SULA MAR PUONJRUOK 30
WER 36 Warit Chunywa
Puonj Madongo ma Wayudo Kuom Ruodhi mag Israel
“Unuchak une pogruok ma nitie e kind ng’at makare gi jaricho, kendo e kind ng’at ma tiyo ne Nyasaye kod ng’at ma ok tine.”—MAL. 3:18.
GIMA SULANI WUOYE
Wabiro puonjore kaka Jehova ne neno ruodhi mag Israel kod kaka mano nyalo konyowa ng’eyo gima Jehova dwaro ni jotichne ma lame sani otim mondo wamore.
1-2. En ang’o ma Muma fwenyonwa e wi ruodhi moko mag Israel?
MUMA wuoyo kuom chwo mokalo 40 ma nobedo ruodhi e piny Israel. a Nitie moko kuom ruodhigo ma Muma wacho ayanga gik ma ne gitimo. Kuom ranyisi, nitie ruodhi moko ma ne beyo. Kata kamano, nitie gik moko maricho ma ne gitimo. Wane ane ranyisi mar Ruoth Daudi. Jehova nowacho kuome kama: “Daudi jatichna . . . noluwa gi chunye duto, kotimo mana gik malong’o e wang’a.” (1 Ru. 14:8) To e ma pod gima iwuoro en ni, Daudi noterore gi chi ng’ato kendo nochano mondo oneg chwor dhakono e lweny.—2 Sa. 11:4, 14, 15.
2 Nitie bende ruodhi mang’eny ma ne ok omakore gi Jehova ma notimo gik moko mabeyo. Ne ane ranyisi mar Ruoth Rehoboam. “Notimo gik maricho” e wang’ Jehova. (2 We. 12:14) Kata kamano, noyie winjo Jehova ka nonyise ni opog dhoudi apar mag Israel mondo kik bed e bwo lochne. Bende, notimo kinda mondo oteg taonde ma ne nie bwo lochne kendo ritogi mondo wasikgi kik monjgi.—1 Ru. 12:21-24; 2 We. 11:5-12.
3. En penjo mane maduong’ monego wapenjre, to ang’o ma wabiro nono e sulani?
3 Dwarore ni wayud dwoko mar penjo maduong’ni: Ka ruodhi mag Israelgo notimo gik maricho kod mabeyo, kare en ang’o ma Jehova ne rango mondo ong’ad ni ruoth moro ne en ruoth makare e wang’e? Dwoko mar penjono biro konyowa ng’eyo gima Jehova dwaroga ni watim mondo wamore. E sulani, wabiro wuoyo e wi weche moko adek ma Jehova ne ng’iyo kuom ruodhi mag Israel: Mokwongo, nong’iyo ka be ne gihere gi chunygi duto, ka be ne giloko chunygi gadier, kod ka be ne gidhi nyime lame e yo mowinjore.
NE GIHERO JEHOVA GI CHUNYGI DUTO
4. Pogruok achiel ma ne nie kind ruodhi ma nomakore gi Jehova kod ma ne ok omakore kode ne en mane?
4 Ruodhi ma nomoro Jehova nohere gi chunygi b duto. Ruoth Jehoshafat “ne omanyo Jehova gi chunye duto.” (2 We. 22:9) Muma bende wacho kama e wi Josia: “Onge ruoth moro amora ma ne olocho motelone ma ne chal kode, ma ne odok ir Jehova gi chunye duto.” (2 Ru. 23:25) To nade Solomon ma bang’e notimo gik maricho e wang’ Jehova? Muma wacho ni “ne ok otiyo ne Jehova Nyasache gi chunye duto.” (1 Ru. 11:4) To nitie ruoth moro bende machielo miluongo ni Abijam ma ne ok omakore gi Jehova. Muma wacho kuome kama: “Ne ok omakore gi Jehova Nyasache gi chunye duto.”—1 Ru. 15:3.
5. Ler ane tiend tiyo ne Jehova gi chunywa duto.
5 Kuom mano, tiend tiyo ne Jehova gi chunywa duto en ang’o? Ng’ama tiyo ne Jehova gi chunye duto, ok tine mana ni nikech ong’eyo ni mano e gima onego otim. Kar mano, otiyone nikech ohere kowuok e chunye. E wi mano, onyiso ni ohero Jehova e ngimane duto.
6. Ere kaka wanyalo siko ka watiyo ne Jehova gi chunywa duto? (Ngeche 4:23; Mathayo 5:29, 30)
6 Ere kaka wanyalo luwo ranyisi mag ruodhi ma nomakore gi Jehova kendo tiyone gi chunywa duto? En kuom temo matek mondo wakwed gik ma nyalo ketho winjruokwa gi Jehova. Kuom ranyisi, nitie yore moko mag manyo mor ma ok owinjore ma nyalo monowa tiyo ne Jehova gi chunywa duto. Gima kamano bende nyalo timorenwa ka wabedo gi osiepe maricho kendo keto chunywa e manyo mwandu. Ka wafwenyo ni nitie gima miyo hera ma waherogo Jehova chako dok chien, onego wakaw okang’ mapiyo mar gole.—Som Ngeche 4:23; Mathayo 5:29, 30.
