1. Ang’o ma Muma wacho kuom hera madier?

 MUMA wuoyo kuom hera madier kama: “Obebni ka mach ma kakni, ee, obebni ka mach mar Jah. Kata mana pi mopong’ manade ok nyal nego hera.” b (Wer 8:6, 7) To mago doko weche mamit! Wechego jiwo joma okendore ni en gima nyalore mondo gisik ka giherore.

2. Ang’o ma joma okendore onego otim mondo heragi kik dog chien?

² Mondo hera manie kind dichwo gi dhako osiki, dwarore ni gitim kinda ahinya. Wati ane gi ranyisi mar mach e lero wachno. Mach nyalo dhi nyime liel mana ka imedone yien. To ka onge ng’ama medone yien, gikone obiro tho. E yo ma kamano, hera manie kind dichwo gi dhako nyalo siko ka bebni, to mana ka gitimo kinda e tege. Nitie kinde ma dichwo gi dhako nyalo neno ni heragi chako tho kata dok chien, to ahinya-ahinya sama nitie pek mag yuto, midekre, kod pek mag pidho nyithindo. Omiyo ka in e kend, ang’o minyalo timo mondo herau osik ka bebni ka “mach mar Jah”? E sulani, wabiro nono gik moko adek ma unyalo timo mondo kend maru osik kotegno kendo ka nigi mor. c

3. Ere kaka bedo gi winjruok motegno gi Jehova nyalo miyo hera manie kind dichwo gi dhako osik kotegno? (Eklesiastes 4:12) (Ne picha bende.)

³ Mondo hera manie kind dichwo gi dhako osik ka bebni ka “mach mar Jah,” giduto nyaka gibed gi winjruok motegno gi  Jehova. Ere kaka mano nyalo miyo kend odhi maber? Sama dichwo gi dhako okawo mapek winjruok manie kindgi gi Wuon-gi manie polo, biro bedonegi mayot luwo puonjge, to mano biro konyogi loyo chandruoge moko ma nyalo miyo hera margi odog chien. (Som Eklesiastes 4:12.) Bende, gibiro temo matek mondo giluw ranyisi mar Jehova kod kido monyiso, moriwo ng’wono, horuok, kod weyo ne ji kethogi. (Efe. 4:32–5:1) Sama dichwo gi dhako nyiso kido kaka mago, yot ahinya mondo hera manie kindgi omed bedo motegno. Nyaminwa Lena mosebedo e kend kuom higni mokalo 25 wacho kama: “Yot ahinya hero kendo chiwo luor ne ng’at ma nigi winjruok maber gi Nyasaye.”

4. Ang’o momiyo Jehova noyiero Josef gi Maria mondo e mobed jonyuol mar Jal ma ne dhi bedo Mesia?

⁴ Ne ane ranyisi moro e Muma. Ka ne Jehova yiero jonyuol ma ne dhi pidho jal ma bang’e ne dhi bedo Mesia, noyiero mana Josef gi Maria kuom anyuola Daudi duto. Nikech ang’o? En nikech ng’ato ka ng’ato kuomgi ne nigi winjruok maber gi Jehova, to Jehova nong’eyo ni ne gidhi temo matek mondo dwache e ma giket motelo e kend margi. Un joma okendore, ang’o munyalo puonjoru kuom Josef gi Maria?

5. Ang’o ma chwo nyalo puonjore kuom Josef?

⁵ Josef noikorega timo kaka Jehova dwaro, to mano nomiyo obedo dichwo maber. Didek kama, Nyasaye nonyise gik moko sie ma nonego otim motudore gi joode. E kindego duto, nokawo okang’ mapiyo kendo timo kaka Nyasaye ne dwaro, kata mana e seche ma ne chuno ni otim lokruoge moko madongo. (Mat. 1:20, 24; 2:13-15, 19-21) Josef noluwo kaka Jehova nochike. Kuom timo kamano, norito Maria maber, nosire, kendo pidhe. Nyaka bed ni okenge ma nokawogo nomiyo Maria omedo here kendo miye luor, donge? Un chwo, unyalo luwo ranyisi mar Josef kuom manyo puonj mowuok e Muma sama utayo joodu. d Sama utiyo gi puonjgo, kata ka ochuno ni utim lokruoge moko, unyiso ni uhero mondeu kendo umedo tego kend maru. Nyaminwa moro ma wuok e piny Vanuatu mosebedo e kend kuom higni mokalo 20 wacho kama: “Sama jaoda manyo puonj mag Muma kendo otemo matek mondo oti gi puonjgo e yiero motimo, amedo miye luor ahinya. Awinjo e chunya ni orita maber, kendo abedo gadier ni yiero motimo ni kare.”

