1-2. En yiero mane maduong’ ma Jo-Yahudi ma nodak Babulon ne nyaka tim? (Ezra 1:2-4)

 JO-YAHUDI nosebedo e tuech Babulon kuom higni 70. Kata kamano, nochopo kinde ma ruoth nogolo chik ni koro ne ginyalo dok thurgi Israel. (Som Ezra 1:2-4.) Jehova kende e ma ne nyalo miyo wach ma kamano otimre. Ang’o momiyo wanyalo wacho kamano? En nikech Jo-Babulon ne ok hinyga gonyo joma ne gimako e tuech. (Isa. 14:4, 17) Kata kamano, gie kindeno, noselok loch mar Babulon kendo ruoth manyien nonyiso Jo-Yahudi ni koro ne gin thuolo wuok e pinyno. Mano nomiyo Ja-Yahudi moro amora, to ahinya-ahinya joma ne gin wiye udi, otim yiero moro: Gidog Israel koso gidong’ Babulon. Mano ne ok en yiero mayot timo. Nikech ang’o?

² Nitie joma hikgi noseniang’ ma wuodhno ne nyalo bedonegi matek. Bende, nikech thoth Jo-Yahudi ne onyuol Babulon, nenore ni ne giseng’iyo gi pinyno. Ne gineno Israel mana kaka piny kweregi. Jo-Yahudi moko to ngimagi kod ohandgi ne dhi maber, kendo ne nyalo bedonegi matek dok e piny ma ne ok ging’iyogo.

3. Gin gueth mage ma Jo-Yahudi ma nomakore gi Jehova ne dhi yudo ka gidok Israel?

³ Jo-Yahudi ma nomakore gi lamo madier to ne neno ni dok Israel ne ber moloyo gimoro amora ma ne ginyalo lalo e piny Babulon. Gueth maduong’ mogik ma ne gidhi yudo notudore gi lamo madier. Kata obedo ni ne nitiere hekalu mang’eny ma nilamoe nyiseche manono e piny Babulon, ne onge hekalu moro amora ma ninyalo lamie Jehova e pinyno. Ne onge kendo mag misengni ka luwore gi kaka chik Musa ne dwaro; bende, ne onge jodolo ma ne nyalo chiwo misengni. E wi mago, joma ne lamo nyiseche manono kendo ma ne ok luw  chike Jehova ne ng’eny moloyogi. Kuom mano, Jo-Yahudi mang’eny ma noluoro Nyasaye ne gombo ahinya dok Israel mondo gidwok lamo maler.

4. Ere kaka Jehova nosingo ni nodhi konyo Jo-Yahudi ma ne dhi dok Israel?

⁴ Wuoth ma wuok Babulon nyaka Israel ne kawoga dweche ang’wen kama, kendo ne en-ga wuoth matek. Kata kamano, Jehova nosingo ne Jo-Yahudi ni nodhi golo gimoro amora ma ne nyalo miyo wuodhno obednegi matek. Isaya nondiko kama: “Ikuru ne Jehova yo! Losuru yo moriere tir kendo ma kalo e thim ne Nyasachwa. . . . Buguru kuonde motimo buche, lokuru kuonde motimo kite obed ka mopie.” (Isa. 40:3, 4) Temie paro ndara moriere tir kendo mopie mokalo e thim kod hohni. Donge jowuoth nyalo yudo ka yotnegi wuotho e ndara ma chal kamano? Kuom adier, wuotho e ndara moriere tir yot moloyo wuotho e ndara motimo gode kod hohni. Mano nyalo miyo ng’at ma wuotho e ndarano ochop kama odhiye piyo.

5. Ndara mar ranyisi ma ne wuok Babulon nyaka Israel nomi nying mane?

⁵ E kindewagi, nderni mang’eny imiyoga namba kata nyinge. Ndara mar ranyisi ma ne Isaya wuoyoe bende ne nigi nying. Isaya nondiko kama: “Ndara maduong’ nobedie kuno, ee, ndara ma iluongo ni Ndara Maler. Ng’at ma ok ler ok nowuoth e ndarano.” (Isa. 35:8) Singono ne ochung’ ne ang’o e kinde Jo-Yahudi? To ochung’ ne ang’o e kindewagi?

6. Ang’o momiyo ndara ma Jo-Yahudi ne dhi wuothoe ka gidok Israel noluong ni “Ndara Maler”?

⁶ “Ndara Maler”! To mano doko nying mamit! Ang’o momiyo ndarano noluong ni maler? En nikech onge Ja-Yahudi moro amora ma ne ok ler ma ne idhi yiene dak e piny Israel bang’ wuok Babulon. Mano noriwo joterruok, joma lamo nyiseche manono, kod joma ne timo richo mamoko madongo. Jo-Yahudi ma ne dhi dok Israel nonego obed “oganda maler” ne Nyasachgi. (Rap. 7:6) Kata kamano, mano koro ne ok nyis ni onge lokruok moro amora ma joma nowuok Babulon-go nonego otim mondo gimor Jehova.

