1. Muma puonjowa ang’o maber e yo ma Jehova nenowago?

BE DIHER ni ji ong’adni bura ka luwore gi kaka pien dendi chalo, suchi, kata kaka dendi rom? Ok diher mondo gima kamano otimreni. Wamor ni Jehova ok ng’adnwa bura ka luwore gi gik ma ji nyalo neno kuomwa. Kuom ranyisi, ka ne Samuel oneno yawuot Jesse, gima noneno kuomgi nopogore gi gima Jehova noneno. Noyudo Jehova osenyiso Samuel ni achiel kuom yawuot Jessego ne dhi bedo ruoth e Israel. Kata kamano, ne ok onyise ni en wuode mane. Ka ne Samuel oneno wuod Jesse maduong’ ma niluongo ni Eliab, nowacho niya: “Adier ng’at ma Jehova oyiero eri ochung’ e nyime.” E wang’ Samuel, Eliab ne chalo ng’ama oromo bedo ruoth. “To Jehova ne onyiso Samuel kama: ‘Kik ing’i kaka ochal kata ng’iyo borne, nimar asedage.’” Wachno puonjowa ang’o? Jehova nomedo niya: “Dhano neno mana gik ma oko, to Jehova neno nyaka chuny ng’ato?”​—1 Sa. 16:1, 6, 7.

2. Ka luwore gi Johana 7:24, ang’o momiyo ok onego wang’ad ne ng’ato bura ka luwore gi kaka onenore gi oko? Ler ane.

² Nikech wan joma orem, kinde mang’eny waheroga ng’ado ne ji bura ka luwore kaka ginenore gi oko. (Som Johana 7:24.) Kata kamano, gik ma waneno gi wang’wa kende ok nyal nyisowa weche duto e wi ng’ato. Kuom ranyisi, kata mana laktar ma nigi lony mang’eny nyalo mana ng’eyo gik manok ahinya ka ong’iyo jatuo. Nyaka ochik ite maber sama jatuono nyise weche moko e wi tuoneno. Samoro nyalo dwarore ni oor jatuono ka jo X-Ray mondo okonye neno gik mamoko ma ok onyal neno gi wang’e. Ka po ni laktarno ok otimo kamano, onyalo rikni thiedho jatuo to kare okia gima chande. E yo ma chalo kamano, ok wanyal ng’eyo owete gi nyiminewa mana kuom ng’iyo kaka ginenore  gi oko. Ok onego wang’igi mana awiye awiye. Adiera en ni waonge gi nyalo mar neno chuny ng’ato kaka Jehova. Kata kamano, pod wanyalo timo duto ma wanyalo mondo waluw ranyisine. E yo mane?

3. Ranyisi mag joma wadwaro nono e sulani nyisowa kido mage mag Jehova ma wanyalo luwo?

³ Jehova nyisoga nade ni odewo jotichne? Ochikoga ite sama giwuoyo kode. Otemoga ng’eyo gik ma moro ka moro kuomgi kaloe. Bende, okechoga moro ka moro kuomgi. Wadwaro neno kaka Jehova notimo weche adekgo ne Jona, Elija, Hagar, kod Lut, kod yore ma wanyalo luwogo ranyisine sama wan gi owetewa gi nyiminewa.

4. Ang’o ma nyalo miyo wang’ad ne Jona bura ma ok kare?

⁴ Ka wang’iyo gik moko awiye awiye, wanyalo ng’ado ne Jona bura ni ne en ng’at manono kendo ma ok nyal gen. Jehova noore achiel kachiel mondo odhi oland ote mag kum ne Jo-Nineve. Kata kamano, kar timo gima Jehova noore mondo otim, noidho yie ma ne dhi kama opogore ahinya gi Nineve kendo “mabor gi Jehova.” (Jona 1:1-3) Ka di ne bed ni in e Jehova, be di ne imiyo Jona migawono kendo? Samoro chunyi di ne obedo matek. Kata kamano, Jehova to nomiye migawono kendo.​—Jona 3:1, 2.

5. Ang’o ma ipuonjori kuom weche Jona ma yudore e Jona 2:1, 2, 9?

⁵ Lamo ma Jona nolamo nonyiso ni ne en ng’at ma chalo nade kuom adier. (Som Jona 2:1, 2, 9.) Lamono ne en mana achiel kuom lamo mang’eny ma Jona nolamo ka ne en e i rech, kendo okonyowa neno Jona e yo mopogore gi ng’at ma noringo migawo ma Jehova nomiye. Weche ma notiyogo e lamono nyiso ni ne en ng’at mobolore, ma nigi chuny mar goyo erokamano, kendo ma noikore luwo kaka Jehova dwaro. Kido mabeyogo e ma nomiyo Jehova ok oketo pache kuom ketho ma Jona notimo, to nodwoko lamone, kendo nodhi nyime tiyo kode kaka janabine.

