Jonyuolna noyudo adiera e higni mag 1920 ka ne pok gikendore. Nonyuola e chak higa mar 1939. Ka ne pod an wuoyi matin, ka wadak e piny England, najadhiga gi jonyuolna e chokruoge mag kanyakla kendo bang’e nadonjo e Skul mar Tij Nyasaye. Pod aparo kaka nachung’ e wi katon mondo ane jowinjo maber chieng’ ma nagolo twaga mokwongo. Ne an mana jahigni auchiel kendo naluor ahinya ka nang’iyo jowinjo kendo neno ka gin mana joma dongona lilo.

Wuonwa nolosona kad moro ma ne nigi weche matin ma nanyalo tiyogodo e chako wuoyo gi ji e tij lendo. Ne an jahigni aboro ka nahango dhi lendo kenda ot ka ot. To mano kaka namor ka wuon ot ma nayudo noyie somo kad ma namiye kendo nokawo bug “Let God Be True”! Naringo nyaka kama wuonwa ne nitie mondo anyise wachno. Dhi e tij lendo kod chokruoge nomiya mor ahinya kendo nomiya gombo mar tiyo ne Jehova gi thuolona duto.

Adiera mag Muma nochako mulo chunya ahinya bang’ ka wuonwa ne osetero nyinga mondo ayudga gaset mar The Watchtower. Najasomoga gaset ka gaset gi kinda mapiyo bang’ yudogi. Namedo geno Jehova kendo mano nochwala mondo achiwrane.

Joodwa nogwel e chokruok moro ma notim e higa mar 1950 ma wiye ne wacho ni, “Theocracy’s Increase Assembly” ma notim New York. Chieng’ Tich Ang’wen, Agost 3, wich ma ne iwuoyoe e odiechiengno ne en, “Odiechieng Jomisonari” (“Missionary Day”). Chieng’no, Owadwa Carey Barber ma bang’e nobedo e Bura Matayo, nogolo twak mar batiso. Bang’ ka nosepenjo penjo ariyo ma ipenjoga joma idwa dhi batisi, an be nachung’ malo ma adwoko ni, “Ee!” Ne an mana jahiga 11, kendo nang’eyo ni okang’  ma nakawono ne en okang’ maduong’ ahinya. Kata kamano, naluor donjo e pi nikech nakia goyo abal. Owadgi wuonwa matin nokowa nyaka e pi kendo nonyisa ni, “Kik iluor, weche dhi bedo maber.” To kuom adier, mana ka diemo wang’, nonyuma e pi kendo nawuok kata ka pok tienda onyono piny. Nitie owadwa ma notisa to machielo ne rita mondo ogama kogola e pi. Chakre odiechieng’ makendeno, Jehova osebedo ka konya rieyo yorena tir.

Ka ne atieko skul, nagombo bedo painia, kata kamano, jopuonjna to ne jiwa mondo aluw somo ma malo. Nadonjo e obadhogino kendo nadhi e yunivasiti. Kata kamano, mapiyo nono nafwenyo ni onge kaka nanyalo siko ka amakora gi adiera, ka konchiel to aketo pacha e weche mag somo, omiyo, nang’ado mar wuok e yunivasiti. Nanyiso Jehova wachno e lamo, kendo nandiko barua ka alero ne jopuonjna e yo mang’won gimomiyo ne adhi wuok e yunivasiti e giko higa mokwongo. Nageno Jehova chuth, kendo mapiyo bang’ mano nabedo painia.

E dwe mar Julai 1957, nachako tiyo ne Jehova gi thuolona duto e taon mar Wellingborough. Nakwayo owete ma ni Bethel ma London mondo gimanyna owadwa moro ma ne en painia molony mondo alendgo. Ne gimiya Owadwa Bert Vaisey ma nokonya e weche mang’eny. Ne en jakinda e tij lendo kendo nokonya kaka nanyalo bedo gi chenro maber e tij yalo. E kanyaklawa ne wan gi nyimine auchiel ma hikgi ng’eny, Owadwa Vaisey, kod an. Iko chokruoge kendo chiwo paro e chokruogego nomiya thuolo mar medo geno Jehova kendo nyiso ni ayie kuome.

