1. En wach mane ma wan-go gadier?

 KAKA jotich Jehova, wang’eyo ni Jehova oherowa kendo odwaro ni wabed gi ngima maberie mogik. (Rumi 8:35-39) Bende, wan gadier ni puonj mag Muma konyowa ka watiyo kodgi e ngimawa. (Isa. 48:17, 18) To nade ka waromo gi chandruoge ma nyalo yudowa apoya?

2. Gin chandruoge mage ma wanyalo romogo, to ginyalo miyo wapenjre penjo mage?

² Jotich Jehova duto nyagorega gi chandruoge. Kuom ranyisi, joodwa nyaloga chwanyowa. Wanyalo bedo gi tuoche ma nyalo monowa tiyo ne Jehova kaka dwaher. Bende, nyalo bedo ni wanyagore gi chandruoge ma biroga nikech masiche ma timorega apoya. Kata inyalo sandwa nikech yie marwa. Sama waromo gi tembe kaka mago, wanyalo penjore kama: ‘Ang’o momiyo gigi timorena? Dibed ni nitie gima rach ma natimo? Dibed ni gik ma timorenagi nyiso ni Jehova ok guedha?’ Be isegawinjo kamano? Ka po ni dwokoni en ee, kik chunyi nyosre. Jotich Jehova mang’eny momakore kode bende osenyagore gi paro kaka mago.​—Zab. 22:1, 2; Hab. 1:2, 3.

3. Gin weche mage ma wapuonjore e Zaburi 34:19?

³ Som Zaburi 34:19. Ne ane weche ariyo madongo mileronwa e ndikono: (1) Joma kare yudoga chandruoge. (2) Jehova resowaga kuom tembe ma wakaloe. Ere kaka Jehova resowaga? Yo achiel motimogo kamano en konyowa ng’eyo ni nyaka wabi warom gi chandruok e kindewagi. Kata obedo ni Jehova singonwa ni wabiro bedo ma mor ka watiyone, mano  ok nyis ni ok wabi yudo chandruoge e ngimawa. (Isa. 66:14) Jehova dwaro ni waket pachwa kuom ngima maber ma wabiro dakie nyaka chieng’ e kinde mabiro. (2 Kor. 4:16-18) Gie sani, okonyowa dhi nyime tiyone odiechieng’ kodiechieng’ kata obedo ni waromo gi chandruoge.​—Ywa. 3:22-24.

4. Ang’o ma wabiro puonjore e sulani?

⁴ We wane ane gik ma wanyalo puonjore kuom ranyisi mag jotich Jehova ma nodak e kinde ma nindikoe Muma kod ma kindewagi. Mana kaka wabiro neno, wanyalo romo gi chandruoge ma biro apoya, kata kamano, ka wageno kuom Jehova, ok obi weyo ma ok okonyowa. (Zab. 55:22) Sama wanono ranyisigi, penjri ane kama: ‘Di natimo nang’o ka an e ma chandruogno doyuda? Ere kaka ranyisigi konya medo geno kuom Jehova? Gin puonj mage ma anyalo tiyogo e ngimana?’

5. Gin chandruoge mage ma noyudo Jakobo mana nikech Laban? (Ne picha manie nyim gaset.)

⁵ Jotich Jehova ma nodak e kinde ma nindikoe Muma noromo gi chandruoge ma nobironegi apoya. Par ane jatich Jehova ma niluongo ni Jakobo. Wuon-gi nonyise ni odhi okend achiel kuom nyi Laban nergi, ma bende ne lamo Nyasaye. Bende, nonyise ni Jehova ne dhi guedhe. (Cha. 28:1-4) Jakobo notimo mana kaka wuon-gi nochike. Nowuok e piny Kanaan modhi nyaka e dala Laban. Laban ne nigi nyiri ariyo ma niluongo ni Lea kod Rahel. Jakobo nohero nyar Laban matin miluongo ni Rahel, kendo noyie tiyo ne Laban kuom higni abiriyo mondo okende. (Cha. 29:18) Kata kamano, weche ne ok odhi ne Jakobo kaka noparo. Laban nowuonde mokendo mana Lea nyare maduong’. Bang’ juma achiel, Laban noyiene mondo okend Rahel, to mana ka noyie tiyone kuom higni abiriyo mamoko. (Cha. 29:25-27) Bende, Laban ne ok en jaratiro e ohala ma notimo gi Jakobo. Laban nosiko mana ka timo ne Jakobo gik maricho kuom higni 20!​—Cha. 31:41, 42.

