1, 2. En lokruok mane ma ng’ato nyalo timo mana kaka waneno e ranyisi mar Tony?

TONY ma ne en nyathi ma onge wuon-gi nochopo kama ne odhi weyo skul. Ne ok ohero weche somo ahinya kendo e giko juma ne odhiga neno movie kata budho gi osiepene. Ne ok oger kendo ne ok oti gi yedhe ma mero ji. Nokia mana kaka nonyalo tiyo gi ngimane. Ne en gi kiawa ka be Nyasaye nitie. Chieng’ moro ne oromo gi dichwo moro gi jaode ma gin Joneno mi owuoyo kodgi e wi penjo moko ma ne chande. Jonenogo nomiye brosua ariyo ma wigi wacho ni Maswali Matano Muhimu Kuhusu Chanzo cha Uhai kod Uhai​—Ulitokana na Muumba?

² Ka ne Jonenogo odok limo Tony, ne giyudo ka oloko pache. Ne osomo brosuago ahinya ma gibedo mojony kendo ne gibanore gibanore. Nowacho niya: “Nyasaye nitie.” Noyie puonjore Muma kendo mosmos nochako bedo gi paro mowinjore e wi ngima. Bende, nochako kawo weche skul mapek mobedo achiel kuom nyithindo ma ne timo maber ahinya e skul. Kata mana japuonj maduong’ e skul ma bende noseng’eyo ni Tony puonjore Muma nobwok. Nowacho kama: “Itimo lokruok madongo ahinya  kuom kaka ineno ngima sani kod e weche mag somo. Dibed ni lemo gi Joneno mag Jehova e ma okonyi kamano?” Tony nowacho ni en kamano, mi nolendone bende. Notieko skul maber kendo sani en painia mapile kod jakony-tich e kanyakla. E wi mano, sani koro omor ni en gi Wuoro maber ma en Jehova.​—Zab. 68:5.

3. Jehova dwaro ni rowere otimo ang’o?

³ Ranyisi mar Tony konyowa neno ni Jehova oherou ahinya un rowere. Odwaro ni ubed gi ngima maber gadier. Mano e momiyo onyisou niya: “Par . . . Jachwechni ka podi in rawera.” (Ekl. 12:1) Timo mano ok yot e piny ma sani. Kata kamano, en gima nyalore. Kokalo kuom kony ma Nyasaye chiwo, weche nyalo dhini maber e ngimani te, ok mana ka in rawera kende. Mondo wane kaka mano nyalore, we wanon ane puonj moko ma wanyalo yudo kuom kaka Jo-Israel ne okawo Piny ma Nosingi, to kod yo ma Daudi nokedogo gi Goliath.

4, 5. En puonj mane maduong’ ma wayudo ka luwore gi kaka Jo-Israel nokedo gi Jo-Kanaan kod kaka Daudi nokedo gi Goliath? (Ne pichni manie chak sulani.)

⁴ Ka ne Jo-Israel osechopo machiegni gi Piny ma Nosingi, Nyasaye ne ok onyisogi ni gichak tiegore kaka ne gidhi kedo e lweny. (Rap. 28:1, 2) Ne onyisogi ni gima duong’ ma nonego gitim ne en mana luwo chikene kendo keto genogi kuome. (Jos. 1:7-9) E wang’ dhano, paro ma kamano ne en paro manono! Kata kamano, mano e ma ne en paro maberie mogik nimar Jehova nokonyo joge ma giloyo Jo-Kanaan. (Jos. 24:11-13) Mondo ng’ato owinj Jehova, nyaka obed gi yie, to bedo gi yie ma kamano miyo weche dhine maber kinde duto. Mano en adiera ma ok lokre nimar timo kamano pod konyowa nyaka e ndalogi.

⁵ Goliath ne en jalweny ma rabet kendo mogangore ma borne ne hawo mita adek, kendo ne omanore maber gi gik lweny. (1 Sa. 17:4-7) Daudi to ne nigi gik moko ariyo kende: Orujre kod yie motegno ma ne en-go kuom Nyasache. Joma ne onge yie ne nyalo neno ni Daudi nofuwo ma tamre gi nono. To mano kaka pachgi ne wuondogi! Adiera en ni Goliath e ma nofuwo mogik.​—1 Sa. 17:48-51.

6. En ang’o ma wadwa medo nono e yo matut?

⁶ E sula mokalo, ne waneno gik moko ang’wen ma miyo ngimawa bedo maber kendo wabedo ma mor. Gigo ne gin: Loyo riyo mar ng’eyo Nyasaye, bedo gi osiepe mabeyo ma Nyasaye omiyowa, bedo gi gik mabeyo ma wadwaro timo, kod tiyo maber gi thuolo ma Nyasaye omiyowa. Wamed ane nono wechego e yo matut kanyachiel gi puonj ma wayudo e Zaburi 16.