Mana machuok ka osetueya e jela mogonya nikech ne atamora donjo e tij lweny, naromo gi nyaminwa ma niluongo ni Barbara ma ne en painia makende. Ne wakendore e higa mar 1959, kendo ne waikore dhi kamoro amora ma nomiwae migawo. E migawowa mokwongo, ne wadhi Lancashire ma ni yo nyandwat e piny England. Kae to Januar higa mar 1961, nogwela mondo adhi e Skul mar Tij Pinyruoth ma notim kuom dwe achiel e Bethel ma London. Gima nawuoro en ni bang’ tieko skundno, nomiya migawo mar bedo jarit-alwora. Jarit-alwora moro molony notiega kuom jumbe ariyo e taon mar Birmingham, kendo Barbara bende notiegwago. Bang’ mano, ne wawuok ma wadhi e migawowa ma nokwako alwora mar Lancashire kod Cheshire.

Ka ne wan e rusa e dwe mar Agost, higa mar 1962, ne wayudo barua moro koa e ofis. E i baruano, ne nitie fom mipong’o mar dhi e Skul mar Gilead. Bang’ lemo kuom wachno, an gi Barbara ne wapong’o fomno mapiyo kendo dwoke e ofis mana kaka nonyiswa. Dweche abich bang’e, ne wachako wuodhwa mochomo Brooklyn, New York, kama ne wadhi timoe klas mar 38 mar Gilead. Ne en klas ma nokawo dweche apar kipuonjowa mana Muma.

Ka ne wan Gilead, ne wapuonjore mathoth e wi Wach Nyasaye, e wi riwruok mar oganda Jehova, kendo e wi owete gi nyimine e piny mangima.  Nikech ne pod wan mana johigni 20 gi wiye, ne wapuonjore mathoth kuom jopuonjre wetewa ma ne wan-go e klasno. Nayudo thuolo makende mar tiyo kanyachiel gi Owadwa Fred Rusk, ma ne en achiel kuom jopuonjwa. Achiel kuom puonj ma nojiwo ahinya en ni wachiw ne ji paro mowinjore, tiende ni, wane ni paro moro amora ma wamiyo ng’ato otenore kuom Ndiko. Moko kuom owete ma nogolo twege ka ne wan e klas ne gin owete molony kaka Nathan Knorr, Frederick Franz, kod Karl Klein. Ne wapuonjore gik mathoth kuom ranyisi mar bolruok mar Owadwa A. H. Macmillan ma twage nokonyowa neno kaka Jehova notayo ogandane e kinde ma ne weche tekie e kind higa mar 1914 nyaka chak higa mar 1919.

Ka ne skul dhi rumo, Owadwa Knorr nowachonwa an gi Barbara ni ne wadhi yudo migawo manyien e piny Burundi ma ni Africa. Ne wadhi e laibrari mar Bethel piyo piyo ma wakawo Yearbook mondo wane ni to jolendo adi ma ne ni e piny Burundi gie kindeno. Dhowa nomoko ka ne wafwenyo ni onge namba moro amora ma nyiso kwan mar jolendo e pinyno! Ne wadhi dhi e alwora ma pok nolendie nyaka nene, ma ni Africa, kama ne ok wang’eyo maber. Dendwa nojuol kendo fuondewa nobengni! Kata kamano, lamo nokueyo chunywa.

E migapwa manyienno, gik moko nopogore ahinya. Kuom ranyisi, chal mar kor lwasi, timbe ji kod kit ngimagi, kod dhok ma ne giwacho nopogore ahinya gi ma ne wang’iyogo. Koro ne nyaka wapuonjre wacho dho French. Pek machielo ma ne waromogo en ni ne ok yot ahinya yudo kama ne wanyalo dakie maber. Ndalo ariyo bang’ chopo kono, achiel kuom joma ne wan-go e skul mar Gilead ma niluongo ni Harry Arnott, nokalo mondo olimwa kodok e migawo mare e piny Zambia. Nokonyowa manyo kama ne wanyalo dakie, kendo kanyo e ma nobedo od jomisonari mokwongo e pinyno. Mapiyo nono, joma ne ni e sirkal, nochako kwedowa nikech ne gikia gimoro amoro e wi Joneno mag Jehova. Mana machuok ka ne wasechako ng’iyo gi alworano, jo sirkal nonyisowa ni ok wanyal dhi nyime dak kanyo ka waonge gi barua ma yienwa lendo e alworano. Gima lit en ni, nochunowa wuok e pinyno mondo wadhi e migawo manyien e piny Uganda.