6. Gin chandruoge mage mamoko ma Jakobo noromogo?

⁶ Jakobo nonano e chandruoge mamoko bende. Ne en gi nyithindo mang’eny, kata kamano, yawuote seche moko ne ok winjrega. Ne giuso owadgi miluongo ni Josef mondo obed misumba. Yawuot Jakobo ariyo ma gin Simeon kod Lawi notimo tim moro marach ma nokelo wich-kuot ne jood Jakobo duto kod nying Jehova. E wi mano, Rahel jaod Jakobo ma nohero, notho ka nonyuolo nyathine mar ariyo. Bende, nikech kech marach ma nokwako piny, nochuno Jakobo mondo odar odhi e piny Misri ka koro noseti.​—Cha. 34:30; 35:16-19; 37:28; 45:9-11, 28.

7. Ere kaka Jehova nonyiso ni noyie gi Jakobo?

⁷ E chandruoge duto ma Jakobo nokaloe, yiene kuom Jehova ne ok odok chien kendo nodhi nyime geno kuom singoge. Jehova notimo gik ma ne nyiso ni noyie gi Jakobo. Kuom ranyisi, kata obedo ni Laban ne siko ka wuondo Jakobo, Jehova nodhi nyime guedho Jakobo gi mwandu mang’eny. Kendo, temie paro kaka Jakobo ne mor ahinya ka ne Jehova omiyo oromo gi Josef wuode ma noparo ni nosetho! Makruok motegno kamano gi Jehova nomiyo Jakobo onyagore maber gi chandruoge ma noromogo. (Cha. 30:43; 32:9, 10; 46:28-30) Wan bende ka wamakore motegno gi Jehova, wanyalo nyagore maber gi tembe ma wanyalo romogo apoya.

8. En ang’o ma Ruoth Daudi ne gombo timo?

 ⁸ Nitie gik moko ma Ruoth Daudi ne ok nyal timo e tij Jehova kata obedo ni nogombo ahinya timogi. Kuom ranyisi, nogombo ahinya gero ne Jehova hekalu. Nonyiso Nathan ma ne en janabi gombo ma ne en-gono. Nathan nodwoko Daudi kama: “Tim gima chunyi dwaro nikech Nyasaye madier ni kodi.” (1 We. 17:1, 2) Temie paro kaka wechego nojiwo Daudi ahinya. Nyaka bed ni mapiyo bang’ kanyo, nochako chano kaka nodhi timo tijno.

9. Ang’o ma Daudi notimo bang’ yudo ote ma ne nyalo nyoso chunye?

⁹ Mapiyo bang’ mano, Nathan janabi mar Jehova noduogo gi wach moro ma nonyoso chuny Daudi. Jehova nonyiso Nathan “e otienono” ni Daudi ne ok dhi gerone hekalu, to kar mano, achiel kuom yawuot Daudi e ma ne dhi timo kamano. (1 We. 17:3, 4, 11, 12) Daudi notimo ang’o bang’ yudo ote ma kamano? Noloko chenro ma ne en-go. Noketo pache e choko pesa kod gik ma ne dwarore mondo Solomon wuode oger ne Nyasaye hekalu.​—1 We. 29:1-5.

