1, 2. (a) Gin ang’o ma ji timo ma nyiso ni gigombo bedo thuolo? (b) Gik ma ji timogo osekelo ang’o?

E KINDEWAGI, ji ohero wuoyo ahinya e wi bedo gi ratiro machalre e wi gik moko kod thuolo e timo gik ma gidwaro. Ji mang’eny e piny mangima dwaro bedo thuolo nikech sand, achaya, kod dhier ma giyudo. Jomoko to kedo mondo giyud thuolo mar wacho gimoro amora ma gidwaro kod timo gimoro amora ma gidwaro. Bedo gi thuolo mar timo gimoro amora ma ng’ato dwaro kata dak kaka ng’ato dwaro en gima ji mathoth ohero ahinya e piny ma sani.

² Kata kamano, chopo gombogo bende en wach machielo maduong’. Kata kamano, josiasa kod raia to neno ni goyo koko, ng’anyo, tamruok luwo chik, kod loko sirkal githuon, samoro nyalo konyogi yudo thuolo ma gidwaro. To be timo kamano osekonyogi? Ooyo. Kar mano gikelo mana masiche kod tho. Magi duto nyiso ni Ruoth Solomon nowacho adier ka nondiko niya: ‘Ng’ato bedo gi teko kuom machielo mondo ohime.’—Ekl. 8:9.

3. En ang’o ma nyaka watim mondo wabed mamor?

 ³ Jakobo ma ne en japuonjre Yesu nowacho gima nyalo miyo ng’ato oyud mor madier e ngimane. Nowacho niya: “Ng’at ma nono i chik kendo osiko ei chikno, ma en chik malong’o chuth ma miyo ji bedo thuolo . . . obiro bedo mamor kuom time.” (Jak. 1:25) Jehova, ma en Nyasaye ma nochiwo chik malong’o, ong’eyo maber gik ma dwarore mondo dhano obed mamor e ngimagi. Nomiyo dichwo gi dhako mokwongo gik moko duto ma ne ginyalo dwaro, kaachiel gi thuolo madier mondo gibed mamor.

4. En thuolo ma ne ma Adam gi Hawa ne nigo? (Ne picha manie chak sulani.)

⁴ Sula ariyo mokwongo e bug Chakruok nyisowa kaka Adam gi Hawa ne nigi thuolo ma ji mang’eny gombo agomba e kindegi. Ne gin gi gimoro amora ma gidwaro, onge gima ne miyogi luoro, kendo onge ng’at ma ne sandogi. Adam gi Hawa ne ok parre e wi gima ginyalo chamo, tich, tuoche, kata tho. (Cha. 1:27-29; 2:8, 9, 15) Be mano koro nyiso ni thuolo ma Adam gi Hawa ne nigo ne onge tong’? We wane ane.

5. Mopogore gi gima ji mathoth paro, en ang’o ma dwarore mondo ji obed thuolo?

⁵ Ji mang’eny paro ni ka gidwaro bedo thuolo gadier, nyaka gitim gimoro amora ma gidwaro kata bed ni timo kamano dhi kelo ang’o bang’e. The World Book Encyclopedia wacho ni bedo thuolo “en nyalo mar yiero gima ng’ato dwaro kendo timo kaka oyierono.” Kata kamano, bugno medo wacho niya: “Ji bedo thuolo ka sirkal ok oketonegi chike ma hinyogi kendo ma ok kal tong’.” Ma nyiso ni kare tong’ dwarore mondo ji duto obed mamor gi thuolo ma gin-go. Gima onego wapenjre en niya: En ng’a ma nigi ratiro mar ketonwa tong’ mowinjore, ma dwarore, kendo ma ok hinywa?

6. (a) Ang’o momiyo Jehova kende e ma nigi thuolo ma onge tong’? (b) Dhano nyalo bedo gi thuolo e okang’ ma rom nade, to nikech ang’o?