Chunywa ne chandore ni wadhi Uganda ma onge visa. Kata kamano, geno kuom Jehova  nokonyowa golo luoro moro amora ma ne wanyalo bedogo. Owadwa moro ma ne a e piny Canada ma ne lendo e alwora ma jolendo dwarore moloyo e piny Uganda, nolero ne achiel kuom joma ne tiyo kama ne ichiwe visa wachwa, kendo noyienwa dak kuom dweche moko ka pod wamanyo visa. Wachno nokonyowa neno ni kuom adier Jehova e ma ne konyowa.

Chal mar alworani nopogore ahinya gi ma ne ni Burundi. Tij yalo wach maber nosechaki, kendo ne nitie Joneno 28 kende e pinyno duto. Kendo ne wayudo ji mang’eny ma ne wacho dho Kisungu e pinyno. Mapiyo nono, ne wafwenyo ni mondo ne wakony joma norwako wach mondo gidhi maber e weche Nyasaye, ne nyaka wapuonjre dhok ma ne iwacho e pinyno, kata mana dhok achiel kende. Ne wachako lendo Kampala, kama ji mang’eny nong’eyoe dho Luganda kendo ne wang’ado ni mano e dhok ma ne wadhi puonjore. Nokawowa higni mathoth mondo wang’e dhokno maber, kata kamano, dhokno nomiyo wabedo gi nyak ahinya e tijwa mar lendo! Ne wachako ng’eyo maber kaka ne wanyalo konyo jopuonjrewa mag Muma e weche Nyasaye. Kendo, jopuonjrewago bende noyawonwa chunygi kendo ne ginyisowa kaka ne gimor gi gik ma ne gipuonjore.

Ne wamor ahinya konyo ji puonjore adiera kendo morwa nomedore ka nokwaya mondo abed jarit-alwora e pinyno duto. Ofis ma Kenya nokwayowa mondo wamany alwora ma ne jopainia makende ne dwarore moloyo. Nyading’eny norwakwa gi joma ne pok oromoga gi Joneno mag Jehova nyaka nene. Ne girwakowaga maber kendo tedonwa chiemo.

Ne adhi e wuoth machielo ma nopogore ahinya. Naidho gach reru ka awuok Kampala, kendo ne wakawo ndalo ariyo ma wachopo e dho wadh Mombasa e piny Kenya. Kendo koa kanyo, ne waidho meli ma noterowa nyaka chula mar Seychelles ma ni Indian Ocean. Bang’e, kochakore higa mar 1965 nyaka 1972, Barbara koro ne dhiga koda limo chula mar Seychelles. E kindeno, ne nitie jolendo ariyo kende e chulano ma noloso grup, kendo bang’e, grubno nobedo kanyakla. Wuodhe mamoko ma nadhie ne gin mag dhi limo owete e piny Eritrea, Ethiopia, kod Sudan.

Apoya nono, weche nolokore e piny Uganda bang’ ka jolweny moko noloko sirkal. Gik ma notimore higni maluwo, nokonya neno gimomiyo dwarore ni waluw chik ma Muma wachonwa ni ‘wachul Kaisar gige Kaisar.’ (Mar. 12:17) Nochopo kinde moro ma ne idwaro ni ng’ato ang’ata ma ne ok en ja Uganda oter nyinge ondik ka polis moro amora ma ne ni machiegni kode. Ne watimo kamano mapiyo. Odiechienge moko bang’e, ka noyudo wariembo mtoka ei Kampala, polise moko nobiro kama ne wantie gi owadwa moro ma bende ne en jamisonari. Chunywa noridore ahinya! Ne giwacho ni wabiro nono pinygi, kendo ne gikawowa ma giterowa e stesen maduong’ mar polis ma ne ni kanyo kama ne waleronegi ni ne wan jomisonari kendo joma ohero kuwe. Ne watemo nyisogi ni wasetero nyingwa mondik ka polis, kata kamano, ne gitamore winjowa. Ka wan e bwo arita makende, noterwa nyaka ka polis ma ne ni but od jomisonari kama ne wadakie. To mano kaka chunywa noduogo ka polis ma ne wayudo kanyo ne en polis ma nong’eyo ni ne wasendiko nyingwa! Nochiko mondo ogonywa.

