• “Nawinjo e chunya ka gima chwora nosechodo nyading’eny.”

• “Nachara, wiya ne kuot ahinya, kendo nanenora ka ng’at manono.”

• “Naluor nyiso ng’ato ang’ata wachno. Omiyo, onge joma ne nyalo hoya.”

• “Naparo ni Jehova ok dewa kata matin.”

Weche man malogo nyiso kaka mon winjoga marach sama chwogi ong’iyo ponografi. Ka po ni dichwo moro osebedo ka ng’iyo ponografi aling’ling’ kuom dweche moko kata kuom higni moko, chiege nyalo chako neno ni ok onego ogene. Dhako moro nopenjore niya: “Adak gi dichwo ma chalo nadeni? Dibed ni nitie gik mamoko mosebedo kopanda?”

Sulani olos ne mon ma chwogi nigi tim mar ng’iyo ponografi. a Owuoyo kuom puonj mag Muma ma nyalo hoyo mon ma kamago kendo jiwogi mondo gibed gadier ni Jehova biro sirogi mondo gidhi nyime bedo motegno. b

En adier ni ok inyal chiko gik moko duto ma chwori timo, kata kamano, nitie okenge moko ma kikawo to nyalo konyi bedo gi chuny mokuwe. Ne ane moko kuom okengego.

Kik iket ketho kuomi. Dhako nyalo paro ni en e momiyo chwore ng’iyoga ponografi. Alice c to ne paro ni norem e yo moro kaka dhako. Nopenjore e chunye niya: “Ang’o ma dimi chwora ong’i mon mamoko kar keto pache kuoma?” Mon moko paroga ni gik ma gitimo bang’ fwenyo ni chwogi neno ponografi e ma miyo weche medoga bedo maricho. Danielle wacho kama: “Naparo ni mirima kod lit ma nawinjo e chunya e ma ne miyo chwora dhi nyime gi timno.”

Ka po ni in bende iwinjo kamano, ng’e ni Jehova ok ketga ketho mag jaodi e wiyi. Jakobo 1:14 wacho kama: “Ng’ato ka ng’ato itemo ka iywaye kendo ka iyondhe gi gombone owuon.” (Rumi 14:12; Fil. 2:12) Jehova ogeno ahinya hera miherego.​—2 We. 16:9.

 Bende, ber ng’eyo ni sama dichwo moro ng’iyo ponografi, mano ok nyis ni chiege orem e yo moro. Joma olony e wachni wachoga ni ponografi nyalo miyo dichwo oowre gi gombo mag nindruok, kendo onge dhako ma nyalo tieko gombo ma kamano.

Kik iparri mokalo tong’. Catherine wacho ni nochopo kama gima duong’ ma nonyalo paro kinde duto ne en mana kaka jaode ne ng’iyo ponografi. Nyaminwa Frances wacho niya: “Awinjoga ka achako luor sa asaya ma ok ang’eyo kama chwora nitie. Wachno nyaloga miya parruok odiechieng’ mangima.” Mon moko osewacho kaka wigi ne kuotga sama ne gin gi Jokristo wetegi ma nong’eyo ni chwogi ne nigi tim mar ng’iyo ponografi. Mon mamoko to osewacho ni ne giwinjoga ka gin kendgi nikech ne giparo ni onge ng’ato ang’ata ma ne nyalo ng’eyo kaka wachno ne hinyogi.

Ok rach winjo kamano. Kata kamano, siko gi paro kaka mago nyalo mana medoni luoro. Omiyo, tem matek mondo iket pachi kuom winjruok manie kindi gi Jehova. Timo kamano biro miyi teko mar nano.​—Zab. 62:2; Efe. 6:10.

Inyalo somo sigendni mag mon moko miwuoyo kuomgi e Muma ma Jehova nohoyo sama ne gikalo e weche moko matek. Paro matut kuomgi nyalo jiwi. Kata obedo ni moko kuomgi Jehova ne ok otiekonegi gik ma ne chandogi, pod nomiyogi chuny mokuwe. Kuom ranyisi, “chuny Hana ne lit ahinya” nikech chandruok ma nokaloe. Kata kamano, ‘ka noselemo aming’a e nyim Jehova,’ chunye nokuwe kata obedo ni ne ok ong’eyo kaka ne idhi tiek wach ma ne chandeno.​—1 Sa. 1:10, 12, 18; 2 Kor. 1:3, 4.

Many kony kuom jodong-kanyakla. Ginyalo ‘bedoni kar pondo ne yamo mager, kendo kama ibuoroe ne kodh yamo.’ (Isa. 32:2.) Ginyalo kata tudi kod nyaminwa moro minyalo wuoyogo kendo ma nyalo hoyi ahinya.​—Nge. 17:17.

Be inyalo konyo chwori mondo owe ng’iyo ponografi? Samoro inyalo. Muma wacho ni “bedo ji ariyo ber” sama ng’ato kedo gi jasigu moro ma nigi teko. (Ekl. 4:9-12) Nonro mosetim nyiso ni kinde mang’eny weche dhiga maber sama dichwo gi dhako onywako e loyo tim  mar ng’iyo ponografi, kendo mano miyo gigenore kendo.

