“KWARWA,” “BABA,” “NERA.” Mano e kaka rowere mang’eny e Bethel ohero denda. To nikech sani an jahigni 89, nyinge ma gidendagogo mitna malich. Aneno mano kaka achiel kuom yore ma Jehova guedhago nikech asetiyone gi thuolona duto kuom higni 72. To nikech aseneno mathoth e tij Nyasaye, ajanyisoga rowerego kama: ‘Jehova biro chulou ka utiyone ma lwetu ok ojony.’—2 We. 15:7.

Jonyuolna ne odar Ukraine modhi dak Kanada. Ne giyiero dak e taon mar Rossburn e provins mar Manitoba. Minwa nonyuolo nyithindo 16—yawuoyi 8 kod nyiri 8. Ne an nyathi mar 14. Wuonwa nohero weche ma ni e Muma kendo nojasomonwa Muma Jumapil ka Jumapil gokinyi, en mana ni noneno ni dinde gin mana kuonde ma itimoe ohala, kendo seche moko nohero wacho e yor angera niya: “Encha Yesucha ng’ama ne chuloga osara sama noyalo?”

Nyithindwa aboro—jowuoyi ang’wen gi nyiri ang’wen—nobedo Joneno. Nyaminwa miluongo ni Rose nobedo painia nyaka thone. Ka ne ochiegni tho, nojajiwo ji ni otim gik ma Muma wacho konyisogi ni, “Daher romo kodu e piny manyien.” Owadwa miluongo ni Ted noheroga yalo konyiso ji ni ibiro wang’ joricho nyaka chieng’ e mach ma ok tho, kendo nojatimo mano e redio Jumapil ka Jumapil. Kata kamano, bang’e noduogo obedo jatich Jehova ma jakinda ahinya.

Chieng’ moro ka ne aa skul e dwe mar Jun 1944, ne ayudo buk miluongo ni The Coming World Regeneration * koket e mesa kama ne wachiemega. Bugno ne lero kaka ibiro los piny obed manyien. Ne asomo pej mokwongo ma atieko. Mar ariyo be natieko, kae to afwenyo ni bugno ne mit ma ne ok anyal kete piny. Bang’ somo bugno te, ne ang’ado ni abiro tiyo ne Jehova mana kaka Yesu notimo.

Bugno nochopo nade e mesa kanyo? Owadwa miluongo ni Steve nowacho ni chwo moko ariyo ma uso buge e ma nobiro gi bugno dalawa. Steve nonyisa niya: “Ne anyiewo bugno nikech beche  ne ok tek.” Chwogo noduogo Jumapil ma ne oluwo. Ne ginyisowa ni gin Joneno mag Jehova kendo ni ne gitiyo gi Muma e dwoko penjo ma ji ne nyalo bedogo. Mano ne omorowa nikech jonyuolwa ne oseganyisowa ni Wach Nyasaye ber. E wi mano, ne ginyisowa ni Joneno mag Jehova ne dhi bedo gi chokruok Winnipeg ma e taon ma Elsie nyamera nodakie. Ne adhi e chokruogno.

Ne anyono ndiga kilomita 320 nyaka Winnipeg. Ne abworo mana matin e taon mar Kelwood kama chwo ariyo ma Jonenogo ne odakie. Ka ne an kodgi ne adhi e chokruok mi ang’eyo ni kanyakla en ang’o. Bende, ne afwenyo ni ji duto onego opuonj ji Wach Nyasaye ot ka ot mana kaka Yesu notimo, bed ni gin chwo, mon, kata rowere.

E Winnipeg kanyo, ne aromo gi ominwa ma Jack ma bende ne obiro e chokruogno kowuok Ontario. Odiechieng’ mokwongo mar chokruogno, noland ni nitie batiso. Wan gi Jack ne wang’ado ni nyaka batiswa. Ne waramo ni ne wadhi bedo jopainia bang’ kosebatiswa. Jack nobedo painia mapile mana bang’ chokruogno. Nikech ne an jahigni 16 ne nyaka adog e skul, kata kamano, higa ma noluwo an bende ne abedo painia mapile.