⁶ Wach maduong’ monego wapar kiwuoyo kuom bedo thuolo, en ni Jehova Nyasaye kende e ma nigi thuolo ma onge tong’. Nikech ang’o? Mano en nikech en e Jachuech mar gik moko duto kendo en e Jaloch mar piny gi polo. (1 Tim. 1:17; Fwe. 4:11) Ne ane weche mabeyo ma Ruoth Daudi notiyogo ka ne odendo Jehova. (Som 1 Weche mag Ndalo 29:11, 12.) Mano nyiso ni gik moko duto ma Jehova nochueyo e polo gi piny nyalo bedo thuolo mana e okang’ moro. Nyaka giyie ni Jehova Nyasaye nigi ratiro mar ketonegi tong’ mowinjore, ma dwarore, kendo ma ok hinygi. Mano e gima Jehova Nyasaye ne otimo ne dhano ma nokwongo ochueyo.

7. Gin gik mage ma nyaka watim ma miyo wabedo mamor?

⁷ Kata obedo ni Adam gi Hawa ne ni thuolo e yore mang’eny, nitie tong’ ma ne oketnegi. Nitie tong’ moko ma ne ok ochuno ni nyaka nyisgi nikech ne ochuegigo. Kuom ranyisi, ne ging’eyo ni mondo gidhi nyime bedo mangima, nyaka ne gigam muya, gichiem, ginindi, kod timo gik mamoko. Be timo gigo ne miyo gineno ni gionge thuolo? Ooyo, nikech Jehova nong’eyo ni kata ka gitimo gigo to pod ne gidhi bedo mamor e ngimagi. (Zab. 104:14, 15; Ekl. 3:12, 13) Waduto wabedoga mamor sama wayueyo muya maler, sama wachamo chiemo moro ma wahero, kod sama wanindo. Wamorga timo gik mochunogo kendo ok wane ni gin ting’ mapek. Onge kiawa ni Adam gi Hawa bende ne mor timo gigo.

8. Nyasaye nomiyo jonyuolwa mokwongo chik mane, to ang’o momiyo ne omiyogi chikno?

 ⁸ Jehova nomiyo Adam gi Hawa chik ma achiel kachiel ni ginyuolre mondo gipongʼ piny kendo girite maber. (Cha. 1:28) Be chikno ne dhi mayogi thuolo ma ne gin-go e yo moro amora? Ooyo! Chikno nomigi mondo gikony e chopo dwach Jachuech ma en ni piny duto obed paradiso ma dhano makare dakie nyaka chieng’. (Isa. 45:18) E kindegi, onge chik moro amora ma jotich Jehova ketho ka giyiero ni ok gidonj e kend kata ka gidonjo e kend to gibedo ma onge nyithindo. Kata kamano, nitie joma pod yiero donjo e kend kendo nyuolo nyithindo kata bed ni nitie pek moko ma gibiro yudo. (1 Kor. 7:36-38) Nikech ang’o? En nikech ji bedoga mamor sama gidonjo e kend ma ginyuolo nyithindo. (Zab. 127:3) Adam gi Hawa ne nigi thuolo mar bedo mamor e kend margi kendo dak nyaka chieng’ kanyachiel gi nyithindgi.

9. Ang’o momiyo chik ma Nyasaye nochiwo e Chakruok 2:17 ne en chik mowinjore, mochuno, kendo ma ok okalo tong’?

⁹ Jehova nomiyo Adam gi Hawa chik machielo kendo nonyisogi ni ka giketho chikno to nodhi kumogi. Nonyisogi niya: “Olemb yath makelo ng’eyo ber gi rach, kik icham: nikech e ndalo michamogo, tho to initho.” (Cha. 2:17) Be mano ne en chik ma ok owinjore, ma ok ochuno, kata mokalo tong’? Be chikno nomiyo Adam gi Hawa olalo thuolo ma ne gin-go? Ok en kamano. Nitie ji mathoth ma nono weche Muma ma wacho ni chikno nowinjore ahinya. Kuom ranyisi, achiel kuomgi wacho niya: ‘Chik ma Nyasaye nochiwo e [Chakruok 2:16, 17] nyiso ni Nyasaye kende e ma ong’eyo gima ber ma nyalo konyo dhano kod gima ok ber. Mondo dhano oyud berno nyaka gigen kuom Nyasaye kendo giluw chikene. Ka gitamore luwo chike Nyasaye, mano nyiso ni Nyasaye ne dhi weyogi mondo giyier kendgi gima ber kod gima rach.’ Mano en gima tek ma dhano ok nyal timo kendgi e yo maber.