6. Ang’o ma mon nyalo puonjore kuom Maria?

⁶ Maria ne nigi winjruokne owuon gi Jehova. Yiene ne ok otenore mana kuom gik ma Josef ne timo. Nong’eyo Ndiko e yo maber. Ne weche moler e Luka 1:46 e Study Bible.) Bende, nolosoga thuolo mar paro matut. (Luka 2:19, 51) Onge kiawa ni kinda ma notimo e rito winjruokne gi Jehova nomiyo obedo dhako maber. E kindewagi, nitie mon mang’eny ma Jokristo ma temo ahinya mondo giluw ranyisi mar Maria. Kuom ranyisi, Nyaminwa Emiko wacho kama: “E kinde ma ne pok okenda, ne an gi chenrona awuon mar timo gik ma tego winjruokna gi Jehova. Kata kamano, bang’ ka nosekenda, nafwenyo ni mosmos, yiena nochako tenore kuom gik ma jaoda ne timo, nikech en e ma nolemoga e loya kendo en e ma notayoga weche mag lamo. Ne dwarore ni amed kawo mapek ting’ ma an-go mar rito winjruokna gi Jehova. Omiyo, nachako keto thuolo tenge mar lamo ka an kenda, somo Muma, kendo paro matut kuom weche Jehova.” (Gal. 6:5) Un mon, sama udhi nyime tego winjruok manie kindu gi Jehova, chwou biro medo pakou kendo herou.—Nge. 31:30.

7. Ang’o ma dichwo gi dhako nyalo puonjore kuom Josef gi Maria e wi lamo Jehova kanyachiel?

⁷ Bende, Josef gi Maria ne timoga kinda kanyachiel mondo gimed tego winjruok manie kindgi gi Jehova. Ne ging’eyo ber mar lamo Jehova kanyachiel kaka joot. (Luka 2:22-24, 41; 4:16) Samoro timo mano ne ok yot, to ahinya-ahinya kaka ne gichako bedo gi nyithindo momedore, kata kamano, ne gidhi nyime timo duto ma ne ginyalo. To mano doko ranyisi maber ma chwo gi mon ma kindewagi nyalo luwo! Ka un gi nyithindo mana kaka Josef gi Maria, unyalo yudo ka ok yot ahinya bedo gi chenro moriere mar dhi e chokruok kendo timo lamo mar joot. Unyalo kata yudo ka ok yotnu loso thuolo mar puonjruok kanyachiel kendo lamo kanyachiel kaka dichwo gi dhako. Kata kamano, ng’euru ni sama ulamo Jehova kanyachiel, osiep manie kindu uwegi bende medo bedo motegno. Omiyo, temuru ahinya mondo weche mag lamo e ma uket motelo.

8. Ka kend maru nigi tungni moko, ang’o munyalo timo mondo uyud ber momedore e lamo mar joot?

⁸ To nade ka un gi tungni moko e kend maru? E seche kaka mago, unyalo yudo ka bedo kanyachiel mondo utim lamo mar joot ok yotnu. Ka en kamano, unyalo chako timo lamo mar joot kunono gik machieko chieko ma morou uduto. Mano nyalo tego winjruok manie kindu, kendo miyou siso mar timo gik motudore gi lamo kanyachiel.

9. Ang’o momiyo dichwo gi chiege onego omanyga thuolo mag bedo kanyachiel?

⁹ Un joma okendore, gimachielo munyalo timo mondo herau osik ka bebni, en loso thuolo mag bedo kanyachiel. Mano biro miyo ng’ato ka ng’ato kuomu osik ka paro nyawadgi. (Cha. 2:24) Ne ane gima Lilia kod Ruslan ma nokendore higni 15 gi wiye mokalo nofwenyo mapiyo bang’ kendore. Lilia wacho kama: “Ne wafwenyo ni ne ok wadhi yudo thuolo mang’eny mag bedo kanyachiel kaka ne waparo. Tich, dije mag ot, kod nyithindo ma ne wayudo bang’e, ne kawo thuolowa mang’eny. Ne wafwenyo ni ka ne ok wamanyo thuolo mag bedo kanyachiel kaka dichwo gi dhako, osiep manie kindwa ne dhi dok chien.”