Ne achako lendo ka an painia e taon mar Souris ma yudore e provins mar Manitoba. Ne alendoga gi painia wadwa miluongo ni Stan Nicolson. Mapiyo nono ne afwenyo ni kara tij painia ok yot. Pesa ma ne wan-go ne dhi mana ka rumo kata kamano, ne wadhi nyime gi lendo. Chieng’ moro bang’ lendo odiechieng’ mangima, ne wadok ot ka wadenyo to pesa be ne waongego kata mana siling’. To ka ne wachopo e dhoot ne wayudo gunia ma opong’ gi chiemo. To mano kaka ne wamor! Pod ok wang’eyo ng’ama ne oketonwa chiemono kanyo nyaka kawuononi. Chieng’no ne wachiemo mana ka ruodhi. Nyasaye ne oguedhowa nikech ne ok wayie mondo lwetwa ojony! Gimiwuoro en ni e giko dweno nabedo mopugno moloyo kaka nasegabedo chon.

Bang’ dweche moko matin, ne omiwa migawo e taon miluongo ni Gilbert Plains ma ni kilomita 240 kiwuok Souris kichomo yo nyandwat. E kindego, kanyakla ka kanyakla ne nitie gi chat moro maduong’ ma noket e ndiri ma nyiso kaka ji ne lendoga dwe ka dwe. Ka ne tij lendo odok chien e dwe moro, ne agolo ne kanyakla twak ka ajiwo kaka owete gi nyimine ok onego okel tugo e tij lendo. Bang’ chokruogno, nyaminwa moro moti ma ne painia to chwore ok Janeno nobiro ira ka oywak konyisa niya: “Natimo duto ma anyalo, to onge kaka nanyalo lendo mokalo kanyo.” Wachno nodonjona malit ma an be achako ywak ka akwaye ng’wono.

Gima notimorenano nyalo timore bende ne owete ma pod gin rowere. Ginyalo po ka giwacho gik ma nyoso chuny jolendo kae to bang’ fwenyo mano gin be chunygi nyosore ma kindagi dog chien. Kata kamano, asepuonjora ni kar yie mondo ketho ma kamano omi lwetena ojony, onego apuonjra kuom kethono kendo ati gi puonj ma ayudono e ngimana duto. Ka adhi adhiya nyime makora gi Jehova, obiro dhi nyime guedha.

Nayudo thuolo ma jaber mar dhi e Skul mar Gilead klas mar 14 ma ne orumo e dwe mar Februar 1950. Kuom jopuonjre 103 ma ne nie klasno, 25 ne oor Kanada e provins mar Quebec kama ne iwachoe dho French. E provinsno ne isandoe Joneno mag Jehova ahinya. Ne omiya migawo e taon mar Val-d’Or, kama ne ikunyee gold. Chieng’ moro, ne wadhi lendo gi owete gi nyimine moko e gweng’ moro miluongo ni Val-Senneville. Jatend din moro kanyo ne obwogonwa ngima konyisowa ni waa e gweng’no mapiyo, nono to ibiro gowa. Ne adonjone e kot. Kotno nogoye fain. *

Kesno kaachiel gi mamoko ma ne dwa chalo kode noduogo ong’ere kaka “Battle of Quebec.” Kanisa mar Katholik e ma nosebedo ka ogo tach  kuom higni ma dirom 300 e provins mar Quebec. Jotend Katholik kod josiasa noriwore mondo osand Joneno mag Jehova. Piny ne dinynwa to tin be ne watin; kata kamano, ne ok wayie mondo lwetwa ojony gi tich. Jo-Quebec moko norwako adiera. Napuonjo ji mogwaro mi obatisgi. Kuom ranyisi, ne nitie joot moro ma ne nigi ji apar. Giduto ne gipuonjore Muma ma gichako tiyo ne Jehova. Chir ma ne gin-go nomiyo jomamoko bende oweyo Katholik. Ne wadhi nyime gi lendo kendo gikone ne waloyo akwede duto!

E higa mar 1956, ne omiya migawo e piny Haiti. Kata obedo ni thoth jomisonari ma ne omi migawo kono ne pok ong’eyo dho French maber, joma ne gilendonegi ne chikonegi itgi. Jamisonari miluongo ni Stanley Boggus nowacho niya: “Ne wamor ni ji notimo duto ma ne ginyalo mondo gikonywa ng’eyo dhokno.” Ka ne achako, ne ok tekna ahinya wacho dho French nikech ne asepuonjora dhokno ka ne an Quebec. Kata kamano, ne wafwenyo ni owete gi nyimine mang’eny ne wacho mana dho Haitian Creole kende. Mondo ne wayud nyak e tij lendo, jomisonari kaka wan ne nyaka puonjre dhokno. Ne watimo kamano kendo kindawa ne ok odhi nono.

