1, 2. Ji lero paradiso e yore mage mopogore opogore?

KA NE chokruok moro maduong’ ma ne otim e taon mar Seoul e piny Korea orumo kendo welo ma noa e pinje mamoko koro ne wuok e stadiam, Joneno ma Korea nolworogi koni gi koni. Joma ywak ne ywak, mokuyo ne okuyo, ma mor bende ne mor. Ji mang’eny ne fwayo lwetgi ka gikok ni, “Waromuru e Paradiso!” Iparo ni ne giwuoyo kuom paradiso mane?

² Ji lero paradiso e yore mopogore opogore. Jomoko wacho ni paradiso en mana gima ji paro apara, to onge. Jomoko bende wacho ni paradiso en kamoro amora ma giyudoe mor kendo giwinjo ka gin gi kue. Ng’at ma kech osebedo ka kayo kuom kinde malach koyudo kama chiemo ng’enyie to onyalo paro ni en e paradiso. E higni mag 1800, ng’at moro nolimo alwora moro ma jaber mopong’ gi maua mokok niya: “To mae doko paradiso!” Alworano pod iluongo ni Paradiso nyaka chil kawuono kata obedo ni tinde thothne opong’ mana gi pe lilo. In iparo ni Paradiso en ang’o? To be igeno dak e Paradiso?

3. En kanye e Muma ma wakwongo romoe gi wach paradiso?

³ Muma wuoyo kuom paradiso moro ma ne nitie chon kod paradiso ma biro. Buk mokwongo e Muma e ma wach Paradiso kwongo yudoree. E Muma mar Douay Version mar Jo-Katholik  ma nolok kowuok e dho Latin, Chakruok 2:8 wacho kama: ‘Ruoth Nyasaye nopidho paradiso mopong’ gi mor a chakruok: kama nokete [Adam] ka nosechueye.’ E wesno, Ndiko mag dho Hibrania wuoyo kuom puodho mar Eden. Eden tiende en “Mor” to adier puodho mar Eden ne en kama ji morie. Chiemo ne ng’eny, alwora ne jaber, kendo le ne ok oluoro dhano.​—Cha. 1:29-31.

4. Ang’o momiyo wanyalo luongo puodho mar Eden ni paradiso?

⁴ Wach Hibrania miloko e dho Grik ni “puodho” en pa·raʹdei·sos. Bug Cyclopaedia mar M’Clintock gi Strong wacho kama e wi pa·raʹdei·sos: “En kar yueyo malach, mokue, kendo morit maber ma onge gima nyalo hinyoe ng’ato. Alworane ok okethi, en gi yiende mabeyo mag thim kendo ginyago olembe modhuro. Aore be ler, to e geng aore nitie mwendni kata rombe. Mago e gik ma ne biro e pach Ja-Grik sama iwuoyo kuom [pa·raʹdei·sos].”​—Pim gi Chakruok 2:15, 16.

5, 6. Paradiso nolal nade, to mano miyo wabedo gi penjo mage?

⁵ Nyasaye noketo Adam gi Hawa e paradiso ma kamano, to ne ok gisiko e paradisono. Nikech ang’o? Gin giwegi e ma ne gimiyo giwuok kanyo ka ne gitamore winjo Nyasaye. Mano e kaka Paradiso nolal nyaka ne kothgi bende. (Cha. 3:23, 24) Puodhono nodhi nyime betie nyaka e kinde Ataro ma ndalo Noa kata obedo ni onge joma nodakie.

⁶ Jomoko nyalo penjore niya, ‘Be nyalore mondo ng’ato ang’ata chieng’ moro odag e Paradiso e piny ka kendo?’ Gin weche mage ma miyo wabedo gadier ni gima kamano biro timore? Ka in gi geno mar dak e Paradiso gi wedeni kod osiepeni, ang’o ma nyiso ni geno mari en geno madier? Be inyalo lero gimomiyo in gadier chuth ni Paradiso nobedie?

7, 8. (a) Nyasaye nosingo ne Ibrahim ang’o? (b) Singono nomiyo Ibrahim obedo gi paro mane?

