1, 2. (a) Gin paro mage mopogore opogore ma ji nigo e wi wach timo yiero? (b) Ang’o ma Muma wacho e wi wach timo yiero, to gin penjo mage ma wabiro nono?

KA NE dhako moro dwa ng’ado paro e wi wach moro, nonyiso osiepne niya: “Kik inyisa gima pod adhi paro, nyisa anyisa gima onego atim. Mano yotna moloyo.” Dhakono ne dwaro ni osiepne onyise gima onyal timo kar tiyo gi mich ma jaber ma Jachuech nomiye ma en thuolo mar timo yiero. To nade in? Be ihero timo yiero ma magi iwuon koso idwaroga ni jomoko e ma onyisi gima onego itim? Ineno nade thuolo ma in-go mar timo yiero?

² Kuom higni mang’eny, ji osebedo ka nigi paro mopogore opogore e wi wach timo yiero. Jomoko wacho ni dhano onge gi thuolo mar timo yiero, omiyo gik ma watimo Nyasaye nosechano chon. Jomoko to wacho ni wanyalo bedo gi thuolo mar timo yiero mana ka onge ng’at ma chikowa e gik moko duto ma watimo. Kata kamano, Wach Nyasaye ma en Muma e ma nyalo konyowa mondo wawinj tiend wachni maber. Nikech ang’o? Nikech Muma nyisowa ni Jehova nochueyowa gi nyalo mar timo yiero ma magwa wawegi. (Som Joshua 24:15.) Muma bende chiwo dwoko mag penjo kaka: Onego wati nade gi thuolo ma wan-go mar timo yiero? Be wanyalo yiero timo gimoro amora  ma wadwaro? Ere kaka yiero ma watimo nyiso okang’ ma waherogo Jehova? Wanyalo nyiso nade ni wachiwo luor ne yiero ma jomoko otimo?

3. Jehova ketonwa ranyisi mane maber e yo ma otiyogo gi thuolo ma en-go mar timo yiero?

³ Jehova kende e ma nigi ratiro mar timo gimoro amora modwaro, mak mana ni otiyo gi ratirono e yo maber. Kuom ranyisi, noyiero Jo-Israel mondo obed oganda ma iluongo gi nyinge. (Rap. 7:6-8) Ne ok oyierogi ma onge gimomiyo. Jehova ne chopo mana singo moro ma ne otimo chon gi osiepne ma Ibrahim. (Cha. 22:15-18) E wi mano, kinde duto Jehova tiyo gi thuolo ma en-go mar timo yiero ka itaye gi kido mar hera kod tim makare. Mano nonenore maler e yo ma norieyogo Jo-Israel ma ne siko weyo lamo madier. Ka ne giloko chunygi gadier, Jehova ne ng’wononegi ma hergi kendo kowacho niya: “Anachang dok chien margi, anahergi gi chunya duto.” (Hos. 14:4) Mano kaka Jehova notiyo maber gi thuolo mar timo yiero mondo okony jomoko!

4, 5. (a) En ng’a ma Nyasaye nokwongo chueyo gi thuolo mar timo yiero, to notiyo gi thuolono nade? (b) En penjo mane ma onego wapenjre?

⁴ Jehova ne ochueyo malaike kod dhano ka gin gi thuolo mar timo yiero. Ng’at ma nokwongo chueyo gi michno ne en Wuode makayo ma en “kido mineno mar Nyasaye ma ok ne.” (Kol. 1:15) Kata ka ne Yesu pok obiro e piny, noyiero mar makore gi Wuon mare kendo ne ok ong’anyo kaka Satan notimo. Higni moko bang’e ka ne Yesu obiro e piny, noyiero mar kwedo tembe ma Satan ne kelone. (Mat. 4:10) E otieno mogik ka ne Yesu pok otho, nolemo gi chunye duto kendo nonwoyo weche ma nosewacho ni obiro mana timo dwach Nyasaye. Nowacho kama: “Wuora, kidwaro to gol okombeni oa kuoma. Kata kamano, dwacha kik e ma timre, to mari e ma mondo otimre.” (Luka 22:42) Omiyo, waluwuru ranyisi mar Yesu kuom tiyo gi thuolo ma wan-go mar timo yiero e miyo Jehova duong’ kendo timo dwache. Be mano en gima nyalore?

