1. Ang’o momiyo janabi Daniel nomako wang’ Jo-Babulon?

 JANABI Daniel ne en rawera ka ne Jo-Babulon omake ma gitere e tuech e piny mabor ahinya gi thurgi. Kata obedo ni Daniel ne en rawera kamano, nomako wang’ Jo-Babulon. Ka ne ging’iyo Daniel, ne gifwenyo ni ne en ‘jachia ma ne onge gi ng’ol moro amora,’ kendo ni joodgi ne gin jo huma. (1 Sa. 16:7) Nikech wechego, Jo-Babulon notiege mondo obed achiel kuom joma ne tiyo e od ruoth.​—Dan. 1:3, 4, 6.

2. Jehova ne nenoga nade Daniel? (Ezekiel 14:14)

² Jehova nohero Daniel ahinya, ok mana nikech nojachia kata nikech tich ma notiyo e od ruoth, to nikech kit ngima ma Daniel noyiero ka ne pod orawera. Nyalo bedo ni Daniel ne en jahigni 20 kama, ka ne Jehova owuoyo kuome kaachiel gi Noa kod Ayub ma ne gin joma nosetiyone kuom higni mang’eny. (Cha. 5:32; 6:9, 10; Ayub 42:16, 17; som Ezekiel 14:14.) Jehova nohero Daniel kinde duto.​—Dan. 10:11, 19.

3. Ang’o ma wabiro nono e sulani?

³ E sulani, wabiro nono kido moko ariyo ma Daniel ne nigo ma nomiyo Jehova ohere ahinya. Mokwongo, wabiro wuoyo e wi moro ka moro kuom kidogo. Kae to wabiro nono gima nokonyo Daniel bedo gi kidogo. Mogik, wabiro nono kaka wanyalo luwo ranyisine. Kata obedo ni sulani olos ne rowere, waduto wanyalo yudo ber ka wapuonjore kuom ranyisi mar Daniel.

4. Ere kaka Daniel nonyiso chir? Chiw ane ranyisi.

⁴ Joma jochir bende nyaloga bedo maluor, kata kamano, ok giyie mondo luoro omon-gi timo gik makare. Daniel ne en rawera ma jachir ahinya. Ne ane gik moko ariyo ma nonyisoe chir. Mokwongo, higni ariyo kama bang’ ka Jo-Babulon noseketho Jerusalem, Ruoth Nebukadnezar mar Babulon noleko sanamu moro maduong’, kendo lekno ne chande ahinya. Ruodhno nowacho ni nodhi nego ajuoke kod jokor wach duto moriwo nyaka Daniel, ka ne ok gidhi nyise lekno kod tiende. (Dan. 2:3-5) Ne dwarore ni Daniel okaw okang’ mapiyo, nono to ji mang’eny ne dhi lalo ngimagi. Kuom mano, “Daniel nodhi ir ruoth mondo okwaye thuolo mar lerone tiend lekno.” (Dan. 2:16) Mano ne dwaro chir kod yie. Onge gimoro amora ma nyiso ni Daniel nosegaloko tiend lek e kinde mokalo. Nonyiso osiepene ma bende nosemi nyinge mag Jo-Babulon ma ne gin Shadrak, Meshak, kod Abednego ni ‘gikwa Nyasach polo okechgi kuom fwenyonegi tiend wach mopondono.’ (Dan. 2:18) Jehova nodwoko lamogi. Nokonyo Daniel mi oloko tiend lekno. Omiyo, ne ok oneg Daniel kod osiepenego.

5. En kinde mane machielo ma ne dwarore ni Daniel onyis chir?

⁵ Kinde moko bang’e ka Daniel noseloko tiend lek mar sanamu maduong’no, nitie wach machielo ma notimore ma bende notemo chir mare. Nebukadnezar noleko lek machielo ma nochando chunye ahinya. Noneno yath moro ma ne duong’ ahinya e lek. Daniel nolero ne ruoth tiend lekno ka en gi chir. Nonyise ni nodhi bedo janeko kendo ni ne ok odhi bedo e loch kuom kinde moro. (Dan. 4:25) Ne yot ahinya mondo ruodhno one Daniel kaka jasigu ma ne dwaro maye loch, kendo nonyalo golo chik mondo onege. Kata kamano, Daniel nochoko chir monyiso ruoth oteno.