7. (a) Ng’at ma nigi winjruok maber gi Nyasaye en ng’at ma chalo nade? (b) En ‘pok’ mane ma Daudi ne nigo, to mano nomiyo owinjo nade?

⁷ Ng’at ma nigi winjruok maber gi Nyasaye en ng’at moyie kuome kendo oluwo pach Nyasaye e gik moko duto motimo. Oyie mondo Nyasaye e ma otaye kendo oikore winje. (1 Kor. 2:12, 13) Daudi noketonwa ranyisi maber e wachno. Nowacho niya: “Jehova en gikeni maga mopogna.” (Zab. 16:5) ‘Pok’ ma ndikono wuoyoe nyiso winjruok maber ma Daudi ne nigo gi Nyasaye ma ne en kar bwokne. (Zab. 16:1) Mano nomiyo Daudi owinjo nade? Nowacho kama: “Chunya mor, kendo ayil ahinya.” Ee, onge gima ne moro Daudi moloyo bedo gi winjruok maber gi Nyasaye.​—Som Zaburi 16:9, 11.

8. Moko kuom gik ma nyalo miyo ngimani obed maber gin mage?

⁸ Joma oketo pachgi duto kuom mor mag pinyni kod mwandu ok nyal bedo gi mor  kaka ma Daudi ne nigo. (1 Tim. 6:9, 10) Owadwa moro ma wuok e piny Kanada nowacho kama: “Ng’ato ok bed gi mor madier mana nikech en gi gik pinyni, to obedo ma mor nikech gik ma omiyo Jehova Nyasaye, ma e wuon mich mabeyo duto.” (Jak. 1:17) Bedo gi yie kuom Jehova kendo tiyone miyo ngimani dhi maber kendo ibedo ma mor. Ere kaka inyalo bedo gi yie motegno? Nyaka ibed machiegni gi Jehova kuom somo Wachne, rango gik mochueyo, paro matut e wi kido ma en-go moriwo nyaka hera moherigo.​—Rumi 1:20; 5:8.

9. Inyalo timo nang’o mondo Wach Nyasaye okonyi ibed ng’at maber mana kaka Daudi notimo?

⁹ Hera ma Nyasaye oherowago bende seche moko nyalo nenore kokalo kuom yo morieyowago. Daudi noyie mondo Nyasaye orieye. Nowacho niya: “Anapak Jehova, moseng’adona rieko; ee, apuonjora gotieno gi weche manie chunya.” (Zab. 16:7) Daudi noparo matut kuom puonj mag Nyasaye kendo noyie mondo puonjgo okonye obed ng’at maber. In be ka itimo kamano nikech yie ma in-go kuom Nyasaye, ibiro medo here kendo ibiro dwaro winje. E wi mano, ibiro bedo Jakristo motegno. Nyaminwa moro miluongo ni Christin wacho kama: “Sama atimo nonro kendo aparo matut kuom gik ma asesomo, awinjo e chunya ni an e ma ne Jehova ondikona wechego!”

10. Ka luwore gi Isaiah 26:3, bedo gi winjruok maber gi Jehova konyo nade?

¹⁰ Ng’at ma nigi winjruok maber gi Jehova bedo gi rieko ma nyalo konye mondo obed gi paro ma Nyasaye nigo e wi pinyni kod kama pinyni ochomoe. Ang’o momiyo Nyasaye miyi rieko ma kamano? Odwaro ni iket gik motudore gi lame obed mokwongo e ngimani, itim yiero mabeyo, kendo ibed gi geno maber mar kinde mabiro! (Som Isaiah 26:3.) Owadwa moro miluongo ni Joshua ma wuok e piny Amerka wacho kama: “Bedo machiegni gi Jehova konyo ng’ato mondo ong’e gik ma dwarore moloyo kod ma ok ochuno.” Mano en adier kendo omiyo ng’ato bedo ma mor!

11. Daudi nokonyowa nade ng’eyo kaka wanyalo bedo gi osiepe mabeyo?

¹¹ Som Zaburi 16:3. Daudi nong’eyo kaka ng’ato nyalo yudo osiepe mabeyo. Nobedoga ma mor ka ne en gi joma nohero Jehova. Ndikono luongo joma kamago ni ‘joma ler.’ Mano nyiso ni timbegi ne beyo kendo ne gin joma tir. Jandik-zaburi machielo bende ne nigi paro ma chalo kamano e wi osiepe ma nodwaro bedogo. Nowacho niya: “Alalora gi jogo duto moluori, gi jogo ma mako gik mipuonjo.” (Zab. 119:63) Mana kaka ne waneno e sula mokalo, in bende inyalo yudo osiepe mang’eny kendo mabeyo e kind joma oluoro Jehova kendo ma winje. Mano oriwo bedo gi osiepe ma hikgi opogore opogore.