7. Gin lokruoge mage ma moko kuom Jo-Yahudi ne dwarore ni otim? Chiw ane ranyisi.

⁷ Mana kaka ne wasewacho motelo, Jo-Yahudi mang’eny nonyuol Babulon to moko kuomgi noseng’iyo gi paro kod timbe mag Jo-Babulon. Higni moko bang’e ka Jo-Yahudi nosedok Israel, Ezra nofwenyo ni Jo-Yahudi moko nokendo mon ma ne wuok e ogendni ma ne lamo nyiseche manono. (Wuok 34:15, 16; Ezra 9:1, 2) Bang’ kinde moko, Nehemia ma ne en gavana nofwenyo ni nyithind Jo-Israel moko ne ok ong’eyo dho Jo-Yahudi. (Rap. 6:6, 7; Neh. 13:23, 24) Ere kaka nyithindogo ne dhi puonjore hero Jehova kendo lame ka ne ok ging’eyo dho Jo-Yahudi, ma e dhok ma nondikgo thoth weche ma ne nie Wach Nyasaye? (Ezra 10:3, 44) Jo-Yahudi ne nyaka tim lokruoge moko madongo, to timo kamano ne ok tek ahinya ka gin e piny Israel ma nosechak dwokie lamo madier.—Neh. 8:8, 9.

8. Ang’o momiyo gik ma notimore ne Jo-Yahudi higni machon nyalo puonjowa gimoro e kindewagi? (Ne picha manie nyim gaset.)

⁸ Jomoko nyalo wacho ni, ‘Gik ma notimore ne Jo-Yahudigo ne beyo ndi, kata kamano, be ginyalo puonjowa gimoro amora e kindewagi? ’ En kamano, nikech wan bende wawuotho e “Ndara Maler.” Bed ni wan Jokristo mowal kata “rombe mamoko,” dwarore ni  wasik e “Ndara Maler” ma kalo kodwa e paradiso mar ranyisi ka terowa nyaka e piny manyien ma wabiro yudoe gueth mathoth e bwo Pinyruodh Nyasaye. b (Joh. 10:16) Chakre higa mar 1919, ji mang’eny moriwo chwo, mon, kod nyithindo, osewuok e Babulon Maduong’ ma en dinde duto mag miriambo koriwgi kanyachiel, kendo gisechako wuotho e “Ndara Maler.” Nyalo bedo ni in achiel kuomgi. Kata obedo ni yorno noyaw higni 100 moko mokalo, nochak ike higni mang’eny ahinya motelo ne mano.

9. Ka luwore gi Isaya 57:14, ere kaka noik “Ndara Maler”?

⁹ Jehova noneno ni ogol gimoro amora ma ne nyalo chwanyo Jo-Yahudi e yo ka giwuok Babulon. (Som Isaya 57:14.) To nade “Ndara Maler” ma wawuothoe e kindegi? Higni mang’eny ka pok nochopo higa mar 1919, Jehova notiyo gi joma noluore e iko yo ma wuok e Babulon Maduong’. (Pim gi Isaya 40:3.) Ne gitimo kinda e iko yo ne joma chunygi ni kare mondo giwuog e Babulon Maduong’ ka gidonjo e paradiso mar ranyisi, kama osedwokie lamo maler mar Jehova. Tij iko yo noriwo timo ang’o? Ne ane gik ma ne dwarore ni otim.

10-11. Ere kaka goyo Muma kendo loke e dhok mamoko osekonyo ji mang’eny ng’eyo puonj manie iye? (Ne picha bende.)

¹⁰ Goyo Muma. Chop higa mar 1450, weche mag Muma ne ikopoga mana gi lwedo. Tijno ne kawo thuolo malach ahinya, kendo kopi mag Muma ne yudore mana matin to nengogi be ne tek. Kata kamano, ka masinde mag goyo buge nochako yudore, tij goyo Muma nobedo mayot kendo ninyalo poge ne ji mang’eny.

¹¹ Loko Muma e dhok mamoko. Kuom higni mang’eny, thothne Muma ne yudore mana e Dho-Latin, to mano ne en dhok ma joma osomo kende e ma ne nyalo winjo. Kata kamano, ka ne masinde mag goyo buge ochako bedo mang’eny, joma noluoro Nyasaye nochako timo kinda e loko Muma e dhok mamoko, ma kata joma ne ok osomo ne nyalo winjo. Joma ne somo Muma koro ne nyalo pimo gik ma ne jotend din puonjogi gi gik ma Muma puonjo.

12-13. Chiw ane ranyisi ma nyiso kaka joma chunygi ne ni kare e higni mag 1800 nochako elo puonj mag miriambo mag dinde.

¹² Goyo buge ma lero Muma. Joma ne nono Muma adimba nopuonjore gik mang’eny e Wach Nyasaye. Ne ginyisoga jomamoko gik ma ne gipuonjorego kata obedo ni mano ne ok morga jotend dinde. Kuom ranyisi, chakre higni mag 1800, nitie joma nochako goyo trakt ma ne elo puonj mag miriambo mag kanisni mopogore opogore.