E kindego, ne wabedoga ma luor ahinya ka wachopo kama ne polise chungogae mtokni,  ahinya-ahinya ka ne wayudo ka polise ma ne ni kanyo omer. E kindego, ne wajalemoga ahinya kendo ne wabedoga gi chuny mokue sama ne oyienwa mondo wakal. Gima lit en ni ka nochopo higa mar 1973, nochik jomisonari duto ma ne ok gin Jo-Uganda mondo owuog e pinyno.

Migawowa nochako olokore kendo. Wang’ni to koro noterwa Côte d’Ivoire, ma ni West Africa. Mano ne en lokruok maduong’ ahinya kuomwa. Ne nyaka koro wang’i gi kit ngima manyien kendo ng’iyo gi wacho French kinde duto, kaachiel gi dak gi jomisonari ma ne a kuonde mopogore opogore. Kata kamano, ne waneno kaka Jehova ne tayowa, ka ne joma chunygi ni kare ochako rwako wach maber. An gi Barbara, ne waneno kaka Jehova ne osemiyo yorewa oriere tir.

Kae to apoya nono noyud Barbara gi tuo mar kansa. Kata obedo ni wadhi e pinje mopogore opogore ka wamanyo thieth, gikone ka ne ochopo higa mar 1983, nonenore maler ni ne ok wanyal dhi nyime gi migawowa e piny Africa. To wachno nonyoso chunywa ahinya!

Tuo mar kansa ma nomako Barbara nomedore ameda ka ne watiyo e Bethel ma London, kendo gikone notho. Jo Bethel nokonya ahinya, to ahinya-ahinya, owadwa moro gi jaode nokonya mondo ang’i gi ngima manyienno kendo asik ka ageno Jehova. Bang’e, ne aromo gi nyaminwa moro ma ne en painia makende, ma ne jabiroga konyo tich e Bethel. Nyaminwano niluongo ni Ann kendo nohero Jehova ahinya. Ne wakendore e higa mar 1989, kendo chakre kindeno, wasebedo ka watiyo e Bethel ma London.

Kochakore higa mar 1995 nyaka higa mar 2018, namor tiyo kaka owadwa ma ofis maduong’ ooro (ma chon niluongo ni jarit malimo ofise), kendo nalimo chiegni pinje 60 mopogore opogore. E limbe ka limbe, najaneno kaka Jehova rito joge, bed ni gin e chal mane.

E higa mar 2017, limbewa noterowa nyaka e piny Africa. Kindeno e ma ne Ann ohango dhi e piny Burundi kendo ne wamor ahinya neno kaka ji mang’eny oserwako adiera e pinyno! Kama ne ajalendoega ot ka ot e higa mar 1964, e ma koro nogerie Bethel ma jaber ma nitie owete gi nyimine ma konyo jolendo mokalo 15,500 ma ni e pinyno.

Namor ahinya ka nayudo list ma noting’o pinje ma ne onego alim e higa mar 2018. Achiel kuom pinje ma ne ni e listno ne en Côte d’Ivoire. Ka ne wachopo Abidjan, taon maduong’ mar pinyno, ne chal mana ka gima waduogo dala. Ka ne ago wang’a e list ma noting’o nembni mag joma ne odak Bethel, mondo ane ni ng’ama odak machiegni gi ot ma ne antie, naneno nying ma nang’eyo, Sossou. Naparo ni en owadwa ma ne en jarit-taon e kinde ma ne an Abidjan. Kata kamano, kare ne ok en. Mae ne en Sossou machielo​—wuode.

Kuom adier Jehova osebedo ka timona mana kaka nowacho. Kokalo kuom chandruoge mopogore opogore, aseneno ni sama wageno kuom Jehova, to omiyo yorewa riere tir. Sani wadwaro ni wadhi nyime wuotho e yo ma onge gikone, ma lerne medore, kendo ma biro terowa nyaka e piny manyien.​—Nge. 4:18.