12. Gin gik mage ma ne riwo Daudi gi Jonathan kanyachiel mondo gibed osiepe?

¹² Daudi ne ok yier mana mbesene kende mondo e ma obed osiepene. Be inyalo paro ng’at ma ratego ma nobedo osiepne mogeno ahinya? Ne iluonge ni Jonathan. Osiep ma ne ni e kindgi en achiel kuom osiep mabeyo ahinya mondik e Muma. Kata kamano, be ing’eyo ni Jonathan ne duong’ ne Daudi gi higni 30 kama? Kare, ang’o ma noriwogi kanyachiel mondo gibed osiepe? Giduto ne gin gi yie motegno kuom Nyasaye, ne gimiyore luor, kendo ne gimor gi chir ma ng’ato ka ng’ato kuomgi ne nyiso e kedo gi wasik Nyasaye.​—1 Sa. 13:3; 14:13; 17:48-50; 18:1.

13. Inyalo timo ang’o mondo imed bedo gi osiepe? Chiw ane ranyisi.

¹³ Mana kaka Daudi gi Jonathan, wan bende wabedo ma mor ka wan gi osiepe mohero Jehova kendo ma nigi yie kuome. Nyaminwa Kiera ma osetiyo ne Jehova kuom higni  mang’eny wacho kama: “An gi osiepe mathoth ma wuok kuonde mopogore opogore e piny mangima, kendo kit ngimagi bende opogore.” Ka imanyo osiepe ma wuok kuonde mopogore opogore, ibiro neno maler kaka teko mar Wach Nyasaye kod roho maler riwo jotich Jehova kanyachiel.

14. (a) Ang’o ma nyalo konyi mondo ibed gi chenro mag gik midwaro timo e tij Nyasaye? (b) Rowere moko osewinjo nade nikech bedo gi chenro mag tiyo ne Nyasaye?

¹⁴ Som Zaburi 16:8. Daudi noketo pache duto e tiyo ne Nyasaye. In bende ibiro bedo ma mor ka iketo tiyo ne Jehova obed mokwongo e ngimani kendo ka itimo gik motudore gi lame. Owadwa moro miluongo ni Steven nowacho niya: “Sama atimo gima otudore gi lamo Nyasaye kendo atemo matek mondo atime e yo makare, dongruok ma atimo miyo abedo ma mor.” Owadwa moro ma rawera ma wuok e piny Germany to sani tiyo ne Jehova e piny machielo wacho kama: “Ok daher ni ka chieng’ moro aseti mi achako rango gik ma asetimo e ngimana, to ayud ni gin mana gik ma konya an awuon.” Samoro mano e paro ma in bende in-go. Ka po ni en kamano, to kare ti maber gi mich ma Nyasaye omiyi e miye duong’ kaachiel gi konyo jomoko. (Gal. 6:10) Bed gi chenro mag gik midwaro timo e tij Jehova kae to ikwaye mondo okonyi ichopgi. Oikore dwoko kwayo ma kamago.​—1 Joh. 3:22; 5:14, 15.

15. Gin gik mage minyalo timo motudore gi lamo Jehova? (Ne sanduk ma wacho ni “Gik Minyalo Timo Motudore gi Lamo Nyasaye.”)

¹⁵ Gin gik mage minyalo timo motudore gi lamo Jehova? Ginyalo riwo chiwo paro e chokruok ka itiyo gi wecheni iwuon, bedo painia, kata dhi tiyo e Bethel. Inyalo puonjori dhok machielo mondo idhi ikony e tij lendo kama iwachoe dhokno. Barak ma en rawera ma tiyo ne Nyasaye gi thuolone duto wacho kama: “Ng’eyo ni atiyo ne Jehova gi tekona duto pile ka pile en gima mora ma ok anyal pimo gi tich machielo.”