⁷ Mondo wayud dwoko mag penjo ma wan-go e wi Paradiso, ber mondo wanon Muma ma en bug Jal ma nochueyo Paradiso mokwongo. Ne ane gima Nyasaye nonyiso Ibrahim osiepne. Nyasaye nowacho ni nodhi miyo koth Ibrahim omedre mana ka “kuoyo ma ni e dho nam.” Kae to nosingo ne Ibrahim kama: ‘Kuom kothi dhoudi duto mag piny noyud hawi; niwira isewinjo dwonda.’ (Cha. 22:17, 18) Nyasaye nonwoyo singono ne wuod Ibrahim kod nyakwar Ibrahim.​—Som Chakruok 26:4; 28:14.

⁸ Onge gimoro amora ma nyiso e Muma ni Ibrahim ne geno ni dhano ne dhi yudo pokgi e paradiso e polo. Omiyo, sama Nyasaye nowacho ni “dhoudi duto mag piny” ne dhi yudo gueth, nyaka bed ni Ibrahim nong’eyo ni guethgo ne dhi bet e piny. Nikech Nyasaye e ma nosingo wechego, mano nyiso ni “dhoudi duto mag piny” gikone ne dhi bedo gi ngima maber. Be nitie gik mamoko ma notimore e kind oganda Nyasaye ma nonyiso ni paradiso ne dhi betie e piny?

9, 10. Gin weche mage ma nosing bang’e ma nonyiso ni paradiso ne dhi betie kinde mabiro?

⁹ Daudi ma ne en achiel kuom nyikwa Ibrahim, nowacho ni kinde ne dhi biro ma ‘joma orochore’ kod ‘joma timo weche ma ok tir’ ne idhi gol oko. Mano nyiso ni ‘joma richo ne dhi bedo ma onge.’ (Zab. 37:1, 2, 10) To ‘joma muol ne dhi chamo piny, kendo ne gidhi mor moloyo kuom kue mang’eny.’ Daudi bende nowacho kama kotelne gi roho maler: ‘Joma tir nocham piny, mi ginidagie nyaka chieng’.’ (Zab. 37:11, 29;  2 Sa. 23:2) Iparo ni singogo nojiwo nade joma ne gombo timo dwach Nyasaye? Mano nokonyogi ng’eyo ni ka joma tir kende e ma ne dhi dak e piny, to kare paradiso ma chalo gi puodho mar Eden ne dhi betie.

¹⁰ Mosmos bang’e, Jo-Israel ma ne wacho awacha gi dhoggi ni ne gilamo Jehova nong’anyo moweyo lamo madier. Kuom mano, Nyasaye noyie mondo Jo-Babilon omonjgi, oketh pinygi, kendo oter thothgi e tuech. (2 We. 36:15-21; Yer. 4:22-27) Kata kamano, jonabi mag Nyasaye nokoro ni Jo-Israel ne dhi dok thurgi bang’ higni 70. Weche ma nokorgo notimore kendo wan bende gimulowa. Sama wanono moko kuomgi, waket pachwa ahinya-ahinya kuom paradiso mabiro ma nobed e piny ka.

11. Weche ma ni e Isaiah 11:6-9 ne dhi timore e yo mane, to mano miyo wabedo gi penjo mane?

¹¹ Som Isaiah 11:6-9. Kokalo kuom janabi Isaya, Nyasaye nokoro ni bang’ ka joge osedok thurgi, ne gidhi dak gi kue kendo ne ok gidhi bedo gi luoro moro amora ni le mager kata jomahundu ma timbegi chalo gi mag le ne dhi monjogi. Joma tindo gi jomoti ne ok dhi luoro gimoro amora. Donge mano paroni mana kaka ngima ne chalo e puodho mar Eden? (Isa. 51:3) Isaya nokoro bende ni piny duto, to ok mana Israel kende, ne dhi ‘pong’ gi ng’eyo Jehova mana kaka pige opong’o nam.’ Wechego ne dhi timore karang’o?

12. (a) Joma nowuok e tuech Babilon noyudo gueth mage? (b) Ang’o ma nyiso ni weche ma ni e Isaiah 35:5-10 biro chopo e yo machielo?

¹² Som Isaiah 35:5-10. Isaya nomedo jiwo ni Jo-Israel ma ne dhi dok thurgi ne ok dhi luoro le kata dhano. Bende, pinygi ne dhi pong’ gi olembe mathoth nikech pi ne dhi bedo mang’eny mana kaka ne chalo e puodho mar Eden. (Cha. 2:10-14; Yer. 31:12) Be wechego ne dhi timore mana e yo ma kamano kende? Onge gimoro amora ma nyiso ni Jo-Israelgo nochango e yor hono. Kuom ranyisi, muofni nodhi mana nyime bedo muofni. Omiyo, Nyasaye ne wuoyo kuom chang ma ne dhi biro bang’e.