6. Ang’o ma nyalo bedo ni nokonyo Daniel bedo jachir?

⁶ Ang’o ma nyalo bedo ni nokonyo Daniel bedo jachir e ngimane duto? Nyaka bed ni Daniel nopuonjore kuom ranyisi maber ma ne min-gi gi wuon-gi oketone. Onge kiawa ni  ne giluwo chike ma Jehova nomiyo jonyuol mag Jo-Israel, kendo ne gipuonjo wuodgi chikego. (Rap. 6:6-9) Daniel ne ok ong’eyo mana Chike Apar mag Musa kende, to nong’eyo nyaka chike mamoko matindo tindo, kuom ranyisi, chike ma ne wuoyo e wi chiemo ma Jo-Israel nonego ocham kod ma ne ok onego gicham. b (Lawi 11:4-8; Dan. 1:8, 11-13) Bende, Daniel nopuonjore e wi sigand jo Nyasaye, kendo nong’eyo gik ma ne yudogiga e kinde ma ne ok giluw chike Jehova. (Dan. 9:10, 11) Gik ma Daniel noneno e ngimane duto nomiyo obedo gadier ni Jehova kod malaikene ma roteke ne sire.​—Dan. 2:19-24; 10:12, 18, 19.

7. Ang’o machielo ma nokonyo Daniel mondo obed jachir? (Ne picha bende.)

⁷ Daniel ne puonjorega ndiko mag jonabi mag Nyasaye, moriwo nyaka weche ma janabi Jeremia nokoro. Puonjruok ma kamano nomiyo Daniel ofwenyo ni nochiegni gol Jo-Yahudi e tuech e piny Babulon. (Dan. 9:2) Nyaka bed ni Daniel nomedo geno Jehova ahinya bang’ neno kaka weche ma Jehova nokoro nochopo kare. Kuom adier, joma ogeno Jehova gin-ga jochir. (Pim gi Jo-Rumi 8:31, 32, 37-39.) To maduong’ie moloyo en ni Daniel ne wuoyoga gi Jehova e lamo ding’eny. (Dan. 6:10) Ne ohulo richone e nyim Jehova, kendo nonyise kaka nowinjo e chunye. Bende, nokwayoga Jehova mondo okonye. (Dan. 9:4, 5, 19) Daniel ne en mana dhano kaka wan, kendo ne ok onyuole ka ojachir, to nobedo gi kidono kokalo kuom puonjruok, lamo, kod geno Jehova.

8. Ere kaka wanyalo bedo jochir?

⁸ Ka wadwaro bedo jochir, en ang’o ma nyaka watim? Jonyuolwa nyalo jiwowa ni wabed jochir nikech samoro gin jochir, kata kamano, ok ginyal miyowa kidono. Bedo gi chir inyalo pim gi puonjruok lony moro. Achiel kuom yore minyalo puonjorigo lony moro en neno kaka japuonjni tiyo gi lonyno kendo luwo ranyisine. E yo ma chalo kamano, wanyalo bedo jochir ka wanono kaka jomamoko osenyiso kidono kendo luwo ranyisigi. Koro, ang’o ma wasepuonjore kuom Daniel nyaka sani? Mana kaka Daniel, dwarore ni wapuonjre Wach Nyasaye adimba, walos osiep machiegni gi Jehova kuom wuoyo kode ding’eny koa e chunywa, kendo wagene ka wan gadier ni obiro konyowa. Timo kamano biro konyowa bedo jochir sama waromo gi tembe.

9. Gin ber mage ma wayudoga sama wan jochir?

⁹ Wayudoga ber mathoth sama wan jochir. Ne ane ranyisi mar Ben. Nosomo e skul moro e piny Germany, kama ji duto ne paro ni gik moko nosieko kendgi, kendo ni gik ma Muma wacho e wi chuech gin mana sigendni mochuogi. Chieng’ moro, nomi Ben thuolo mar chung’ e nyim jo klasgi mondo olernegi gimomiyo oyie ni gik moko nochue. Nolero yie mare gi chir. Ang’o ma notimore bang’ kanyo? Ben wacho kama: “Japuonjwa nochikona ite adimba, kendo noloso kopi mag kalatese ma natiyogo sama nalero yiena, momiyo jopuonjre wetena kopigo.” To nade jo klasgi Ben? Ben wacho kama: “Thothgi nochikona itgi, kendo ne ginyisa ni natimo maber.” Mana kaka ranyisi mar Ben nyiso, kinde mang’eny ji chiwoga luor ne joma onyiso chir. Bende, joma nyiso chir nyalo miyo jomamoko ochak tiyo ne Jehova. Nenore maler ni  wan gi gik mang’eny momiyo onego wabed jochir.