Kata kamano, gima duong’ ma biro konyou en ka chwori oseng’ado e chunye ni odwaro weyo ng’iyo ponografi. Be osesayo Jehova e lamo mondo omiye teko mar weyo timno? Be osemanyo kony kuom jodong-kanyakla? (2 Kor. 4:7; Jak. 5:14, 15) Be osekawo okenge ma nyalo konye mondo kik olwar e temno mayot? Kuom ranyisi, be oseketo tong’ e yo motiyogo gi simu, kompyuta, kata tablet? Be osefwenyo kuonde monyalo po konenoe ponografi, kendo temo mondo obed mabor gi kuonde kaka mago? (Nge. 27:12) Be oyie mondo ikonye kendo wacho adiera sama owuoyo kodi? Ka en kamano, nyalo bedoni mayot konye.

Nikech ang’o? Par ane ranyisini. Chwor Felicia miluongo ni Ethan nochako ng’iyo ponografi ka pod ne en wuoyi matin. Felicia ketoga Ethan thuolo mondo onyise sa asaya ma odok e timno. Ethan wacho niya: “Anyisoga chiega gik moko duto. Ohera gadier. Osekonya mondo aket tong’ mowinjore, kendo kinde ka kinde openjaga kaka anyagora gi timno. Bende, osekonya keto tong’ sama atiyo gi intanet.” En adier ni Felicia winjoga malit e chunye nikech Ethan ng’iyoga ponografi. Kata kamano, owacho niya: “Mirima kod lit ma an-go ok nyal konye weyo timno. Bang’ ka wasewuoyo e wi wachno, Ethan konyaga ahinya mondo adwok piny lit ma awinjo e chunya.”

Wuoyo e yo ma kamano e kind dichwo gi dhako ok konyga akonya dichwo weyo ng’iyo ponografi, to bende okonyoga dhako geno chwore kendo. E wi mano, en adier ni ka dichwo obedo thuolo monyiso jaode gik motimo, kaka oriyo, kama entie, kod weche mamoko, mano miyoga chiege gene ahinya nikech ong’eyo ni onge gima opande.

Be iparo ni inyalo konyo chwori e yo ma kamano? Ka en kamano, donge unyalo chano mondo usom sulani kanyachiel? Gombone maduong’ onego obed weyo ng’iyo ponografi, kendo konyi mondo ichak gene kendo. Kar bedo gi mirima kodi, onego otem matek mondo one kaka timno hinyi. Gomboni maduong’ onego obed jiwe kendo miye thuolo mar nyiso ni en ng’at minyalo gen. In gi jaodi biro dwarore ni unon gimomiyo ji ng’iyoga ponografi kod kaka unyalo loyo timno. d

Ka po ni iluor ni samoro in gi chwori unyalo bedo gi mirima mang’eny sama uwuoyo e wi  wachno, inyalo kwayo mondo jaduong’-kanyakla moro ma un-go thuolo obedie sama uwuoyo. Ng’e ni kata ka jaodi oseweyo ng’iyo ponografi, nyalo kawo kinde ka pok ichako gene kendo. Tem iket pachi kuom weche matindo tindo ma kend maru dhiye maber. Bed gadier ni ka ihori, to kend maru biro bedo motegno kendo.​—Ekl. 7:8; 1 Kor. 13:4.

Ka po ni chwori odok e ponografi bang’ kinde, be mano nyiso ni timno otame weyo chuth? Ok ochuno ni obed kamano. To moloyo, ka po ni timno nosegurore ahinya e chunye, mano nyiso ni obiro kedo gi timno kuom higni mang’eny. Ng’ato nyalo po kochako ng’iyo ponografi kendo bang’ ka noseweyo timno kuom kinde malach. Mondo kik gima kamano timre, nyalo dwarore ni otim gik mamoko momedore mondo kik odog e timno, kata ka po ni kinde malach osekalo nyaka nowere gi timno. (Nge. 28:14; Mat. 5:29; 1 Kor. 10:12) Biro dwarore ni odhi nyime loko ‘paro ma chike’ obed manyien, kendo opuonjre ‘sin gi richo,’ tiende ni, onyis ni osin gi ponografi kaachiel gi timbe mamoko mochido ma timno keloga, kaka tugo gi duong’ne. (Efe. 4:23; Zab. 97:10; Rumi 12:9) Be oikore timo lokruok? Ka en kamano, to onyalo weyo timno chuth. e

To nade ka chwori ok tim kinda moro amora mondo owe timno? Wachno nyalo miyo ibed gi chuny monyosore, mirima, kendo neno ni ondhogi. Ka en kamano, we weche e lwet Jehova mondo okonyi bedo gi chuny mokuwe. (1 Pet. 5:7) Dhi nyime sudo machiegni gi Jehova kokalo kuom puonjruok Wachne, lamo, kod paro matut kuom gik mipuonjori. Sama itimo kamano, bed gadier ni Jehova bende biro sudo machiegni kodi. Ndiko mar Isaya 57:15 wacho ni Jehova odak gi “jogo ma chunygi onyosore kendo ma chandore,” mondo oduog chunygi. Tim duto minyalo mondo ibed gi kido mag Kristo. Many kony kuom jodongo, kendo isik ka igeno ni chieng’ moro chwori nyalo weyo timno chuth.​—Rumi 2:4; 2 Pet. 3:9.