10. Jehova noguedho Daudi e yo mane?

¹⁰ Mapiyo bang’ nyiso Daudi ni ne ok odhi gero hekalu, Jehova notimo singruok kode. Nosingo ne Daudi ni achiel kuom kothe ne dhi locho nyaka chieng’. (2 Sa. 7:16) Temie paro kaka Daudi biro bedo ma mor e piny manyien kofwenyo ni Ruoth Yesu noa e anyuolane! Ranyisino konyowa neno ni kata obedo ni nitie gik ma ne wagombo timo e tij Jehova to koro ok wanyal timogi, pod Nyasachwa nigi gueth mamoko moritowago ma samoro ne pok waparo kata.

11. Ere kaka Jehova noguedho Jokristo mokwongo kata obedo ni Pinyruoth ne ok ochopo e kinde ma ne giparo? (Tich Joote 6:7)

¹¹ Jokristo mokwongo nonyagore gi chandruoge moko ma apoya. Kuom ranyisi, ne gigombo ahinya mondo Pinyruodh Nyasaye obi. Kata kamano, ne ok ging’eyo ni mano ne dhi timore karang’o. (Tich 1:6, 7) Omiyo, ne gidhi timo nang’o? Ne gisiko ka gidich e tij yalo wach maber. Neno kaka wach maber ne medo landore, nomiyo gibedo gadier ni Jehova ne guedho kindagi.​—Som Tich Joote 6:7.

12. Jokristo mokwongo notimo ang’o ka ne kech moro okwako piny?

¹² Nitie kinde moro ma kech maduong’ nokwako “piny mangima.” (Tich 11:28) Kejno nomako nyaka Jokristo mokwongo. Temie paro kaka Jokristogo nochandore nikech kejno. Onge kiawa ni wiye udi ne parore kaka ne ginyalo rito joutegi. To nade rowere ma ne chano kaka ne ginyalo tiyo ne Jehova e okang’ momedore? Dibed ni ne giparo ni girit mondo kinde moko okal e ka gikaw okengego? Bed ni ne gin e chal mane, Jokristogo notimo lokruoge ma ne nyalo konyogi. Ne gidhi nyime lendo kar nyalogi. Kendo ne gichiwo gigegi ne Jokristo wetegi ma ne ni Judea.​—Tich 11:29, 30.

13. Gin gueth mage ma Jokristo mokwongo noyudo e kinde kech?

¹³ Gin gueth mage ma Jokristo mokwongo noyudo e kinde kejno? Joma noyudo kony e yor ringruok noneno kaka Jehova konyogi. (Mat. 6:31-33) Nyaka bed ni ne gimako osiep motegno gi Jokristo wetegi ma nokonyogi. To joma nogolo chiwo kata joma nochiwore konyo e yore mamoko, noyudo mor mar bedo jochiwo. (Tich 20:35) Jehova noguedhogi ahinya nikech ne giikore timo lokruoge ma ne dwarore.

14. Ang’o ma notimore ne Barnaba kod Paulo, to ne gibedo gi nyak mane? (Tich Joote 14:21, 22)

¹⁴ Jokristo mokwongo nosand nyading’eny, kendo samoro ne itimonegi kamano e kinde ma ne ok gipar kata. Ne ane  gima notimore ne Barnaba kod jaote Paulo ka ne gilendo e alwora mar Lustra. Mokwongo okwongo, joma noyie winjogi norwakogi maber. Kata kamano, bang’e jo akwede moko ‘nosemo oganda,’ kendo moko kuomgi nochielo Paulo gi kite ma giweye ka giparo ni nosetho. (Tich 14:19) Barnaba gi Paulo nodhi nyime lendo e alwora machielo. Ne giyudo nyak mane? Ne giloko “ji mogwaro obedo jopuonjre,” kendo wechegi kod ranyisigi notego Jokristo wetegi. (Som Tich Joote 14:21, 22.) Ji mang’eny noyudo ber nikech Barnaba gi Paulo ne ok ojok kata obedo ni sand noyudogi apoya. Ka chunywa ok ojok gi timo tich ma Jehova omiyowa, Jehova biro guedhowa.