13, 14. Jo-Israel ma nodok thurgi noneno ka weche ma ni e Isaiah 65:21-23 chopo e yo mane, to gin weche mage ma ni e ndikono ma biro chopo bang’e? (Ne picha manie chak sulani.)

¹³ Som Isaiah 65:21-23. Jo-Israel ma nodok thurgi ne ok oyudo kosegernegi udi mabeyo beyo ma opidhnegi puothe mag mzabibu. Mago gik ma ne dhi timore kaka Nyasaye ne medo guedhogi. To mano kaka ne gimor ka ne gigero udi mabeyo kendo dakie! Koro ne ginyalo pidho cham kendo chamo olembgi.

¹⁴ Nitie gimoro makende ma yudore e ndikono. Be kinde nobedie ma hikwa noromre gi “ndalo mag yath”? Nitie yiende moko ma dakga higni alufe gi alufe. Mondo dhano odag kuom higni ma romo kamano, nyaka obed gi ngima maber. Ka dhano biro nyalo dak e ngima ma chal gi ma Isaya nokoro, to kare mano nyiso ni paradiso biro yudo kosechopo. To parie ni mano gima biro timore adier!

15. Wach ane e yo machuok moko kuom gueth miwuoye e bug Isaiah.

¹⁵ Par ane gik ma singo ma wasenonogo nyisowa kuom kaka paradiso biro chalo: Nyasaye biro guedho piny duto. Onge le kata dhano mager ma biro hinyo ji. Muofni, momni, kod rong’onde biro chango. Ji biro gero utegi kendo gibiro pidho cham mang’eny. Dhano biro dak kuom higni mang’eny mohingo yien. Ee, Muma nyiso maler ni paradiso ma jaberno ni nyime kae. Kata kamano, jomoko nyalo wacho ni watemo kunyo weche ma nokorgo mokalo tong’. In dinyis joma kamago ang’o? Ang’o momiyo in gadier ni paradiso biro bet e piny ka? Yesu nowacho gima miyo wabedo gadier chuth.

16, 17. Yesu nomulo wach Paradiso e kinde mane?

¹⁶ Kata obedo ni Yesu ne onge ketho moro amora, ne ong’adne buch tho mi ogure kanyachiel gi Jo-Yahudi moko ariyo ma jomahundu. Ka ne pok githo, achiel kuomgi nofwenyo ni Yesu ne en ruoth mi okwaye kama: “Yesu, iparae e kinde midonjo e Pinyruodhi.” (Luka 23:39-42) Dwoko ma Yesu nochiwo ma yudore e Luka 23:43 mulo ngimani bende. Josomo moko ma kindewagi loko wechego aching’ kama: “Adier awachoni, kawuononi inibed koda e Paradiso.” Sama Yesu nowacho ni “kawuononi,” ang’o ma notemo wacho? Ji nigi paro mopogore opogore e wachno.

¹⁷ E dhok mang’eny ma ndalowagi, ji ohero tiyo gi koma (comma) sama gindiko mondo weche ma ni e sentens owinjre maler. Kata kamano, e dho Grik ma ne ondikgo kitepe machon, ne inyalo ket koma kamoro amora e dier sentens. Mano miyo wapenjore ni: Be dibed ni Yesu ne onyiso ng’atno ni, “Adier awachoni, kawuononi inibed koda e Paradiso”? Koso nonyise ni, “Adier awachoni kawuononi, inibed koda e Paradiso”? Jolok Muma nyalo keto koma kamoro amora ka luwore gi gima giparo ni Yesu ne temo wacho. Inyalo neno mano e Mumbni mopogore opogore ma kindewagi.

18, 19. Ang’o ma konyowa ng’eyo gima Yesu ne temo wacho?

