Nonyuola e higa mar 1927 e taon matin miluongo ni Illinois man machiegni gi Chicago e piny Amerka. Ne wan nyithindo abich—Jetha, Don, an, Karl, kod Joy. Ne wagombo tiyo ne Jehova gi chunywa duto. Jetha ne ogwel e klas mar ariyo mar Skul mar Gilead ma ne otim e higa mar 1943. Noluong Don e Bethel man Brooklyn, New York, e higa mar 1944, kae to noluong Karl e Bethel e higa mar 1947, bang’e e higa mar 1951 an bende noluonga e Bethel. Ranyisigi kaachiel gi ma jonyuolna noketona nojiwa ahinya.

Wuonwa gi minwa nohero somo Muma kendo ne gihero Nyasaye ahinya. Ne gijiwowa mondo wan be watim kamano. Wuonwa ne en jalweny e pinje mag Europe, kendo noweyo geno kanisni bang’ kedo e Lweny Mokwongo mar Piny Ngima. Minwa ne mor ahinya nikech wuonwa noduogo ka ngima bang’ kedo e lwenyno. Nonyiso Wuonwa kama: “Karl, a donge wanyalo dhi e kanisa kaka ne watimoga chon.” Wuonwa nonyise kama: “Abiro teri, kata kamano, an to ok abi donjo.” Minwa nopenje niya: “Nikech ang’o?” Nodwoke kama: “E kinde ma ne an e lweny, ne anenoga ka jotend-din lamonwa mondo wadhi walochi. To jotend-din ma bende ne wuok e kanisa achiel achielno ne lemo ne jolweny ma ne wadhi kedogo mondo gin bende gilochi. Koro, gin jolweny mage ma Nyasaye ne dhi winjo lamogi?”

Kinde moko bang’e, ka minwa nodhi lemo, Joneno mag Jehova moko ariyo nobiro lendonwa. Ne gimiyo wuonwa buge ariyo miluongo ni Light, ma ne wuoyo e wi bug Fweny. Wuonwa nohero bugego kendo nokawogi. Ka minwa noneno bugego, nochako somogi. Kae to chieng’ moro, noneno kilando e gaset moro mar piny ni orwak ng’ato ang’ata ma diher puonjore Muma kitiyo gi buge mag Light. Minwa noyie dhi mondo opuonje Muma. Ka nochopo kanyo, miyo moro ma hike oniang’ e ma noyawone dhoot. Minwa noting’o achiel kuom buge mag Light, kendo nopenjo miyono niya: “Be utiyo gi bugni e puonjo ji ka?” Miyono nodwoke kama: “Kamano osiepa, warwaki, donji.” Juma ma noluwo, minwa nochako dhi kodwa kuno, kendo ne ok wabarega.

Chieng’ moro ka ne wan e chokruok, owadwa ma ne tayo nokwaya mondo asom Zaburi 144:15,  ma wacho ni joma lamo Jehova gin joma mor. Ndikono kaachiel gi ndiko mamoko ariyo nomora ahinya. Ndiko mamokogo ne gin 1 Timotheo 1:11 ma wacho ni Jehova en “Nyasaye mamor,” kod Jo-Efeso 5:1 ma jiwowa ni ‘waluw tim Nyasaye.’ Nang’ado e chunya ni abiro tiyo ne Jachuechna, kendo goyone erokamano kuom thuolo makende momiya mar tiyone.

Kanyakla ma ne ni machiegni kodwa ne ni kilomita 32 kowuok Chicago. Kata kamano, ne wadhiga e chokruoge, kendo ne apuonjora gik mang’eny ahinya e Muma. Anyalo paro chieng’ moro, ng’ama ne tayo noluongo Jetha mondo ochiw paro. Bang’ winjo dwokone, nawacho e chunya niya: ‘Kare ne onego ating’ bada mondo an bende achiw dwoko nikech mano e paro ma an be ne an-go.’ Nachako timo ikruok kendo chiwo paro ka atiyo gi wechena awuon. To maduong’ie moloyo en ni mana kaka nyithindwa mamoko, namedo sudo machiegni gi Jehova, kendo nobatisa e higa mar 1941.