15. Ang’o mipuonjori kuom ranyisi mar Owadwa A. H. Macmillan?

¹⁵ Ka pok higa mar 1914 nochopo, jotich Jehova ne nigi geno ni ne nitie gik moko ma ne dhi timore. Ne ane ranyisi mar Owadwa A. H. Macmillan. Mana kaka jomamoko, Owadwa Macmillan ne nigi geno ni machiegni, nodhi yudo pokne mar dhi e polo. E twak ma nogolo e dwe mar Septemba 1914, nowacho kama: “Nyalo bedo ni ma e twak mogik ma agolo e pinyni.” Kata kamano, mano ok e ma nobedo twage mogik. Owadwa Macmillan bang’e nondiko kama: “Samoro moko kuomwa ne rikni ng’ado paro ni wadhi dhi e polo gie kindeno.” Nomedo wacho kama: “Gima onego wabedgo modich en timo tij Ruoth.” Owadwa Macmillan nobedo modich kendo notimo kinda ahinya e tij lendo. Noyudo thuolo mar jiwo owete mang’eny ma notue e jela nikech ne gitamore riwo lwedo weche mag siasa. Kendo nodhi nyime dhi e chokruoge gi kinda kata bang’ ka nosebedo moti. En ber mane ma Owadwa Macmillan noyudo kuom tiyo maber gi kinde ma ne en-go korito pokne? Mana machuok ka pok notho e higa mar 1966, nondiko kama: “Yiena otegno moloyo kinde moro amora.” To mano doko paro ma jaber ma waduto onego wabedgo, to ahinya-ahinya ka wasebedo ka wanano moloyo kaka ne waparo!​—Hib. 13:7.

16. En chandruok mane ma apoya ma noyudo Owadwa Herbert Jennings kod jaode? (Jakobo 4:14)

¹⁶ Jotich Jehova mang’eny nyagore gi tuoche mabiro apoya. Kuom ranyisi, e sigand ngima mar Owadwa Herbert Jennings, b olero kaka en gi jaode ne gimor ahinya tiyo kaka jomisonari e piny Ghana. Bang’ kinde, noyude gi tuo moro ma miyo owinjo ka samoro chunye onyosore to samoro omor (serious mood disorder). Kotiyo gi paro manie Jakobo 4:14, Owadwa Jennings nowacho ni ne ok ong’eyo ni tuo ma kamano ne nyalo goye, mana kaka ok wang’eyoga ‘ngimawa ma kiny.’ (Som.) Nondiko kama: “Nochunowa wuok Ghana kendo weyo osiepewa mang’eny mondo wadog Canada [manyo thieth].” Jehova nokonyo Owadwa Jennings kod jaode mondo gidhi nyime tiyone kata obedo ni ne gikaloe e weche matek.

17. Ere kaka ranyisi mar Owadwa Jennings nojiwo Jokristo wetene?

 ¹⁷ Weche madier ma Owadwa Jennings nowacho e sigand ngimane osekonyo ji mang’eny. Nyaminwa moro nondiko kama: “Sigand ngima Owadwa Jennings nomulo chunya ahinya. . . . Somo kaka nochune weyo migawone mondo odhi omany thieth nokonya bedo gi paro mowinjore e wi chal ma ne antieree.” Owadwa moro bende nondiko kama: “Bang’ bedo jaduong’-kanyakla kuom higni apar, nochuno ni awe migawono nikech tuo mar wich ma nomaka. Naneno ni an ng’ama nono kendo wachno nonyoso chunya ahinya ma ne ok anyal kata somo sigand ngima mag jomamoko. . . . Kata kamano, sinani mar Owadwa Jennings nojiwa ahinya.” Wachni paronwa ni ka wadhi nyime nano sama waromo gi chandruoge ma apoya, to wanyalo jiwo jomamoko. Kata ka ngimawa ok dhi maber kaka ne waparo, pod wanyalo keto ne jomamoko ranyisi maber mar yie kod nano.​—1 Pet. 5:9.