¹⁸ Kata kamano, ber ng’eyo ni noyudo Yesu osenyiso jolupne kama: “Wuod dhano nobed ei chuny lowo kuom odiechienge adek gi otieno adek.” Nosenyisogi bende kama: “Wuod dhano idhi ndhog mi chiwe e lwet ji, kendo gininege kae to e odiechieng’ mar adek ibiro chiere.” (Mat. 12:40; 16:21; 17:22, 23; Mar. 10:34) Jaote Petro nondiko bang’e ni mano e gima notimore. (Tich 10:39, 40) Kuom mano, Yesu gi jamahunduno ne ok odhi e Paradiso moro amora chieng’ ma ne githoe. Yesu ne ni e i Liel kuom odiechienge moko e ka bang’e Nyasaye nochiere.​—Tich 2:31, 32. *

¹⁹ Kare nenore maler ni Yesu nowacho ni, “Adier awachoni kawuononi [kata tinendeni].” Ji ne ohero jiwo weche kamano nyaka a chon, kata mana e ndalo Musa. Nitie kinde ma Musa nonyiso Jo-Israel kama: “To wechegi machikoi tinende, ginibedi kuom chunyi.”​—Rap. 6:6; 7:11; 8:1, 19; 30:15.

20. Ang’o ma siro yo ma wawinjogo tiend dwoko ma Yesu nochiwo?

²⁰ Jal moro ma wuok yo Middle East ma loko Muma nowacho kama e wi dwoko ma Yesu nochiwo: “Wach ma imiyo pek e ndikono en ‘kawuononi,’ omiyo, onego osom wechego ni, ‘Adier awachoni kawuononi, inibed koda e Paradiso.’ Wechego nosing chieng’no to ne gidhi timore bang’e.” Jalokono nowacho ni kamano e kaka joma ne wuok e pinje mag Middle East ne wuoyoga kendo ni singono ne otim e odiechieng’ moro sie kendo gima osingno ne nyaka timre. E yo machalo kamano, Muma mar dho Siria ma nondik e higni mag 400 keto dwoko ma Yesu nochiwono kama: “Amin, anyisi kawuononi ni inibed koda e Puodho mar Eden.” Singono jiwowa waduto.

21. Ang’o ma ne ok otimore ne jamahunducha, to nikech ang’o?

²¹ Jamahundu ma ne chiegni thono ne ok ong’eyo ni Yesu nosesingo ne jootene ma nomakore kode ni ne gidhi bet kode e Pinyruodh polo. (Luka 22:29) E wi mano, jamahunduno ne pok obatis. (Joh. 3:3-6, 12) Omiyo, wanyalo ng’eyo maler ni gima Yesu nosingo ne en paradiso ma ne dhi betie e  piny ka. Higni moko bang’e, jaote Paulo nowuoyo e wi fweny ma noneno mar ng’at moro ma “noter e paradiso.” (2 Kor. 12:1-4) Mopogore gi jamahunduno, Paulo kaachiel gi joote mamoko to noyier mondo odhi oloch gi Yesu e polo e Pinyruoth. Kata kamano, Paulo nowuoyo e wi “paradiso” ma ne dhi betie e kinde mabiro. * Dibed ni paradisono ne dhi bet e piny? To be ibiro dak e paradisono?

22, 23. Ang’o momiyo in gadier ni inyalo dak e paradiso?

²² Par ni Daudi nowacho ni kinde ne dhi biro ma ‘joma tir ne dhi chamo piny.’ (Zab. 37:29; 2 Pet. 3:13) Daudi ne wuoyo kuom kinde ma ji duto modak e piny nobed joma timo dwach Nyasaye. Weche mokor e Isaiah 65:22 wacho niya: “Kaka ndalo mag yath obet e kaka ndalo mag joga nobedi.” Mano nyiso ni ji biro dak higni alufe gi alufe. Be mano nyalo timore? Ee, nimar Fweny 21:1-4 wacho ni Nyasaye biro guedho jotichne ma biro dak e piny manyien, kendo ni achiel kuom gueth mobiro kelo en ni “tho ok nobedie kendo.”

²³ Tiend Paradiso mosingi koro nenore maler. Kata obedo ni Adam gi Hawa nolalo thuolo ma jaber mar dak e Paradiso e puodho mar Eden, Paradiso ne ok olal chuth. Nyasaye chiegni kelo ne dhano gueth mogundho e piny ka. Roho maler notelo ne Daudi mowacho ni joma muol kod joma tir biro chamo piny mi gidagie nyaka chieng’. Weche mokor e bug Isaiah onego omiwa siso mar dak e ngima maber ma Nyasaye oikonwa. To ngimano nobed karang’o? Mano biro timore ka weche ma Yesu nonyiso jamahunducha ochopo kare. In bende inyalo dak e Paradisono. E kindeno, weche ma joma ne ni e chokruok maduong’ e piny Korea nowacho ni “Waromuru e Paradiso!” biro chopo kare.