¹³ E higa mar 1835, Henry Grew ma en ng’at ma noluoro Nyasaye nogoyo trakt moro ma ne wuoyo e wi chal mar jomotho. E i traktno, nolero kotiyo gi Ndiko ni dhano onge gi chuny ma ok tho kaka dinde mang’eny ne puonjo, kar mano, Nyasaye e ma nyalo miyo ng’ato ngima mochwere. E higa mar 1837, jayalo moro ma niluongo ni George Storrs noyudo traktno ka ne en e wuoth moro gi gach reru. Bang’ some, nofwenyo adiera e wi jomotho. Nochako nyiso jomamoko adierano. E higa mar 1842, nogolo twak moro nyading’eny ma ne wiye wacho ni, “Nonro—Be Joma Richo Nigi Chuny ma Ok Tho? ” Weche ma George Storrs nondiko nomulo chuny rawera moro ma niluongo ni Charles Taze Russell.

14. Kinda ma joma ne nono Muma chon notimo e iko “Ndara Maler” nokonyo nade Owadwa Russell gi jowetene? (Ne picha bende.)

 ¹⁴ Kinda ma ne osebed kitimo mar iko ndara nokonyo nade Owadwa Russell kod jowetene? Sama ne gipuonjore, ne gitiyoga gi buge mag timo nonro kaka lexicons, concordances, kod loko mopogore opogore mag Muma. Bugego kod loko mag Mumago gin ma nogo ka pok ne gichako tijgi mar timo nonro. Nonro ma Henry Grew, George Storrs, kod ma jomamoko notimo bende nokonyogi ahinya. Owadwa Russell kod jowetene nomedo iko “Ndara Maler” kuom goyo buge kod trakt mathoth ma lero Muma.

15. Gin weche mage mabeyo ma notimore e higa mar 1919?

¹⁵ E higa mar 1919, jo Nyasaye nowuok chuth e tuech mar Babulon Maduong’. E higano, noket “jatich mogen kendo mariek” mana e sa mowinjore mondo girwak joma chunygi ni kare ma ne osechako wuotho e “Ndara Maler.” (Mat. 24:45-47) Kinda ma ne osetim motelo e iko ndarano nokonyo joma nochako wuotho e yorno ng’eyo Jehova kod dwache. (Nge. 4:18) Bende, koro ne ginyalo rieyo ngimagi mondo oluwre gi chike mag Jehova. Jehova ok gen ni joge biro timo lokruoge duto ma dwarore dichiel. Kar mano, osebedo ka okonyo joge timo lokruoge ma dwarorego mosmos. (Ne sanduk ma wacho ni,  “Jehova Konyoga Joge Timo Lokruok Mosmos.”) To mano kaka wabiro bedo mamor e kinde mabiro ma wanabed gi nyalo mar timo gik moko duto ma Jehova dwaro!—Kol. 1:10.

16. Chakre higa mar 1919, ere kaka osebed kibero “Ndara Maler”? (Isaya 48:17; 60:17)

¹⁶ Mondo ndara osik ka ni kare, dwarore ni omed bere kinde ka kinde. Mano bende e gima osebed kitimo ne “Ndara Maler.” Chakre higa mar 1919, osebed kibere mondo ji mang’eny owuog e Babulon Maduong’ kendo gichak wuoth e ndarano. Jatich mogen kendo  mariek ma ne e ka oa keti nochako tich, kendo e higa mar 1921, ne ogoyo buk moro miluongo ni The Harp of God mondo okony ji mang’eny ong’e adiera mag Muma. Nolos kopi ma dirom milion auchiel mag bugno e dhok 36, kendo ji mang’eny notiyo kode e puonjore adiera. Sani, wan gi buk manyien ma jaber mitiyogo e puonjo ji Muma miluongo ni, Inyalo Dak gi Mor Nyaka Chieng’! E ndalo mag gikogi, Jehova osebedo ka tiyo gi riwruok mar ogandane e chiwo chiemb chuny mosekonyowa dhi nyime wuotho e “Ndara Maler.”—Som Isaya 48:17; 60:17.

17-18. “Ndara Maler” dhi kanye?

¹⁷ Sa asaya ma ng’ato oyie puonjore Muma, en gi thuolo mar chako wuotho e “Ndara Maler.” Jomoko wuothoga mana matin e ndarano kae to gibaro. Jomoko to oseng’ado e chunygi ni gibiro wuotho e ndarano nyaka gichop kama oterogie. Ndarano biro terogi kanye?

¹⁸ Joma nigi geno mar dhi e polo wuotho e ‘Ndara Malerno’ ka gichomo “paradiso mar Nyasaye” e polo. (Fwe. 2:7) To joma nigi geno mar dak e piny wuotho e ndarano ka gichomo ngima makare chuth ma ginibedgo e giko loch Kristo mar higni 1,000. Ka po ni iwuotho e ndarano sani, kik iket pachi kuom gik ma ne iweyo chien. Kendo kik ibar kamoro amora sama iwuotho e ndarano nyaka ichop e ngima manyien! Mad Jehova tayi sama iwuotho e ndarano!