10. Tiend makruok motegno gi Jehova en ang’o?

¹⁰ E Muma, wach molok koa e dho Hibrania ni “makruok motegno gi ng’ato” kata ma samoro ilokoga ni “hera mosiko,” tiende en hera ma chopo gimoro, kendo ma ok we ng’ato ma kata ang’o ma timre. Itiyoga gi wechego bende kiwuoyo kuom hera ma Nyasaye oherogo jotichne. Bende, itiyoga kodgi sama iwuoyo kuom hera manie kind jotich Nyasaye. (2 Sa. 9:6, 7) Wanyalo medo nyiso hera ma kamano kendo makore gi Jehova motegno kaka kinde medo kalo. Ne ane kaka mano notimore ne Daniel.

11. En tem mane ma Daniel noromogo ka ne hike oseniang’? (Ne picha manie nyim gaset.)

¹¹ Daniel noromo gi gik ma notemo makruokne gi Jehova e ngimane duto. Kata kamano, achiel kuom tembe madongo ma noromogo noyude ka ojahigni piero ochiko gi wiye. Gie kindego, Jo-Media kod Persia noseloyo Babulon, kendo Ruoth Darius e ma ne locho. Joma ne tiyo e od ruoth ne ok dwar Daniel, kendo ne gichayo Nyasach Daniel. Omiyo, ne gichano mondo oneg Daniel. Ne gimiyo ruoth oketo sei e chik ma ne dhi temo Daniel, ka be nodhi makore gi Nyasache koso ruoth. Gima ne dwarore ni Daniel otim mondo onyis ni omakore gi ruoth moloyo Nyasache ne en weyo lamo Jehova kuom ndalo 30. Kata kamano, Daniel nomakore motegno gi Jehova. Mano nomiyo owite e bur sibuoche. To Jehova noguedhe kuom rese e dho sibuochego. (Dan. 6:12-15, 20-22) Ang’o ma nyalo konyowa makore motegno gi Jehova kaka Daniel?

12. Ang’o ma nokonyo Daniel makore motegno gi Jehova?

¹² Mana kaka ne waseneno, mondo wamakre motegno gi Jehova, nyaka wahere. Daniel nomakore motegno gi Jehova nikech nohero Jehova ahinya. Onge kiawa ni Daniel nohero Jehova nikech noketoga thuolo tenge mondo opar e wi kido mag Jehova kod kaka Jehova ne nyiso kidogo. (Dan. 9:4) Bende, Daniel ne paroga matut kuom gik ma Jehova nosetimone kod joge.​—Dan. 2:20-23; 9:15, 16.

13. (a) Gin tembe mage ma rowerewa romogago? Chiw ane ranyisi. (Ne picha bende.) (b) Mana kaka onyis e vidio, ere kaka inyalo chiwo dwoko sama jomamoko penji ka be Joneno mag Jehova oyie gi joma riwo lwedo kend e kind chwo gi chwo kata mon gi mon?

 ¹³ Mana kaka Daniel, rowerewa olwor gi joma ochayo Jehova kod chikene. Joma kamago mon-ga gi ng’ato ang’ata mohero Nyasaye. Moko kuomgi temoga thung’o rowerewa mondo giwe makore gi Jehova. Kuom ranyisi, ne ane tem ma rawera moro miluongo ni Graeme modak Australia noromogo ka ne en e sekondari. Chieng’ moro japuonj nokwayo jo klasgi mondo giwach gima ginyalo timo ka po ni osiepgi moro onyisogi ni oterorega gi chwo wetene kata gi mon wetene. Japuonjno nowacho ni ji duto ma ne nyalo riwo osiep ma kamano lwedo ochung’ konchiel, to joma ok diriwe lwedo ochung’ komachielo. Graeme wacho kama: “Jo klas duto nochung’ kor joma riwo lwedo wachno, mak mana an kod Janeno wadwa ma ne wan-go e klasno.” Gima notimore bang’ mano notemo yie mar Graeme ahinya. Owacho kama: “Kuom sa achiel kama, jo klas wetewa kaachiel gi japuonjno noyanyowa kendo jarowa ahinya. Natimo duto ma nanyalo mondo atem leronegi yiena e yor muolo, to nagoyo mana le e wi lwanda.” Gima notimoreno notego nade yie mar Graeme? Owacho niya: “Ne ok amor kata matin gi ayany ma noyanyago, kata kamano, amor ni ne akedo matek ne yiena ma ok aluor.” c