6. Ang’o momiyo ber mondo wachik itwa adimba?

⁶ Mondo wachik ne jomoko itwa adimba, nyaka wabed gi kido mar bolruok kod ritruok. Ber timo kamano nikech weche adek kama. Mokwongo, ka watimo kamano, ok wabi rikni ng’adonegi bura. Mar ariyo, kidogo biro konyowa ng’eyo kaka Jakristo wadwa winjo e chunye kod gimomiyo oyiero timo gik moko e yo moro, to mano biro miyo wakeche. Mar adek, mano nyalo miyo wakonye  ng’eyo gimoro ma ok ong’eyoga kuome owuon. (Nge. 20:5) Jaduong’-kanyakla moro man Asia wacho kama: “Awinjoga malit ka aparo kaka chieng’ moro nawuoyo ka pok achiko ita adimba. Nanyiso nyaminwa moro ni paro ma nochiwoga e chokruoge ne ok ochwiny. Bang’e, naduogo afwenyo ni nyaminwano ne kia somo maber, omiyo, ne nyaka otim kinda momedore mondo ochiw paro.” Mano kaka dwarore ni jodong-kanyakla ‘owinj weche duto’ ka pok gichiwo siem moro amora!​—Nge. 18:13.

7. Ang’o ma ipuonjori kuom gima Jehova notimo ne Elija?

⁷ Moko kuom owetewa gi nyiminewa yudoga ka ok yotnegi wacho kaka giwinjo e chunygi nikech yo ma ne gipon-go, kata samoro nikech gik ma notimorenegi e kinde mokalo. Ere kaka wanyalo konyo joma kamago mondo obed thuolo kodwa? Par gima Jehova notimo ne Elija ka ne oringo Jezebel ma ne dwaro nege. Ne okawo ndalo mang’eny ka pok Elija onyiso Jehova gik moko duto ma ne chando chunye. Jehova nochikone ite adimba. Kae to nojiwe, momiye tich moro makende. (1 Ru. 19:1-18) Nyalo kawo kinde ka pok owadwa kata nyaminwa moro obedo kodwa thuolo ma onyisowa kaka owinjo e chunye, to chieng’ moyie nyisowa e ka koro wanyalo wacho ni wang’eye gadier. Ka waluwo ranyisi mar Jehova mar horuok, owete gi nyiminewa biro bedo thuolo nyisowa kaka giwinjo e chunygi. Sama gitimo kamano, onego wachik itwa adimba.

8. Ka luwore gi Chakruok 16:7-13, ere kaka Jehova nokonyo Hagar?

⁸ Hagar jatij Sarai notimo gima ok owinjore bang’ ka ne osebedo chi Abram. Nomako ich kae to nochako chayo Sarai nikech ne oonge nyathi. Weche nobedo maricho ahinya momiyo Hagar oringo nikech Sarai ne koro ok dware. (Cha. 16:4-6) Ka wang’iyo wachno gi pachwa morem, wanyalo neno ni Hagar ne en dhako mochecho, kendo ni nowinjore gi kum. Kata kamano, Jehova to ne neno Hagar e yo mopogore. Nooro malaikane mondo odhi ir Hagar. Ka ne malaikano oyude, nojiwe mondo odhi obolre ne Sarai, kendo malaikano noguedhe. Hagar nofwenyo ni kare Jehova nosebedo ka ng’iye kendo ni nong’eyo gik moko duto ma ne timorene. Wachno nomoro Hagar ahinya mi owacho ni Jehova en Nyasaye ma neno joge.​—Som Chakruok 16:7-13.

9. Ang’o ma Jehova ne neno ka nong’iyo Hagar?

⁹ Ang’o ma Jehova ne neno ka nong’iyo Hagar? Nong’eyo maber gik ma ne Hagar osekaloe. (Nge. 15:3) Hagar ne en Nya-Misri ma nodak e od Jo-Hibrania. Dibed ni kinde moko nowinjoga ni ok dware e odno nikech ne en nya piny machielo? Be dibed ni nogomboga neno jo thurgi? Bende, ber ng’eyo ni ne en dhako mar ariyo. Nitie jotich Jehova moko machon ma ne nigi mon mang’eny. Kata kamano, Jehova to dwaro ni dichwo obed gi dhako achiel. (Mat. 19:4-6) Mano e momiyo ngima mar doho opong’ gi nyiego kod sigu. Kata obedo ni Jehova ne ok mor gi achaya ma Hagar nochayogo Sarai, wanyalo bedo gadier ni Jehova nonono chal mare kod gik mamoko, kendo mano e momiyo nobedo mang’won kode.