7. Ere kaka wanyalo tang’ ne gik ma nyalo monowa tiyo ne Jehova gi chunywa duto?
7 Nyaka watem matek mondo kik wati ne Jehova gi chuny ma nusnus. Ka ok watang’, chunywa nyalo wuondowa mi wachak paro ni ka watimo kinda e gik motudore gi lamo, to onge tiende kedo matek mondo wakwed gik ma nyalo ketho winjruokwa gi Jehova. Par ane ranyisini. Wawach ni koyo chami matek. Kae to idhi e ot kendo imoko mach mondo iyud liet. Ka po ni iweyo dhoot nono, be ibiro yudo liet moromo? Ooyo, koyo pod biro donjo e ot kendo ok ibi yudo liet moromo. Ang’o ma watemo wacho? En adier ni chamo chiemb chuny ma nyalo tego winjruokwa gi Jehova en gima ber. Kata kamano, mano kende ok oromo. Mana kaka dwarore ni walor dhoot mondo koyo kik donj e ot, e kaka dwarore ni walor dhood chunywa mondo yamo marach mar pinyni kik donj e chunywa.—Efe. 2:2.
NE GILOKO CHUNYGI GADIER
8-9. Ere kaka Ruoth Daudi kod Ruoth Hezekia norwako siem ma nomigi? (Ne picha bende.)
8 Mana kaka ne waseneno motelo, Ruoth Daudi notimo richo moko madongo. Kata kamano, ka janabi Nathan nonyise wachno, noyie gi kethone. (2 Sa. 12:13) Weche ma nowacho e Zaburi 51, konyowa ng’eyo ni noloko chunye gadier. Daudi ne ok owundore awuonda ni oloko chunye mondo omor Nathan kata ni mondo kik kume, to noloko chunye gadier.—Zab. 51:3, 4, 17, weche manie chak sula.
9 Ruoth Hezekia bende notimo richo e wang’ Jehova. Muma wacho kama: “Chunye nong’are mi nokelo masira kuome kendo ne Juda gi Jerusalem.” (2 We. 32:25) Ang’o momiyo Hezekia nobedo gi ng’ayi? Samoro nyalo bedo ni notimo kamano nikech ne en gi mwandu mang’eny, noloyo Jo-Asuria, kata nikech nochange e yor hono. Nyalo bedo ni sunga e ma nomiyo oting’ore malo e nyim Jo-Babulon kendo nyisogi mwandu mang’eny ma ne en-go. To mano nomiyo Isaya omiye siem mager. (2 Ru. 20:12-18) Kata kamano, mana kaka Daudi, Hezekia bende noloko chunye gadier. (2 We. 32:26) Gikone, Jehova nonene kaka ruoth ma nomakore kode kendo ma ‘nodhi nyime timo gik makare e wang’e.’—2 Ru. 18:3.
Ruoth Daudi kod Ruoth Hezekia nobolore ma giloko chunygi gadier bang’ ka nosemigi siem e wi richo ma ne gitimo (Ne paragraf 8-9)
10. Ere kaka Ruoth Amazia norwako riech ma nomiye?
10 Mopogore gi ruodhigo, ruodh Juda ma niluongo ni Amazia notimo gik makare, “kata kamano, ne ok otimo [kamano] gi chunye duto.” (2 We. 25:2) En ang’o marach ma notimo? Bang’ ka Jehova nosekonye moloyo Jo-Edom, Amazia nokulore ne nyisechegi. c To ka janabi mar Jehova nosieme, noriembo janabino.—2 We. 25:14-16.
11. Ka luwore gi 2 Jo-Korintho 7:9, 11, en ang’o ma nyaka watim mondo Jehova owenwa richowa? (Ne picha bende.)
11 Ang’o ma wapuonjore kuom ranyisigo? Dwarore ni walok chunywa waa e richo kendo watem matek mondo kik wanwo richogo. To nade ka jaduong’-kanyakla moro orieyowa e wach moro, kata obed ni samoro en mana wach moro matin? Ok onego wapar ni koro mano nyiso ni Jehova kata jodong-kanyakla ok dwarwa. Kata mana ruodhi mabeyo mag Israel bende ne irieyoga kendo ne imiyogiga siem. (Hib. 12:6) Sama oriewa e wach moro, onego (1) wayie gi riechno ka wabolore, (2) watim lokruoge ma dwarore, kae to (3) wadhi nyime tiyo ne Jehova gi chunywa duto. Ka waloko chunywa gadier, Jehova biro ng’wononwa.—Som 2 Jo-Korintho 7:9, 11.