Mondo ne wamed konyo owete, Bura Matayo ne oyienwa mondo walok Ohinga mar Jarito kod buge mamoko e dho Haitian Creole. Mano nomiyo kwan mar joma ne biro e chokruoge omedore mapiyo e pinyno duto. Ne nitie mana jolendo 99 e piny Haiti e higa mar 1950, kata kamano, kwanno nomedore mochopo 800 e higa mar 1960! E kindeno, nayudo migawo mar dhi tiyo e Bethel. E higa mar 1961, nayudo thuolo mar tayo Skul mar Tij Pinyruoth. Ne watiego jodongo 40 moriwo nyaka jopainia makende. E chokruok maduong’ ma ne otim Januar 1962, ne wajiwo owete mondo giti ne Jehova e okang’ momedore, kendo moko kuomgi ne omi migawo mar bedo jopainia makende. Mano nobiro e sa mowinjore ndi nikech akwede ne chiegni medore.

Tarik 23 Januar 1962 bang’ chokruok maduong’, polise ne obiro e ofis ma gimaka kaachiel gi misonari miluongo ni Andrew D’Amico kendo ne gikawo gasede duto mag Awake! ma Januar 8 1962 mag dho French. Awake! nondiko weche moko ma ne oyudore e gasede mag Jo-France ma ne nyiso ni Jo-Haiti ne timoga timbe-juok. Nitie  joma ne ok ohero wachno, omiyo, ne gichako lando ni sulano ne ondik e ofis Joneno. Bang’ jumbe manok, sirkal ne odwoko jomisonari thuchegi. * Kata kamano, owete ma ne wasetiego ne odhi nyime gi tich e yo maber ahinya. Tinde, waduto wabedo mamor ka waparo kaka ne ginano kod kaka yiegi nomedo bedo motegno. Sani gin gi Muma mar New World Translation of the Holy Scriptures e dho Haitian Creole, ma en gima chon ne chalonwa mana lek.

Bang’ bedo Haiti, ne omiya migawo mar bedo jamisonari e piny Central African Republic. Bang’e ne abedo jarit malworo kae to abedo jarit mar ofis.

E kindego, Ute Romo mang’eny ne ok beyo ahinya. Napuonjora choko tiang’ e bungu mondo waumgo tado mag Ute Romo. Joma ne nena kachoko tiang’ kamano ne wuoro ahinya; nachalonegi mana sinema. To mano bende nojiwo owete gi nyimine mondo gibed gi kinda mar gero Ute Romo kendo giritgi maber. Jotend dinde mamoko ne jarowa nikech kanisni maggi ne ogo tatgi mabati to mekwa ne oum gi tiang’. Mano ne ok onyoso chunywa, ne wadhi mana nyime gero Ute mag Romo ma oum gi tiang’. Ajarano norumo mana ka kodh yamo moro nochue matek Bangui, ma en boma maduong’ e pinyno. Kodh yamono ne owalo mabati mar kanisa moro mokethe marach. Wan to mekwa ma ne oum gi tiang’ ne ok okethore kata achiel. Mondo ne ta tij lendo e yo maber, ne wagero ofis manyien kod ot ma jomisonari ne nyalo dakie. Ne wagerogi mana gi dweche abich kende. *

E higa mar 1976 ne ogo tij lendo marfuk e piny Central African Republic, kendo ne oora N’Djamena ma e taon maduong’ ma piny Chad. Kata obedo ni wach marfuk e ma nomiyo adhi Chad, ne aromo gi gimoro maber kuno. Ne ayudo Nya-Cameroon miluongo ni Happy ma ne en painia makende ma jakinda ahinya. Ne watimo arus April 1, 1978. E dweno, lweny notugore e alwora ma ne wantie ma waringo dhi dak yo milambo e pinyno. Ka ne lweny orumo ne wadok odwa ma wayudo jomahundu moko ka oloko odwano ofisgi. Giwa duto nodhi moriwo bugewa, law Happy mar arus, kod mich ma ne ji omiyowa chieng’ arus. Kata kamano, ne ok wayie mondo lwetwa ojony. Kata obedo ni ne gimayowa gigewa, pod ne adong’ gi Happy-na kendo ne waikore ne migepe momedore.