⁵ Waduto wanyalo luwo ranyisi mar Yesu nikech wan bende nochuewa e kido mar Nyasaye. (Cha. 1:26) Kata kamano, wan gi tong’. Waonge gi thuolo mar timo gimoro amora kaka Jehova. Wach Nyasaye wacho ni thuolo ma wan-go mar timo gik moko nigi tong’ kendo nyaka waluw tong’ mowinjore ma Jehova oketonwa. Kuom ranyisi, mon nyaka bolre ne chwogi, to nyithindo bende nyaka winj jonyuolgi. (Efe. 5:22; 6:1) Tong’ ma Jehova oketogo konyowa nade ng’eyo kaka onego wati gi thuolo ma wan-go mar timo yiero? Yo ma watiyogo gi thuolo ma wan-go mar yiero nyalo miyo wayud ngima mochwere kata ooyo.

6. Ler ane gimomiyo tong’ dwarore kata obedo ni wan gi thuolo mar timo yiero.

⁶ Ka thuolo ma wan-go mar timo yiero nigi tong’, be wanyalo wacho ni wan thuolo gadier? En kamano! Ang’o momiyo wawacho kamano? Tong’ moketnwa e wi gik ma wanyalo timo nyalo konyowa. Kuom ranyisi, wanyalo yiero mar riembo mtoka ka wadhi e taon moro man mabor. Kata kamano, inyalo winjo nade ka iriembo mtoka e ndara maonge chike, kama ng’ato ka ng’ato riembo matek kaka odwaro, kendo kama ng’ato nyalo riembo kamoro amora e ndarano? En adier ni ok inyal winjo maber. Tong’ dwarore mondo ji te oyud ber kuom tiyo gi thuolo mar timo yiero e yo maber. Mondo wane gimomiyo timo yiero ma ok  wakalo tong’ ma Jehova oketonwa en gima ber, wane ane ranyisi moko manie Muma.

7. (a) Ere kaka thuolo mar timo yiero nomiyo Adam obedo mopogore gi le? (b) Ler ane yo achiel ma Adam notiyogo gi thuolo mar timo yiero.

⁷ Ka ne Nyasaye chueyo Adam, nomiye mich ma nomiyo malaike duto, ma en thuolo mar timo yiero. Mano nomiyo Adam obedo mopogore gi le ma onge gi nyalo mar timo yiero. Ne ane kaka Adam notiyo gi thuolo mar timo yiero e yo maber. Jehova nokwongo chueyo le kapok ochueyo dhano. Kata kamano, kar miyo lego nying, nomiyo Adam migawono. Nyasaye “nokelogi ir Adam mondo one gi ma dochakgi.” Bang’ ka Adam nosenono kit le moro ma omiye nying mowinjore kode, Jehova ne ok odonjore ma oloko nying ma Adam noseyiero. Kar mano, nying ma Adam noluongogo lego e ma nobedo nyingegi.—Cha. 2:19.

8. Ere kaka Adam notiyo marach gi thuolo mar timo yiero, to mano nokelo ang’o?

⁸ Gima lit en ni Adam noneno ni tich ma ne Nyasaye omiye mar loso kendo rito paradiso ne ok orome. Thuolo malach ma ne en-go mar chopo migawo machielo ma Nyasaye nomiye bende ne ok orome nikech Nyasaye nosenyise kama: “Nyuoluru, kendo medreuru, upong’ piny, kendo ubed gi loch kuome; kendo mondo ubed gi teko kuom rech ma ni e nam, kendo kuom winy mahuyo e kor polo, kendo kuom gik mangima duto mawuotho e piny.” (Cha. 1:28) Noyiero mar kalo tong’ ma Nyasaye noketone ma ochamo olemo ma nokwere. Nikech notiyo marach gi thuolone mar yiero, nokelo lit kod chandruok ne kothe duto. (Rumi 5:12) Lit ma dhano oseyudo nikech yiero marach ma Adam notimo onego okonywa mondo wati maber gi thuolo ma wan-go mar timo yiero kendo kik wakal tong’ ma Jehova oketonwa.

9. Jehova nomiyo Jo-Israel thuolo mane, to ne gitiyo nade gi thuolono?

⁹ Nyithind Adam gi Hawa duto noyudo richo kod tho nikech jonyuolgi ne ok oluwo chik. Kata kamano, Jehova ne ok omayogi mich maber ma nosemiyogi ma en thuolo mar timo yiero. Mano nonenore maler kaka notimo ne oganda mar Jo-Israel. Kokalo kuom Musa, Jehova nomiyo Jo-Israel thuolo mar yiero ka be gibiro bedo ogandane kata ooyo. (Wu. 19:3-6) Ne gitimo yiero mane? Ne giyiero kendgi giwegi mar timo gik ma Nyasaye ne dwaro ni joge otim kendo ne giwacho gi chuny achiel niya: “Duto ma Jehova osewacho wanatim.” (Wu. 19:8) Gima rach en ni Jo-Israel bang’e notiyo marach gi thuolo mar timo yiero ma giketho singruok ma ne gitimono. Ranyisi mar Jo-Israelgo puonjowa ni kinde duto onego wati maber gi thuolo ma wan-go mar timo yiero. Wanyalo timo kamano ka wadhi nyime bedo machiegni gi Jehova kendo luwo chikene makare.—1 Kor. 10:11.