14. Achiel kuom yore ma wanyalo tegogo makruokwa gi Jehova en mane?

¹⁴ Wanyalo tego makruokwa gi Jehova kaka Daniel, mana ka wahero Jehova koa e chunywa. Wabedoga gi hera ma kamano ka wapuonjore e wi kido mag Jehova. Kuom ranyisi, wanyalo puonjore e wi gik ma nochueyo. (Rumi 1:20) Ka po ni igombo medo hero Jehova kendo miye luor, inyalo somo sula matindo tindo ma yudore e bwo wich ma wacho ni, “Be Nosieko Kende Koso Nochueye?” kata inyalo neno vidio manie bwo wijno. Bende, inyalo somo brosua mar Uhai​—Ulitokana na Muumba? kod brosua mar Penjo Abich e Wi Kaka Ngima Nochakore. Ne ane gima nyaminwa moro miluongo ni Esther ma wuok Denmark nowacho e wi bugego. Nowacho kama: “Brosuago lero weche e yo maber ahinya. Ok ginyisi gima onego iyiego, kar mano, ginyisi mana gik ma onego ing’e kendo ma nyalo konyi timo yieroni iwuon.” Owadwa Ben ma nosewuo kuome motelo wacho kama: “Weche manie bugego notego yiena ahinya. Ne gikonya bedo gadier ni Nyasaye e ma nochueyo ngima.” Ka ikawo thuolo ma inono bugego, samoro in bende ibiro yie gi Muma sama owacho niya: “A Jehova Nyasachwa, iwinjori yudo duong’, gi luor, kod teko nikech ne ichueyo gik moko duto.”​—Fwe. 4:11. d

15. En yo mane machielo ma wanyalo tegogo hera ma waherogo Jehova?

¹⁵ Yo machielo ma wanyalo medo tegogo hera ma waherogo Jehova en nono ngima Wuode, Yesu Kristo. Mano e gima nyaminwa moro ma rawera miluongo ni Samira modak e piny Germany notimo. Owacho kama: “Napuonjora ma ang’eyo Jehova e yo maber kokalo kuom Yesu.” Ka ne pod otin, Samira ne ok oyie ni Jehova nyaloga winjo malit kata bedo mamor ka luwore gi gima otimore. Kata kamano, nong’eyo ni Yesu to ne nyalo bedo mamor kata winjo malit. Owacho kama: “Nahero  Yesu nikech nohero ji ahinya, moriwo nyaka nyithindo.” Kaka nomedo puonjore e wi Yesu, e kaka nomedo sudo machiegni ahinya gi Jehova. Nikech ang’o? Owacho kama: “Mosmos, napuonjora ni Yesu luwoga ranyisi mar Wuon-gi e yo makare chuth, kendo ni Yesu chalre gi Jehova e yore mang’eny. Nafwenyo ni Jehova nooro Yesu e piny kae mondo oganda dhano ong’e Jehova e yo maber.” (Joh. 14:9) Ka diher medo tego osiep manie kindi gi Jehova, donge inyalo kawo thuoloni mondo ipuonjri weche momedore e wi Yesu? Kitimo kamano, ibiro medo hero Jehova kendo makori kode motegno.

16. Ere kaka makruok motegno gi Jehova konyowa? (Zaburi 18:25; Mika 6:8)

¹⁶ Kinde mang’eny, joma omakore motegno gi jowetegi losoga osiep ma siko. (Ruth 1:14-17) E wi mano, joma omakore motegno gi Jehova niga gi chuny mokuwe. Nikech ang’o? En nikech Jehova osingo ni obiro makore gi joma omakore kode. (Som Zaburi 18:25; Mika 6:8.) Parie wachni: Jachuech Manyalo Duto gombo loso osiep ma biro siko e kindwa kode! Sama omako kodwa osiep ma kamano, onge gimoro amora ma nyalo pogowa kode, bed ni en tem, akwede, kata mana tho. (Dan. 12:13; Luka 20:37, 38; Rumi 8:38, 39) To mano kaka wanyalo yudo ber mathoth ka waluwo ranyisi mar Daniel kendo siko ka wamakore motegno gi Jehova!

17-18. Ang’o machielo ma wanyalo puonjore kuom Daniel?

¹⁷ E sulani, waseneno mana kido ariyo ma Daniel nonyiso. Kata kamano, pod nitie gik mang’eny ma wanyalo puonjore kuome. Kuom ranyisi, Jehova nomiyo Daniel fweny mopogore opogore kod lek mang’eny, kendo nomiye nyaka nyalo mar loko tiend lek moko ma noting’o weche mokor. Thoth weche ma nokorgo osetimore. Moko to oting’o weche ma biro timore e kinde mabiro, kendo wechego biro mulo ngima ng’ato ka ng’ato e piny.

¹⁸ E sula ma luwo, wabiro nono weche moko ariyo ma Daniel nokoro. Ng’eyo tiend wechego nyalo konyowa timo yiero mabeyo, bed ni wan joma tindo kata joma dongo. Bende, wechego nyalo miyo wamed tego chir kod makruokwa motegno gi Jehova, mondo waikre maber ne tembe ma pod ni nyime.