16. Daudi ne nigi paro mane e wi chike makare mag Jehova, to nikech ang’o?

¹⁶ Som Zaburi 16:2, 4. Mana kaka ne waneno e sula mokalo, chike kod puonj mag Nyasaye ketowa thuolo nikech gikonyowa  mondo waher gik mabeyo kendo wasin gi gik maricho. (Amos 5:15) Daudi nong’eyo ni gik mabeyo duto wuok kuom Jehova. Daudi notimo kinda mondo oluw ranyisi mar Nyasaye kendo oher gik ma Nyasaye ohero. E wi mano, nosin gi gik ma Nyasaye osin-go. Gigo oriwo lamo nyiseche manono ma en tim ma miyo dhano dwokore chien kendo miyo Jehova ok yud duong’ mowinjore.​—Isa. 2:8, 9; Fwe. 4:11.

17, 18. (a) Daudi nowacho ang’o e wi joma donjo e lamo mar miriambo? (b) En ang’o ma miyo ji medo lit ma gin-go e kindegi?

¹⁷ E kinde ma ne indiko Muma, lamo nyiseche manono noriwo timbe modwanyore mag terruok. (Hos. 4:13, 14) Ji mang’eny nohero lamo ma kamano nikech ne gihero timbe anjawo. Kata kamano, lamono ne ok okelonegi mor mosiko. Daudi nowacho ni ‘parruokgi nomedore nikech ne giwilo Jehova gi nyasaye machielo.’ Bende, ne gitimo gik maricho ne nyithindo mang’eny ma ok kwanre. (Isa. 57:5) Jehova nosin gi tim marachno! (Yer. 7:31) Ka dine idak e kindego, onge kiawa ni dine ibedo ma mor ka jonyuolni nomakore gi Jehova kendo ne giwinje.

¹⁸ E kindegi bende, dinde mag miriambo oyie gi timbe terruok, moriwo nyaka terruok e kind chwo gi chwo kata mon gi mon. Kata kamano, hinyruok ma timbe ma kamago kelo pok olokore. (1 Kor. 6:18, 19) Joma timo gigo medo mana lit e ngimagi giwegi, mana kaka samoro in bende iseneno. Omiyo, un rowere, winjuru Wuonu ma ni e polo. Beduru gadier chuth ni ka uwinje to un e ma uyudo ber. Paruru kinde duto ni rach ma ng’ato yudo ka odonjo e timbe maricho thoth ahinya kopim gi mor matin monyalo yudo. (Gal. 6:8) Joshua ma ne osewuo kuome motelo wacho niya: “Wanyalo tiyo gi thuolo ma omiwa e yo ma wadwaro, kata kamano, tiyo kode marach ok kel ber moro amora.”

19, 20. Gin gueth mage ma rowere ma nigi yie kuom Jehova kendo winje biro yudo?

¹⁹ Yesu nowacho ne jolupne kama: “Ka usiko e wachna, un jopuonjrena adier, kendo ubiro ng’eyo adiera, mi adiera noketu thuolo.” (Joh. 8:31, 32) Thuolono oriwo wuok e dinde mag miriambo, weyo bedo e mudho mandiwa, kod weyo timbe-juok. To ok mago kende. Mana kaka ne waseneno, oriwo bende “thuolo ma nigi duong’ mar bedo nyithind Nyasaye.” (Rumi 8:21) Inyalo bedo gi thuolo ma kamano kata mana e kindegi kuom ‘siko e wach Kristo,’ tiende ni puonjge. Ka itimo kamano, ibiro “ng’eyo adiera” kuom dak ka luwore gi adierano, to ok mana puonjruok adiera kende.

²⁰ Un rowere, tiuru maber gi thuolo ma Nyasaye omiyou. Tiuru gi thuolono e yo mariek nikech timo kamano biro miyo uket mise maber ne ngimau ma kinde mabiro. Owadwa moro ma rawera nowacho niya: “Ka ng’ato otiyo gi thuolone e yo maber sama pod en rawera, mano biro konye ahinya e kinde ma koro biro dwarore ni otim yiero moko madongo, kaka manyo tich mowinjore kod yiero ka be obiro donjo e kend kata weyo timo kamano kuom kinde.”

21. Ere kaka inyalo siko e yo ma terowa e “ngima madier”?

²¹ E piny marachni, ngima ma ji paro ni en ngima maber en ngima machuok kendo ma lal nono. Ok wang’eyo ni ngima ma kiny biro chalo nade. (Jak. 4:13, 14) Kuom mano, gima ber monego watim en siko e yo ma terowa e “ngima madier,” ma en ngima ma nyaka chieng’. (1 Tim. 6:19) Jehova ok chunwa mondo wawuoth e yorno. Wan e ma wayiero kendwa. Yie mondo Jehova obed ‘pokni.’ Her ‘gik mabeyo’ ma osemiyi. (Zab. 103:5, NW) E wi mano, bed gi yie ni onyalo miyi “yilo maduong’” kod ‘mor ma nyaka chieng’.’​—Zab. 16:11.