Anyalo paro chokruok moro maduong’ ma notim e higa mar 1942 Cleveland, Ohio. Notud joma wuok kuonde mokalo 50 mopogore opogore e piny Amerka e yor simu. Wan kaachiel gi jomamoko, ne wanindoga e hembe man machiegni gi kama nitimoe chokruok. Lweny mar Ariyo mar Piny Ngima ne pod dhi nyime kendo ne imedo kwed Joneno mag Jehova. E seche mag odhiambo, nanenoga ka owete chungo mtoknigi ka oloko tokgi ne hema mondo gimeny joma ne nyalo monjogi. Ne giwinjore ni ng’ato ka ng’ato obed ei mtoka mondo girit ji ka nindo. Ka ne gifwenyo ni nitie joma ne dwaro monjogi, ne gimoko teyni mag mtoknigi mondo gichargo wenge jogo kendo ne gigoyoga hon. Mano ne miyo jomamoko chiewo kendo dhi konyogi. Nawacho e chunya kama: ‘Jotich Jehova oikore maber ne gimoro amora ma nyalo timore.’ Nanindo gi kuwe nikech nang’eyo ni owetewa ritowa, kendo onge gima rach ma notimore.

Higni moko bang’e, ka naparo gik ma notimore e chokruogno, nafwenyo ni minwa ne ongega gi parruok kata luoro moro amora. Nogeno Jehova kaachiel gi riwruok mar ogandane gi chunye duto. Wiya ok nyal wil gi ranyisine.

Mana matin ka pok notim chokruogno, minwa nobedo painia mapile. Omiyo, nochikoga ite ahinya ne twege ma ne wuoyo e wi tiyo ne Nyasaye kuom thuolo duto. Ka ne wan e yo ka wadok dala, minwa nowacho kama: “Agombo dhi nyime bedo painia, kata kamano, tije mag odwa bende nyaka atim.” Nopenjowa ka be ne wanyalo konye timo tije moko. Ne wayie, omiyo, nomiyoga ng’ato ka ng’ato kuomwa rum achiel kata ariyo mondo waluoki ka pok wamadho chach okinyi. Bang’ ka ne wasedhi e skul, nowuothoga e rum ka rum mondo ong’i ka be oler kendo ochane maber, kae to nodhi e tij lendo. Kata obedo ni minwa nodich ahinya, ne ok ojwang’o nyithinde. Sa asaya ma ne waduogo lanj, kata bang’ wuok skul godhiambo, ne wayudega e ot. Odiechienge moko bang’ wuok e skul, ne wadhiga kode e tij lendo, kendo mano nokonyowa ng’eyo tiend bedo painia.

Nabedo painia ka ajahigni 16. Kata obedo ni wuonwa ne pok obed Janeno, nojapenjaga kaka tij painia ne dhi koda. Chieng’ moro godhiambo nanyise ni kata obedo ni natemo matek  mondo alend ne ji, onge ng’at ma nayudo ma ne dwaro puonjore Muma. Bang’ ling’ matin, napenje niya: “Diher ni apuonji Muma?” Nokwongo oparo matin kae to odwoko kama: “Ee, wanyalo puonjore kodi Muma.” Wuonwa e ma nobedo japuonjrena mokwongo. To mano doko thuolo makende ma ne an-go!

Ne wapuonjore kode buk miluongo ni “The Truth Shall Make You Free.” Kaka ne wamedo puonjre, nafwenyo ni wuonwa ne konya bedo japuonjre kendo japuonj molony. Kuom ranyisi, chieng’ moro godhiambo bang’ somo paragraf moro nowachona kama: “Aneno gima bugni wacho. Kata kamano, ere kaka inyalo ng’eyo ni gik ma bugni wacho gin adier?” Penjoneno nopoya, omiyo, nadwoke kama: “Aonge gi dwoko mar penjonino sani, kata kamano, chieng’ ma wabiro puonjore, abiro dwoki penjono.” To mano e gima natimo. Nayudo ndiko moko ma ne siro gik ma ne wawuoye. Bang’ mano, ne aikoraga maber ne puonjruok kendo natimoga nonro. Mano nomiyo amedo bedo molony kendo wuonwa bende notimo dongruok e winjruokne gi Nyasaye. Notiyo gi gik ma nopuonjore, kendo nobatise e higa mar 1952.

Nawuok dala ka ajahigni 17. Jetha b nobedo jamisonari, to Don, nobedo ja Bethel. Ne gihero migepegi ahinya kendo mano nojiwa. Omiyo, napong’o fom mar Bethel kod mar Skul mar Gilead, kae to naweyo weche e lwet Jehova. Nogwela Bethel e higa mar 1946.

Kuom higni duto ma asebedogo e Bethel, asetiyo e migepe mopogore opogore kendo mano osemiyo apuonjora gik mang’eny manyien. Asebedo Bethel kuom higni 75, kendo moko kuom gik ma asepuonjora gin loso buge, tije mag akaunts, kaachiel gi ng’iewo gik moko kendo kowo gik ma dwarore kuonde mamoko. E wi mago duto, asepuonjora weche mathoth e program mag lamo mokinyi kod twege migologa Bethel.

