nikech ne en ng’at mamor kendo nohero miyo ji nyiero. Ka ne wan-ga gi welo, ne wahero tugo tuke mag Muma, to  mano nomiyo nyithindwa ohero sigendini manie Muma.

E higa mar 1987, wuodwa miluongo ni Yaroslav nodhi e taon mar Riga ma yudore Latvia, mondo oyud thuolo momedore mar lendo. Ka ne otamore donjo e lweny, ne otweye e jela kuom higa achiel gi nus kendo ne otere e jela ochiko mopogore opogore. Gik ma ne anyisega kaka an bende ne otueya ne okonye mondo onan. Bang’e nobedo painia. E higa mar 1990, wuodwa miluongo ni Pavel ma ne jahigni 19 e kindego ne dwa dhi bedo painia e chula moro miluongo ni Sakhalin e piny Japan. Mokwongo, ne ok wadwar ni odhi. Ne nitie mana jolendo 20 kende e chulano duto to wan ne wadak kama kawo kilomita 9,000 nyaka Japan. Gikone ne wayiene, kendo timo kamano ne en gima ber. Joma nodak e chulano norwako wach mar Pinyruoth. Bang’ higni matin, chulano nobedo gi kanyakla aboro. Pavel nolendo Sakhalin nyaka e higa mar 1995. Gie kindeno, Vitaly wuodwa ma chogo e ma ne wadong’go pacho. Nohero somo Muma chakre tinne. Nobedo painia ka ojahigni 14, kendo ne walendo kode kuom higni ariyo ka an bende an painia. Timo kamano ne ber ndi. Ka ne ochopo jahigni 19, nobedo painia makende.

E higa mar 1952, polis moro nonyiso Maria niya: “Kwed yie mari kata otueyi e jela kuom higni apar. Ka chop chieng’ ma igonyi, biro yudo ka iseti kendo in mana kendi.” Kata kamano, weche ne ok obedo kamano. Ne waneno kaka Jehova Nyasachwa, nyithindwa, kod joma ne wapuonjo adiera oherowa ma tamre gi nono. An kaachiel gi Maria ne wayudo thuolo mar dhi limo nyithindwa kuonde ma ne gitiyonee Jehova. Ne waneno kaka joma nyithindwa nokonyo mondo ong’e Jehova ne mor ahinya.

E higa mar 1991, sirkal ne omiyo Joneno mag Jehova ratiro mar lamo. Mano nomiyo Joneno omedo bedo gi kinda e tij lendo. Kanyakla nonyiewo bas ma ne wanyalo dhigo lendo e gwenge ma boyo kod taonde ma ne ni machiegni e giko juma.

Amor ahinya ni Yaroslav kod jaode Alyona, kaachiel gi Pavel kod jaode Raya tiyo ne Jehova e Bethel, to Vitaly en jarit alwora kaachiel gi jaode Svetlana. Irina ma e nyarwa maduong’ odak Germany gi joode. Jaode ma Vladimir kaachiel gi yawuote adek gin jodong-kanyakla. Nyarwa ma Olga to odak Estonia kendo ogoyonoga simo kinde ka kinde. Gima lit en ni Maria notho e higa mar 2014. Arito gi siso ahinya romo kode ka ochiere. Sani adak e taon mar Belgorod kendo owete man kae konya ahinya.

Higni duto ma asetiyonego Jehova osepuonja ni makruok gi Jehova kinde duto ok en gima yot. Kata kamano, kuwe ma Jehova osemiya ok nyal pim gi gimoro amora. Gueth ma Jehova nogueodhowago an kaachiel gi Maria nikech chung’ motegno ng’eny moloyo kaka ne aparo. Ka ne riwruok mar Soviet Union pok opodho e higa mar 1991, ne nitie jolendo mokalo 40,000 kende. E kindegi, nitiere jolendo mokalo 400,000 e pinje duto ma ne nitie e bwo Soviet Union! Sani an jahigni 83 kendo pod an jaduong’-kanyakla. Jehova osekonya komiya teko mondo adhi nyime nano. Kuom adier, Jehova oseguedha ahinya!—Zab. 13:5, 6.