10. Ere kaka dichwo gi chiege nyalo tiyo gi puonj manie Jo-Efeso 5:15, 16?

¹⁰ Ang’o ma joma okendore nyalo timo mondo giyud thuolo mag bedo kanyachiel? Nyalo dwarore ni uket thuolo moro sie tenge mar bedo kanyachiel. (Som Jo-Efeso  5:15, 16.) Owadwa Uzondu ma a Nigeria wacho kama: “Sama achano gik ma adwaro timo, achanoga nyaka thuolo mag bedo kanyachiel gi jaoda, kendo atemoga matek ahinya mondo kik gimoro amora choch thuolo ma aketono.” (Fil. 1:10) Ne ane gima Anastasia ma en chi jarit-alwora moro e piny Moldova timoga mondo oti maber gi thuolone. Owacho kama: “Sama jaoda odich gi gik motudore gi migape, atiyoga gi thuolono e timo dijena awuon. Mano miyo sama otieko, wayudo thuolo mar bedo kanyachiel.” To nade ka udich ahinya ma samoro ok yotnu yudo thuolo mar bedo kanyachiel?

11. Gin ang’o ma Akula gi Priskila ne timoga kanyachiel?

¹¹ Joma okendore nyalo puonjore kuom ranyisi mar Akula gi Priskila ma noketo ranyisi maber ahinya e kinde Jokristo mokwongo. (Rumi 16:3, 4) Kata obedo ni Muma ok nyiswa weche mathoth e wi kend margi, okonyowa ng’eyo ni ne gitiyoga kanyachiel e tijgi mar yuto, e yalo, kod e konyo jomamoko. (Tich 18:2, 3, 24-26) Sa asaya ma Muma wuoyo e wi Akula, nyaka owuoga e wi Priskila be.

12. Ang’o ma dichwo gi chiege nyalo timo mondo giyudga thuolo mag bedo kanyachiel? (Ne picha bende.)

¹² Ere kaka joma okendore nyalo luwo ranyisi mar Akula gi Priskila? Temuru paro dije mopogore opogore ma dwarore ni utim. Be unyalo timogi kanyachiel kar mondo ng’ato ka ng’ato otim mare yore? Kuom ranyisi, Akula gi Priskila ne lendoga kanyachiel. Be unyalo chano mondo un be kinde ka kinde ulendga kanyachiel? Bende, Akula gi Priskila ne timoga tijgi mar yuto kanyachiel. Kata obedo ni samoro in gi jaodi ok unyal timo tij yuto kamoro achiel, be unyalo timo tije mag ot kanyachiel? (Ekl. 4:9) Sama un e dich moro kanyachiel, mano miyou thuolo mar goyo mbaka. Robert gi Linda osekendore kuom higni mokalo 50. Robert wacho kama: “Kuom adier, ok wan-ga gi thuolo mang’eny mag bedo kanyachiel kata mag yueyo. Kata kamano, sama alwoko sende to jaoda twoyogi, kata sama adoyo e puodho to jaoda obiro mondo okonya, awinjoga ka amor ahinya. Timo gik moko kanyachiel miyo wamedo bedo machiegni. Hera manie kindwa bende medo bedo motegno.”

13. Mondo dichwo gi chiege obed e paro achiel sama gin kanyachiel, ang’o monego gitim?

¹³ Bedo kanyachiel ok oromo nyiso ni un gi paro achiel. Nyaminwa moro mosekend ma a e piny Brazil wacho kama: “Nikech tinde gik ma galo ji ng’eny ahinya, wanyalo paro ni wan e paro achiel mana nikech wadak e ot achiel. Kata kamano, asepuonjora ni bedo kanyachiel kende ok oromo. Dwarore ni sama wan kanyachiel kamano, waket  pachwa kuom nyawadwa.” Ne ane gima Bruno gi Tays chiege timoga sama gin kanyachiel. Bruno wacho kama: “Sama wayudo thuolo mar bedo kanyachiel, waketoga simbewa mabor mondo kik gichochwa.”

14. Ang’o ma joma okendore nyalo timo ka po ni ok giyudga mor sama gin kanyachiel?

¹⁴ To nade ka ok iyudga mor sama in kanyachiel gi jaodi? Samoro gik muhero opogore, kata uhero chwanyoru. Ang’o munyalo timo? Par ane ranyisi mar mach ma ne wasewuoye motelo. Mach ok chakga bebni apoya nono. Nyaka medne yien mosmos. E yo ma kamano, donge unyalo temo loso thuolo matin-matin odiechieng’ kodiechieng’ mar bedo kanyachiel, kae to umed mosmos? E seche kaka mago, temuru timo gik ma morou uduto, to ok gik ma nyalo miyo uchwanyru. (Jak. 3:18) Chako matin-matin kamano nyalo miyo herau ochak bebni.