10. Ang’o momiyo ok wanyal wacho ni thuolo mar timo yiero chalre gi ratiro mar keto chik e kind gima ber kod gima rach?

¹⁰ Nitie ji mang’eny ma ka osomo chik ma Jehova nomiyo Adam to gineno ni Jehova notame e thuolo mar timo gimoro amora ma nodwaro. Sama giwacho kamano, wigi wil ni nitie pogruok e kind ratiro ma ng’ato nigo mar timo yiero kod ratiro mar keto chik e kind gima ber kod gima rach. Adam gi Hawa ne ni thuolo mar yiero ka be gibiro winjo Nyasaye kata ooyo. Kata kamano, Jehova kende e ma nigi ratiro mar keto chik ma pogo gima ber kod gima rach. “Yath makelo ng’eyo ber gi rach” ma ne nie puodho mar Eden ne nyiso mano maler. (Cha. 2:9) En adier ni ok wang’eyo ni yiero ma watimo biro kelo ang’o bang’e kendo ok wanyal bedo gadier ni yiero ma watimogo biro konyowa kinde duto. Mano e momiyo kinde mang’eny ji timoga yiero ka gin gi paro maber to gikone yierogigo kelo mana chandruok kod masira. (Nge. 14:12) Nikech dhano gin joma orem, mano miyo yierogi keloga mana chandruok. Jehova nokonyo Adam gi Hawa ng’eyo kaka ne ginyalo tiyo gi thuolo ma ne gin-go kokalo kuom chik ma ne omiyogi. Nyasaye notimo kamano e yo mane, to Adam gi Hawa nokawo wachno nade?

11, 12. Ang’o momiyo yiero ma Adam gi Hawa notimo nokelonegi masira? Chiw ane ranyisi.

¹¹ Gima lit en ni jonyuolwa mokwongo noyiero mar ketho chik Nyasaye. Miriambo ma Satan notemogo Hawa konyise ni  ‘wang’gi ne dhi yepo ma gibed ka Nyasaye, ka ging’eyo mabeyo gi maricho’ nomoro Hawa modonjo e obadho. (Cha. 3:5) Be yiero ma Adam gi Hawa notimono nomiyo gibedo gi thuolo momedore kaka ne giparo? Mano ne ok otimore. Yiero ma ne gitimono ne ok okelonegi gima Satan nonyisogi ni ne gidhi yudo. Mapiyo nono, ne gifwenyo ni tamruok luwo chik Nyasaye ne okelonegi mana masira. (Cha. 3:16-19) Nikech ang’o? Mano en nikech Jehova ne ok omiyo dhano thuolo mar keto chik mar pogo gima ber kod gima rach.—Som Ngeche 20:24; Yeremia 10:23.

¹² Wanyalo pimo mano gi ng’at ma riembo ndege. Mondo ochop maber kama odhiye, nyaka oluw mana yo ma nosenyise motelo. E wi mano, nyaka owuo gi joma nie paw ndege ma chike kaka onego oriemb ndege e kor yamo, yo monego oluw, kod seche ma ndege onego opiye. Kata kamano, ka jariemb ndegeno ok oluwo kaka ichike mochako timo kaka odwaro, masira nyaka timre. Mana kaka jariemb ndegeno, Adam gi Hawa bende noyiero timo gik moko kaka gin ema gidwaro. Ne gidagi luwo chik ma Nyasaye nomiyogi. Ang’o ma notimore? Ne giyudo masira ma ne okelonegi richo kod tho ne gin giwegi kod nyithindo ma ne gidhi nyuolo. (Rumi 5:12) Nikech ne gidwaro timo gik moko mana kaka gin e ma ne gidwaro, ne gilalo thuolo madier ma Nyasaye nomiyogi.

13, 14. Ang’o ma wanyalo timo mondo wabed thuolo gadier?