18. Mana kaka onyis e pichni, ang’o ma wapuonjore kuom ranyisi mar nyaminwa moro ma chi liel modak Nigeria?

¹⁸ Masiche ma biro apoya kaka tuo mar korona osechocho ngima mag jotich Jehova mang’eny. Kuom ranyisi, yuto mar nyaminwa moro ma chi liel modak e piny Nigeria nodok piny ahinya. Chieng’ moro gokinyi, nyare nopenje gima ne gidhi chamo bang’ tedo ochele matin ma ne gidong’go odiechieng’no. Nyaminwano nonyiso nyare ni ne gionge gi pesa moro amora kata chiemo moro amora ma nodong’, to nonego giluw ranyisi mar chi liel ma ne ni Zarefath ma noloso chiemo ma ne en-go mogik kae to noweyo weche e lwet Jehova. (1 Ru. 17:8-16) Kata ka pok ne gichako paro ni ne gidhi chamo ang’o lanj, ne gi po mana ka giyudo chiemo moko koa kuom Jokristo wetegi. Chiemo ma ne giyudono ne dhi konyogi kuom jumbe mokalo ariyo. Nyaminwano nowacho ni ne ok ong’eyo ni kare Jehova ne winjo gik ma nonyiso nyare. Kuom adier, ka waketo genowa kuom Jehova, gik ma timorenwa e ngimawa apoya nyalo miyo wasud machiegni kode.​—1 Pet. 5:6, 7.

19. Aleksey Yershov osenano e bwo sand kaka mage?

¹⁹ E higni machiegnigi, thoth owetewa gi nyiminewa osenano e bwo sand ma biroga  apoya. Ne ane ranyisi mar Owadwa Aleksey Yershov modak e piny Russia. E kinde ma nobatise e higa mar 1994, jotich Jehova manie pinyno ne nigi thuolo mar lamo Jehova. Kata kamano, e higni moko bang’e, weche nolokore. E higa mar 2020, polise nomonjo dala Owadwa Yershov kendo ne gikawo gigene mang’eny. Dweche moko bang’e, sirkal noyawone kes nikech ne giwacho ni noyude gi ketho moko. To marachie moloyo, ketho ma nodonjnego notudore gi vidio ma ng’at moro ma ne wuondore ni puonjore Muma nomako, kendo ng’atno nosewuondore kamano kuom kinde mokalo higa achiel. To mano doko tim andhoga!

20. Ere kaka Owadwa Yershov osemedo tego winjruokne gi Jehova?

²⁰ Be nitie gimoro amora maber ma sand mar Owadwa Yershov osenyago? Ee nitie. Winjruokne gi Jehova osemedo bedo motegno. Owacho kama: “An gi jaoda walemoga nyading’eny. Nafwenyo ni ne ok anyal nano e sand ka Jehova ok okonya.” Omedo wacho kama: “Puonjruok ma mara awuon osekonya nyagora gi chuny monyosore. Aparoga matut e wi ranyisi mag jotich Jehova machon. Nitie weche mang’eny mondik e Muma ma lero gimomiyo en gima duong’ kuwe mos kendo keto genowa kuom Jehova.”

21. Ang’o ma wapuonjore e sulani?

²¹ Ang’o ma wasepuonjore e sulani? Ngima opong’ gi gik ma timorega apoya. Kata kamano, Jehova konyoga jotichne sama giketo genogi kuome. Mana kaka ndiko ma tayo sulani wacho, “ng’at makare yudo chandruoge mang’eny, to Jehova rese kuomgi giduto.” (Zab. 34:19) Mad wadhi nyime keto pachwa kuom teko ma Jehova nigo mar konyowa to ok kuom chandruogewa. Kae to mana kaka jaote Paulo wanyalo wacho ni: “E weche duto, an gi nyalo kokalo kuom jal ma miya teko.”​—Fil. 4:13.