15. Mondo joma okendore osik ka oherore, ang’o momiyo luor en gima dwarore?

¹⁵ Luor dwarore ahinya e kend. Inyalo pime gi muya mar oksijen ma miyo mach liel ka bebni. Ka onge muyano, mach biro tho piyo. E yo ma kamano, ka joma okendore ok omiyore luor, mapiyo nono heragi biro bedo mang’ich-ng’ich. To komachielo ka dichwo gi chiege temo matek mondo gimire luor, gibiro miyo heragi osik ka bebni. Kata kamano, paro apara ni imiyo jaodi luor ok oromo. Dwarore ni jaodi bende owinj e chunye ni kuom adier imiye luor. Penny gi Aret osebedo e kend kuom higni mokalo 25. Penny wacho kama: “Luor ma wamiyore miyo odwa en kama hera opotoe. Wan thuolo wacho gimoro amora manie chunywa nikech wang’eyo ni wachiwo luor ne paro ma nyawadwa ochiwo.” Omiyo, ang’o minyalo timo mondo jaodi owinj e chunye ni kuom adier imiye luor? Ne ane ranyisi mar Ibrahim gi Sara.

16. Ang’o ma chwo nyalo puonjore kuom Ibrahim? (1 Petro 3:7) (Ne picha bende.)

¹⁶ Ibrahim nomiyo Sara luor. Norwakoga paro ma Sara ne chiwoga kendo nodewo kaka nowinjoga e chunye. Nitie kinde moro ma wach moro ne chando chuny Sara ahinya. Nonyiso Ibrahim kaka nowinjo e chunye. Noketo nyaka ketho kuom Ibrahim. Be Ibrahim nowuokne mager? Ooyo. Nong’eyo ni Sara ne en dhako mobolore kendo ma ne riwega lwedo kinde duto. Ibrahim nochikone ite kendo temo loso wach ma ne chandeno. (Cha. 16:5, 6) Mano puonjowa ang’o? Un chwo, un gi ratiro mar timo ne jouteu yiero. (1 Kor. 11:3) Kata kamano, ka uhero mondeu gadier, ubiro winjo pachgi ka pok utimo yiero moro amora, to moloyo ka en yiero ma mulo ngimagi bende. (1 Kor. 13:4, 5) Nitie kinde ma chiegi nyalo bedo gi parruok  moko e chunye, kendo onyalo gombo nyisigi. Be ichiwo luor ne kaka owinjo e chunye kuom chikone iti adimba? (Som 1 Petro 3:7.) Angela gi Dmitry osebedo e kend kuom higni ma hawo 30. Angela lero kaka chwore miyo owinjoga e chunye ni omiye luor. Owacho kama: “Sa asaya ma wach moro chando chunya kata agombo agomba ni awuo kuom gimoro, Dmitry chikonaga ite adimba. Ohorega koda kata mana sama iya wang’.”

17. Ang’o ma mon nyalo puonjore kuom ranyisi mar Sara? (1 Petro 3:5, 6)

¹⁷ Sara ne nyisoga ni omiyo Ibrahim luor kuom riwo lwedo paro ma nong’ado. (Cha. 12:5) Nitie chieng’ moro ma Ibrahim noyiero mar rwako welo moko ma nobiro apoya. Nokwayo Sara ni owe gik ma notimo mondo olos ne wendego makate mang’eny. (Cha. 18:6) Sara noriwo lwedo yiero ma Ibrahim notimono kuom loso makate mapiyo. Un mon, unyalo luwo ranyisi mar Sara kuom riwo lwedo yiero ma chwou timo. Sama utimo kamano, umiyo kend maru medo bedo motegno. (Som 1 Petro 3:5, 6.) Dmitry ma ne wasewuoyoe e paragraf motelo wacho kaka chiege miyo owinjo ni omiye luor. Owacho kama: “Amor ahinya gi kaka Angela riwoga lwedo yiero ma atimo kata ka samoro yierogo tuomore gi kaka nodwaro. Ka yiero moro ok okelo nyak maber, ok ojaraga.” Kuom adier, en gima yot ahinya hero ng’at momiyi luor!

18. Gin ber mage ma joma okendore yudo ka gitimo kinda mondo heragi osik kotegno?

¹⁸ E kindewagi, Satan temo ahinya mondo oketh hera manie kind Jokristo mokendore. Ong’eyo ni ka joma okendore oweyo herore, ginyalo weyo hero Jehova. Kata kamano, onge ng’at ma nyalo nego hera madier! Omiyo, dhiuru nyime timo duto munyalo mondo hera manie kend maru ochal gi hera miwuoye e bug Wer Mamit Moloyo Wende Duto. Ng’aduru e chunyu ni ubiro dhi nyime tego winjruok manie kindu gi Jehova, loso thuolo mag bedo kanyachiel, kendo miyoru luor. Ka utimo kamano, kend maru biro kelo duong’ ne Jehova ma e Jal ma nochako hera madier, kendo mana kaka mach ma isiko kimedone yien, herau biro bebni nyaka chieng’.