Napuonjora bende kuom owadwa matin miluongo ni Karl ma ne obiro Bethel e higa mar 1947. Ne en japuonjre maber kendo japuonj molony mar Muma. Chieng’ moro ne akwaye mondo okonya iko twak moro ma nomiya. Ne anyiso Karl ni asetimo nonro mang’eny e wi twagni, kendo ok ang’eyo kaka anyalo chano wechego duto mondo ati kodgi. Nopenja penjo moro achiel ma nokonya ng’eyo gima nonego atim. Nopenja kama: “Joel, twagi wuoyo e wi ang’o?” Nafwenyo gima notemo wacho mapiyo. Kuom mano, natiyo mana gi weche ma notudore gi twagano, to ne awera gi weche mamokogo. Wiya ok nyal wil gi puonjno.

Mondo wasik ka wamor sama watiyo ne Jehova ka wan e Bethel, nyaka watim kinda e tij lendo, kendo mano miyo waromoga gi weche mabeyo  ma jiwowa. Wach moro ma anyalo paro en ma notimore chieng’ moro godhiambo ka ne an Bronx e taon mar New York. An kaachiel gi owadwa moro, ne wadhi limo miyo moro ma ne okawo gaset mar The Watchtower kod Awake! Ne wanyiso miyono kama: “Odhiambo ma kawuono, wakonyo ji ng’eyo puonj manie Muma ma nyalo tego chunygi.” Ne odwokowa kama: “Ka uwuoyo e wi Muma, to kare donjuru.” Ne wasomo ne miyono ndiko moko ma ne wuoyo e wi Pinyruodh Nyasaye kod piny manyien, kendo ne walerone tiend ndikogo. Wechego nomore kendo ka ne walime juma ma noluwo, ne wayudo ka ogwelo osiepene moko. Miyono kaachiel gi jaode bang’e nobedo jotich Jehova.

Nasebedo ka amanyo ng’ama nanyalo kendo kuom higni apar kama, kendo namor ka nayudo nyaminwa moro mowinjore koda. En ang’o ma nokonya yudo dhako mowinjore? Nalamo Jehova kendo paro matut e wi penjoni, ‘Daher ni an gi jaoda wati nade gi ngimawa bang’ ka wasekendore?’

E higa mar 1953 e chokruok maduong’ ma ne otim Yankee Stadium, naromo gi nyaminwa moro miluongo ni Mary Aniol. Mary nodhi gi Jetha e klas mar ariyo mar Skul mar Gilead, kendo ne oorgi kanyachiel kaka jomisonari. Mary ne morga ahinya sama nogoyona mbaka e wi migape mar lendo kaka jamisonari e alwora mar Caribbean kod jopuonjre mag Muma ma nosebedo kotayo kuom higni mang’eny. Kaka ne wamedo ng’ere, e kaka ne wafwenyo ni wan gi gombo machal e tiyo ne Nyasaye. Herawa nomedo bedo motegno kendo ne wakendore April 1955. Mary nobedona mich mowuok kuom Jehova e yore mang’eny, kendo noketona ranyisi maber. Nomor timo migawo moro amora ma nomiye. Notiyo gi kinda, nokonyo ji kowuok e chunye, kendo noketo weche mag Pinyruoth mokwongo e ngimane. (Mat. 6:33) Nabedo jarit-alwora kuom higni adek, kae to e higa mar 1958, noluongwa Bethel.

Napuonjora mathoth kuom Mary. Kuom ranyisi, ka ne wanyien e kend, ne wang’ado ni wabiroga somo Muma kanyachiel kendo ne wasomoga wes 15 kama sa asaya ma ne wasomo Muma. Bang’ ka achiel kuomwa nosesomo ndiko, ne wachiwo paro e wi ndikono kendo neno kaka wanyalo tiyo gi puonjgo e ngimawa. Mary ne nyisaga gik ma nopuonjore e Skul mar Gilead, kata gik ma nopuonjore ka en jamisonari. Mbaka ma kamago ne konyaga paro matut kendo bero yo ma ne agologo twege kod yo ma najiwogo nyimine.—Nge. 25:11.

Mary notho e higa mar 2013. Agombo ahinya nene e piny manyien! Gie sani, ang’ado mar dhi nyime puonjora gik mang’eny kendo geno Jehova gi chunya duto. (Nge. 3:5, 6) Paro gik ma jotich Jehova biro timo e piny manyien, hoyaga kendo miya mor. E kindeno, abiro puonjora gik mang’eny manyien e wi Japuonjwa Maduong’! Kuom adier, agoyo erokamano maduong’ ne Nyasachwa kuom yore mosepuonjago kod kaka osebedo konyisa ng’wono.