¹³ Ji mang’eny paro ni ka gin thuolo timo gimoro amora ma gidwaro, to gibiro dak maber, to adiera en ni thuolo ma kamano nigi berne kod rachne. En adier ni bedo gi thuolo ma kamano nigi berne, kata kamano, parie kaka piny dikoro chal ka ng’ato ka ng’ato nyalo timo kaka odwaro ma onge gima geng’e. Mano e momiyo The World Book Encyclopedia wacho niya: “Oganda moro amora ma dhi maber nyaka bed gi chike mang’eny ma kwero weche moko to bende miyo ji bedo gi thuolo moromo.” Kiwacho awacha adier, dhano nigi chike turi ma giseloso. Parie chike mang’eny ma  dhano oseloso, to mano pok wakwano josom chike kod jong’ad bura mathoth ma dwarore mondo oler tiend chikego kod kaka inyalo ti kodgi.

¹⁴ Mopogore gi mano, Yesu Kristo nowacho yo mayot mar yudo thuolo madier. Nowacho niya: “Ka usiko e wachna, un jopuonjrena adier, kendo ubiro ng’eyo adiera, mi adiera noketu thuolo.” (Joh. 8:31, 32) Ka luwore gi weche ma Yesu nowachogo, nitie gik moko ariyo ma ng’ato nyaka tim mondo oyud thuolo madier: Mokwongo, nyaka oyie gi adiera ma Yesu nopuonjo, kae to mar ariyo, nyaka obed japuonjrene. Timo kamano e ma miyo ng’ato bedo thuolo gadier. Kata kamano, en thuolo mane ma Yesu nowuoye? Nodhi nyime kowacho niya: “Ng’ato ang’ata ma timo richo en misumba richo. . . . Ka Wuod Nyasaye ketou thuolo, ubiro bedo thuolo gadier.”—Joh. 8:34, 36.

15. Ang’o momiyo thuolo ma Yesu nosingonwa e ma nyalo miyo wabed “thuolo gadier”?

¹⁵ Nenore maler ni thuolo ma Yesu nosingo ne jopuonjrene ber moloyo thuolo ma ji gombo bedogo e piny sani. Ka ne Yesu owacho ni, ‘Ka Wuod Nyasaye oketou thuolo, ubiro bedo thuolo gadier,’ nowuoyo e wi keto dhano thuolo ka igonyogi e tuech maduong’ kod sandruok ma osemakogi kuom higni mang’eny, ma en bedo “misumba richo.” Richo nyalo miyo watim gik ma wang’eyo ni rach, onyalo monowa timo gik ma wang’eyo maber ni owinjore watim kata weyo timo gik ma wan gi nyalo mar timo. Mano miyo wabedo wasumbini mag richo ma kelonwa mana lit, chandruok, rem, kod tho. (Rumi 6:23) Jaote Paulo nong’eyo lit ma ng’ato yudo kobedo misumba richo. (Som Jo-Rumi 7:21-25.) Wabiro bedo thuolo gadier kosegol richo chuth, mana kaka Adam gi Hawa ne ni thuolo ka ne pok gitimo richo.

16. Ere kaka wanyalo bedo thuolo gadier?

¹⁶ Weche ma Yesu nowacho ni, “ka usiko e wachna” nyiso ni nitie gik ma nyaka ng’ato tim kata tong’ moko ma ok onego okal e ka Yesu kete thuolo gadier. Nikech wasechiwo ngimawa ne Nyasaye, mano nyiso ni wasekwerore wawegi kendo wayiero mar dak ka luwore gi puonj mag Yesu kaka jopuonjrene. (Mat. 16:24) Mana kaka Yesu nosingo, wabiro bedo thuolo gadier e kinde ma Jehova biro tiyo gi misango mar Yesu mondo okelnwa ber mosiko.

17. (a) Ang’o ma biro miyo wabed ma mor e ngimawa? (b) Ang’o ma wabiro puonjore e sula ma luwo?

¹⁷ Luwo puonj mag Yesu miyo wabedo ma mor e ngimawa. Mano miyo wabedo gi geno ni chieng’ moro ibiro golwa chuth e tuech mar richo kod tho. (Som Jo-Rumi 8:1, 2, 20, 21.) Sula ma luwo biro nyisowa kaka wanyalo tiyo maber gi thuolo ma wan-go mondo wami Jehova duong’ nyaka chieng’, nikech en e Nyasaye ma keto ji thuolo.