10. Ere kaka wanyalo ng’eyo owetewa gi nyiminewa e yo maber?

¹⁰ Wanyalo luwo ranyisi mar Jehova kuom temo matek mondo wang’e Jokristo wetewa. Tem matek mondo ing’e oweteni gi nyimineni e yo maber. Wuo kodgi ka  pok chokruok ochakore kod bang’ chokruok, dhi kodgi e tij lendo, kendo ka nyalore, gwelgi mondo uchiem kodgi. Kitimo kamano, ibiro fwenyo ni kara luoro ma nyaminwa moro nigago e ma miyoga seche moko onenore ka ng’at ma ok ohero ji, kata ni owadwa ma iparoga ni ohero mwandu kara en jachiwo mohero ji, kata ni akwede e ma miyoga joot moro kinde mang’eny biro e chokruoge kodeko. (Ayub 6:29) En adier ni ok onego wabed “jo ma donjore e weche mag jomamoko.” (1 Tim. 5:13) Kata kamano, ok rach ng’eyo weche moko e wi owetewa gi nyiminewa kod gik ma gisekaloe ma samoro miyo ok gitim gik moko kaka dwaher.

11. Ang’o momiyo dwarore ni jodong-kanyakla ong’e rombe ma gitayo e yo maber?

¹¹ Dwarore ahinya ni jodong-kanyakla ong’e owete gi nyimine ma gitayo e yo maber. Ne ane ranyisi mar owadwa miluongo ni Artur ma chon ne en jarit-alwora. Chieng’ moro ne odhi gi jaduong’-kanyakla moro limo nyaminwa moro ma ne nenorega ni luor-luor. Artur wacho niya: “Ne wafwenyo ni jaode notho mapiyo bang’ ka ne gisekendore, kendo ni nosepidho nyige ariyo mobedo Jokristo motegno kata obedo ni nokalo e pek mang’eny. Bende, wengene koro ne ok nen maber, kendo ne en gi tuo mar depression. Kata kamano, pod nohero Jehova ahinya, kendo ne en gi yie motegno kuome. Ne wafwenyo ni kare ne pok wang’eyo nyaminwano maber.” (Fil. 2:3) Jarit-alworano ne luwo ranyisi mar Jehova. Jehova ong’eyo rombene kod pek ma gikaloe. (Wuok 3:7) Ka jodong-kanyakla ong’eyo rombe e yo maber, gibiro konyogi maber.

12. Ng’eyo nyaminwa moro e yo maber nokonyo nade nyaminwa Yip Yee?

¹² Sama ikawo thuolo mondo ing’e owadwa kata nyaminwa ma samoro timne chwanyiga, ibiro yudo ka yot keche. Ne ane ranyisi ma luwoni. Nyaminwa Yip Yee modak Asia wacho niya: “Nitie nyaminwa moro e kanyaklawa ma ne wuoyoga matek ahinya. Timneno nojoga. Kata kamano, ka ne adhi lendo kode, nafwenyo ni chon nokonyoga jonyuolne uso rech e chiro. Tijgino ne dwaroga ni ng’ato owuo matek e ka oywa jong’iepo.” Yip Yee medo niya: “Nafwenyo ni mondo ang’e owete gi nyimine e yo maber, dwarore ni ang’e gik ma gisekaloe.” Dwarore ni ng’ato otim kinda momedore mondo ong’e Jokristo wetene e yo maber. Ka wayawo ne jowetewa chunywa, wabiro luwo ranyisi mar Jehova  Nyasaye mohero “ji duto.”​—1 Tim. 2:3, 4; 2 Kor. 6:11-13.

13. Ka luwore gi Chakruok 19:15, 16, malaike notimo ne Lut ang’o ka ne pod odigni wuok Sodom, to nikech ang’o?

¹³ Lut noyudo ka ok yot luwo chike Jehova e kinde ma timo kamano ne dwaroree moloyo. Malaike ariyo nolimo Lut, kendo ne ginyise ni ogol joode Sodom. Nikech ang’o? Malaikego nonyise niya: “Wabiro ketho dalani.” (Cha. 19:12, 13) Kinyne gokinyi, Lut gi joode pok nowuok e odgi. Omiyo, malaikego nochako omiye siem kendo. Kata kamano, Lut pod ne digni adiga. Yot ahinya mondo wachak neno Lut ka ng’at ma wiye tek, kendo ma ne ok kaw mapek chike Jehova. Kata kamano, Jehova ne ok ojok kode. ‘Nikech Jehova Nyasaye ne keche,’ malaikego nomako lwete gi lwet joode duto ma gigologi oko mar dalano.​—Som Chakruok 19:15, 16.