Bang’ higni ariyo, sirkal mar Central African Republic ne ogolo marfuk ma ne gigoyo tijwa. Ne wadok kuno ma abedo jarit malworo kendo. Ne wadakga e i mtoka. Ne waketo otanda mibano, pipa ma ting’o pi lita 200, frij ma tiyo gi gas, kod jiko ma bende tiyo gi gas. Safar ne bedoga matek ahinya. Anyalo paro safar moro ma polise nochungowae nyadi 117 kata mokalo kanyo.

Kinde mang’eny, piny ne bedo maliet ahinya ma chopo digri 50. Yudo pi ma itisogo ji e chokruok madongo seche moko ne bedoga matek. Omiyo, owete ne kunyoga aoche moduono mondo giyud pi ma ne inyalo tisie ji. Kinde mang’eny ne itiso ji e pipa.

E higa mar 1980, ne omiwa migawo e piny Nigeria. Ka ne wachopo kuno, ne wakawo higni ariyo gi nus ka wakonyo e iko gik ma ne idhi gergo ofis manyien. Owete ne onyiewo od gorofa moro ma ne onego gimuk kae to giger ofis kama gorofano ne nitie. Chieng’ moro gokinyi, naidho gorofano malo mondo akony joma ne muke. Ka ne chiegni romo sa auchiel, ne achako lor gi kama ne aidhogo. Kare yo ma ne wamukogo odno nomiyo kuonde moko ma nanyono ka ne aidho odong’ nono. Sa lor, napo ka po tienda ofwa boch ma agora piny matek. Ne nyalo nenore ka gima ahinyora marach kata kamano, bang’  ka laktar nosenona ma otimona X-ray mogwaro, nonyiso Happy niya: “We luor. Ohinyore mana matin. Bang’ juma achiel kata ariyo kama, obiro dhi maber.”

E higa mar 1986, ne wadhi Côte d’Ivoire, to kuno bende ne omiya migawo mar bedo jarit malworo. Migawono ne miyo wadhi nyaka Burkina Faso. E kindego, ne ok apar ni higni moko ne biro ma Burkina Faso e ma ne dhi bedo dalawa kuom kinde.

Nawuok Kanada e higa mar 1956. Nabedo jamisonari kuom higni 47 to Kanada nadhiyega mana dichiel ka dichiel. Kata kamano, e higa 2003, ne adok e Bethel ma Kanada, to gima ber en ni wang’ni ne adok gi Happy. Kata obedo ni thurwa ne en Kanada, wan wawegi ne waneno ni wan Jo-Afrika.

Kae to gimiwuoro en ni e higa mar 2007 ka ajahigni 79, ne wayudo migawo mar dok Afrika kendo! Ne omiwa migawo e piny Burkina Faso, kama ne oketa achiel kuom joma nie Komiti mar Piny. Ofis ma Burkina Faso ne olok ma obedo ofis ma iloke dhok ka itaye gi ofis ma ni e piny Benin. Omiyo, e dwe mar Agost 2013 ne omiwa migawo mar dhi e Bethel ma Benin.

Kata obedo ni sani ok anyal timo mathoth nikech atuora, pod ahero tij lendo. Kuom higni adek ma ne wabedogo Benin, jaoda kod jodong-kanyakla ne okonya ahinya e tij lendo ma jopuonjrena ariyo, Gédéon gi Frégis obatisi. Sani gitiyo ne Jehova gi kinda.

Sani an kaachiel gi jaoda watiyo ne Jehova e ofis ma South Africa, kendo ofisno konya maber e weche mag thieth. South Africa e piny mar abiriyo kuom pinje duto mag Afrika ma asetiyonee Jehova. E dwe mar Oktoba 2017, ne wayudo gueth moro makende. Ne wayudo thuolo mar dhi e ofiswa maduong’ ma ni Warwick, New York ka ne iwale. Mano gima ber ma wiya ok nyal wilgo!

Yearbook ma 1994 nowacho kama e ite mar 255: “Un jogo duto ma osenano e tich kuom higni mang’eny wajiwowu kama: ‘Beduru matek, kendo kik lwetu jony, nimar nochulnu kar tichu.’—2 We. 15:7.” An gi Happy waramo ni wabiro luwo wechego, kendo wajiwo jomamoko bende otim kamano.