10. Gin ranyisi mage ma nyiso ni dhano morem nyalo timo yiero maber ma miyo Nyasaye duong’? (Ne picha manie chak sulani.)

¹⁰ Jo-Hibrania sula mar 11 oting’o nyinge 16 mag jotich Jehova ma notiyo maber gi thuologi mar timo yiero kendo ne ok gikalo tong’ ma Jehova noketo. Mano nomiyo giyudo gueth mang’eny kendo gin gi geno ma jaber mar kinde ma biro. Kuom ranyisi, Noa nonyiso yie motegno kuom luwo chik ma Nyasaye nomiye mondo oger yie ma ne dhi rese kaachiel gi joode, ma bang’e ne dhi nyuolo oganda dhano. (Hib. 11:7) Ibrahim gi Sara noyie luwo kaka Nyasaye ne tayogi ma gidhi e piny ma Nyasaye nosingonegi. Kata mana bang’ wuok Ur ma ne en dala momew, pod ne gin gi “thuolo mar dok” kuno. Kata kamano, ne gitego wang’gi kuom gik ma Nyasaye  nosingonegi kendo ne “gidwaro mondo giyud kama ber moloyo.” (Hib. 11:8, 13, 15, 16) Musa noweyo mwandu duto mag Misri “koyiero mondo ji otimne marach kanyachiel gi oganda Nyasaye, kar mondo oyud mor mar ndalo manok ma richo kelo.” (Hib. 11:24-26) Donge wan bende dwaher luwo yie mar jotich Nyasaye machon-go kuom tiyo maber gi thuolo ma wan-go mar timo yiero mondo gik ma watimo omi Nyasaye duong’?

11. (a) En gueth mane ma wayudo ka watiyo gi thuolo ma wan-go mar timo yiero? (b) Ang’o ma chwali mondo iti maber gi thuolo ma in-go mar timo yiero?

¹¹ Kata obedo ni weyo jomoko otimnwa yiero en gima yot, mano nyalo monowa yudo gueth maduong’ ma wanyalo yudo ka wan e ma watimo yiero wawegi. Guethno ileronwa e Rapar mar Chik 30:19, 20. (Som.) Kwan matindo 19 wacho ni Nyasaye nomiyo Jo-Israel thuolo mar timo yiero. Kwan matindo 20 nyiso ni yiero ma ne gidhi timono ne dhi miyo Jehova ong’e gima ne nie chunygi gadier. Wan bende wanyalo yiero mar lamo Jehova. Onge gima ber maloyo timo gik ma kelo ne Jehova duong’ kod pak ka wanyisogo ni wahere!

12. Ang’o ma ok onego watim gi thuolo ma wan-go mar timo yiero?

¹² Par ane ni imiyo osiepni moro mich ma jaber. Donge inyalo winjo marach ndi ka ifwenyo ni owito michno e yugi kata otiyo kode e hinyo ng’ato? Koro par ane kaka Jehova winjo sama oneno ka ji tiyo marach gi thuolo ma gin-go mar timo yiero ma chop kama gihinyo jomoko. Mano timore nikech Muma nokoro ni e “ndalo mag giko,” ji ne dhi bedo “joma ok go erokamano.” (2 Tim. 3:1, 2) Wan to kik wati marach gi mich maber ma Jehova omiyowa mar timo yiero. Kata kamano, ere kaka wanyalo tang’ mondo kik wati marach gi mich ma jaberno?

13. Ang’o monego watang’go mondo kik wati marach gi thuolowa mar timo yiero?

¹³ Waduto wan gi thuolo mar yiero osiepe ma dwaher bedogo, lewni kod dusruok ma wahero, kaachiel gi yore mag manyo mor ma wahero. Kata kamano, ka wayiero mar bedo wasumbini mag gombowa wawegi kata luwo timbe mag jopiny ma ok nyis luor, wanyalo tiyo gi thuolo ma wan-go mar timo yiero kaka rageng’ mar timo gik maricho. (Som 1 Petro 2:16.) Kar bedo joma  tiyo gi thuolo ma wan-go e “luwo gombo mag ringruok,” wadwaro timo yiero ma biro miyo ‘watim gik moko duto ne duong’ mar Nyasaye.’—Gal. 5:13; 1 Kor. 10:31.