14. Ang’o ma ne nyalo miyo Jehova okech Lut?

¹⁴ Nyalo bedo ni nitie gik mang’eny ma nomiyo Jehova okecho Lut. Nyalo bedo ni Lut noluoro joma nodak oko mar Sodom, to mano ne nyalo mone wuok mapiyo kuno. Ne nitie weche mamoko ma bende ne nyalo miye luoro. Samoro Lut nosewinjo wach ruodhi moko ariyo ma nolwar mi otho e bugni motimo chuodho e hoho moro ma ne ni machiegni gi Sodom. (Cha. 14:8-12) Nikech ne en gi dhako kod nyithindo, nyaka bed ni wach ritogi be ne chando chunye. E wi mago, Lut ne nigi mwandu mang’eny, omiyo, nyalo bedo ni ne en gi ot maber ahinya Sodom. (Cha. 13:5, 6) Kata kamano, gigo ne ok onego omon Lut kawo okang’ mapiyo mar wuok Sodom kaka Jehova nochike. Jehova ne ok oketo pache duto kuom ketho mag Lut, kar mano, nonene kaka “ng’at makare.”​—2 Pet. 2:7, 8.

15. Kar ng’ado ne jowetewa bura, ang’o monego watim?

¹⁵ Kar ng’ado bura mapiyo sama joweteni otimo gimoro, tem matek mondo ing’e kaka giwinjo e chunygi. Nyaminwa miluongo ni Veronica modak Europe notimo  kamano. Owacho niya: “Nitie nyaminwa moro e kanyaklawa ma chunye ne rach seche te. Nohero bedo kar kende. Nitie kinde moko ma nawinjoga ka aluor sudo bute. Kata kamano, nawacho e chunya ni, ‘Ka de bed ni an e nyaminwano, donge dagombo bedo gi osiepna moro ma anyalo wuoyogo?’ Omiyo, nadhi ma apenje kaka ngima ne tere. Nochako nyisa gik ma ne chando chunye. Sani anyalo wacho ni ang’eyo nyaminwano maber.”

16. Ang’o momiyo onego wakwa Jehova mondo okonywa ng’eyo kaka wanyalo kecho ji?

¹⁶ Jehova kende e ma ong’eyo kaka ng’ato ka ng’ato kuomwa winjo e chunye. (Nge. 15:11) Omiyo, kwaye mondo okonyi neno jomoko kaka onenogi, kod kaka inyalo kechogi. Lamo nokonyo nyaminwa miluongo ni Anzhela mondo omed bedo ng’at ma kecho ji. Ne nitie nyaminwa moro e kanyaklagi ma ng’eyo kore ne tek. Anzhela wacho niya: “Ne yot ahinya mondo achak wuoyo marach e wi nyaminwano, kendo bedo mabor kode. Kata kamano, nakwayo Jehova mondo okonya ang’e kaka nanyalo keche.” Be Jehova nodwoko lamo mar Anzhela? Omedo niya: “Chieng’ moro ne wadhi lendo kode, kae to bang’e ne wagoyo mbaka kode kuom seche mang’eny. Nachikone ita kendo nakeche. Tinde ahere ahinya, kendo aikora konye sa asaya.”

17. Ang’o monego wang’ad e chunywa ni wabiro timo?

¹⁷ Ok inyal ng’eyo ni en owadwa mane kata nyaminwa mane ma biro dwarore ni ikech. Giduto gikalo e chandruoge kaka ma Jona, Elija, Hagar, kod Lut nokaloe. Moko kuom chandruogego gin e ma gikelo kuomgi giwegi. To kiwacho awacha adier, waduto wasegatimo gik moko ma okelonwa chandruok wawegi. Donge mano nyiso ni en gima kare ni Jehova nyisowa ni wakech jowetewa? (1 Pet. 3:8) Sama waluwo kaka Jehova chikowa, wajiwo kue kod winjruok ma wan-go kaka owete gi nyimine e piny ngima. Omiyo, samoro amora ma wan gi Jokristo wetewa, wang’aduru e chunywa ni wabiro dhi nyime chikonegi itwa adimba, temo ng’eyogi maber, kendo kechogi.