14. Keto genowa kuom Jehova biro konyowa nade tiyo gi thuolo ma wan-go mar timo yiero?

¹⁴ Gima chielo ma nyalo konyowa mondo wati maber gi thuolowa mar timo yiero en keto genowa kuom Jehova kendo yie luwo tong’ moketonwa mondo okonywa. En e ma ‘opuonjowa mondo wayud konyruok, kotelonwa e yo ma dwadhie.’ (Isa. 48:17) Nyaka wayie gi adiera ma yudore e wechegi: “Dhano ok nyal chweyo chunye owuon, dhano onge gi teko yiero yore mowuothoe.” (Yer. 10:23) Watimuru duto ma wanyalo mondo kik wadonj e obadho mar genore wawegi mana kaka Adam kod Jo-Israel ma nong’anyo ne Nyasaye notimo. Kar mano, ‘wagenuru Jehova gi chunywa duto.’—Nge. 3:5.

15. En puonj mane ma wayudo e Jo-Galatia 6:5?

¹⁵ Dwarore ni wachiw luor ne ratiro ma jomoko nigo mar timo yiero e ngimagi giwegi. Nikech ang’o? Nikech ng’ato ka ng’ato nochue gi thuolo mar timo yiero, ok onego wagen ni Jokristo biro timo yiero machal e weche duto. Mano oriwo timbewa kod yiero ma watimo e weche mag lamo. Wiwa kik wil gi puonj ma yudore e Jo-Galatia 6:5. (Som.) Ng’eyo ni Jakristo ka Jakristo “noting’ ting’ne owuon” biro miyo wachiw luor ne ratiro ma ng’ato ka ng’ato nigo mar timo yiero.

16, 17. (a) Ere kaka thuolo mar timo yiero nokelo ywaruok e kanyakla ma Korintho? (b) Paulo nokonyo Jokristogo nade mondo otiek ywaruogno, kendo mano puonjowa ang’o e wi ratiro ma jomoko nigo mar timo yiero?

¹⁶ Ne ane ranyisi moro manie Muma ma nyiso gimomiyo nyaka wachiw luor ne ratiro ma owetewa nigo mar timo yiero ka itayogi gi chunygi mar pogo ber gi rach. Jokristo ma ne ni Korintho ne yware ka be nowinjore ng’ato ocham ring’o ma nyalo bedo ni nochiw kaka misango ne sanamu kae to bang’e oter e chiro mondo ji onyiew. Jomoko ne wacho ni, ‘Wang’eyo ni sanamu ok en gimoro, omiyo ring’ogo wanyalo chamo achama gi chuny maler.’ Kata kamano, moko kuom Jokristogo ma chon ne lamo sanamu ne neno ni chamo ring’ogo ne chalre achala gi lamo sanamugo. (1 Kor. 8:4, 7) Ma ne en wach matek ma ne nyalo kelo pogruok e kanyaklano. Paulo nokonyo Jokristogo nade mondo ong’e paro ma Nyasaye ne nigo e wi wachno?

¹⁷ Paulo nokwongo oparonegi ni chiemo kende ok ne nyal miyo gibed gi winjruok motegno gi Nyasaye. (1 Kor. 8:8) Kae to, nokwerogi ni kik giwe ‘ratiro ma gin-go mar timo yiero’ obed “gima chwanyo joma yomyom.” (1 Kor. 8:9) Notieko konyiso joma chunygi ne pod yom yom ni kik ging’ad bura ne Jokristo ma noyiero chamo ring’o ma kamano. (1 Kor. 10:25, 29, 30) Omiyo, nikech mano ne en wach motudore gi lamo, Jakristo ka Jakristo ne nyaka tim yierone owuon kaluwore gi chunye mar pogo ber gi rach. Donge wan bende onego wachiw luor ne ratiro ma owetewa nigo mar timo yiero kata mana e weche matindo tindo?—1 Kor. 10:32, 33.

18. Inyalo nyiso nade ni igeno thuolo ma in-go mar timo yiero?

¹⁸ Jehova osemiyowa mich ma jaber mar timo yiero ma miyo wabedo gi thuolo madier. (2 Kor. 3:17) Wageno michno ahinya nikech okonyowa timo yiero ma nyiso ni wahero Jehova. Wadhiuru nyime nyiso ni wageno michno kuom tiyo kode e yo ma miyo Jehova duong’ kendo kuom chiwo luor ne ratiro ma jomoko nigo mar timo yiero.