Sama oriewa e wi wach moro onego (1) wayie gi riechno ka wabolore, (2) watim lokruoge ma dwarore, kae to (3) wadhi nyime tiyo ne Jehova gi chunywa duto. (Ne paragraf mar 11) f
NE GILAMO JEHOVA E YO MOWINJORE
12. En pogruok mane maduong’ ma ne nie kind ruodhi ma ne omakore gi Jehova kod ma ne ok omakore kode?
12 Ruodhi ma ne Jehova okwano kaka joma kare e wang’e ne lame e yo mowinjore. Bende, ne gijiwo joma ne gilocho e wigi mondo gin bende gitim kamano. En adier ni nitie kuonde moko ma ne giremie. Kata kamano, ne gichiwore ne Jehova gi chunygi duto kendo ne gitemo matek mondo gitiek lamo mar sanamu. d
13. Ang’o momiyo Jehova nokwano Ruoth Ahab kaka ng’at ma ok kare?
13 To nade ruodhi ma ne Jehova neno ni ok omakore kode? En adier ni nitie gik mabeyo ma ruodhigo notimo. Kata mana Ruoth Ahab ma ne en ruoth marach, chunye nobedo malit ka nowinjo ni en e ma nomiyo oneg Naboth. (1 Ru. 21:27-29) Bende, nogero taonde mag Jo-Israel kendo nokedonegi. (1 Ru. 20:21, 29; 22:39) Kata kamano, nikech chiege, Ahab nong’ere kaka ng’at ma ne riwo lwedo lamo mag sanamu. To mano nomiyo ok oloko chunye.—1 Ru. 21:25, 26.
14. (a) Ang’o momiyo Jehova nokwano Ruoth Rehoboam kaka ng’at ma ok kare? (b) En ang’o ma ruodhi ma ne ok omakore gi Jehova notimo?
14 Wane ane ranyisi machielo mar Ruoth Rehoboam. Mana kaka ne waseneno motelo, nitie gik moko mabeyo ma notimo. Kata kamano, ka pinyruodhe nochako gurore motegno, nojwang’o chike Jehova kendo chako lamo nyiseche manono. (2 We. 12:1) Bang’ mano, nokiko lamo madier kod lamo mag nyiseche manono. (1 Ru. 14:21-24) Rehoboam kod Ahab ok e ruodhi kende ma ne ok omakore gi lamo madier. Ng’eny ruodhi mag Israel ma ne ok omakore gi Jehova noriwo lamo mag sanamu lwedo. Nenore maler ni mondo ne Jehova okwan ruoth moro kaka ruoth makare, ne nyaka omakre gi lamo madier.
15. Ang’o momiyo dwarore ni wamakre gi lamo madier?
15 Ang’o momiyo Jehova ne dwaro ni olame e yo mowinjore? Mokwongo, ruodhi ne nigi ting’ mar tayo ji mondo omakre gi lamo madier. Bende, lamo nyiseche manono ne nyalo miyo ng’ato otim richo moko madongo kendo timo ne jowetegi gik ma ok kare. (Hos. 4:1, 2) To e wi mago duto, ruodhi kaachiel gi joma ne gilocho e wigi, ne gin joma ochiwore ne Jehova. Kuom mano, lamo nyiseche manono ne inyalo pim gi tim terruok. (Jer. 3:8, 9) Sama achiel kuom joma okendore oterore, ondhogo nyawadgi ma gikendorego. Kamano bende, jatich Jehova mochiworene ma weyo lame kendo chako lamo sanamu, ndhogo Jehova ma e ng’at monego omi luor moloyo ji duto. e—Rap. 4:23, 24.
16. E wang’ Jehova, en pogruok mane mantie e kind ng’at makare gi jaricho?
16 Ang’o ma wechego puonjowa? Wapuonjore ni nyaka wakwed lamo mar sanamu. Bende, nyaka wamakre gi lamo madier kendo wasik ka watimo gik motudore gi lamo madier. Janabi Malaki nowacho maler ni wang’ Jehova neno pogruok mantie e kind ng’at makare kod ng’at ma ok kare. Nondiko kama: “Unuchak une pogruok ma nitie e kind ng’at makare gi jaricho, kendo e kind ng’at ma tiyo ne Nyasaye kod ma ok tine” (Mal. 3:18) Kuom mano, ok onego wawe gimoro amora, kata mana nyawowa wawegi, mondo onyos chunywa ma wawe tiyo ne Jehova. Weyo lamo Jehova en richo moro machielo maduong’.
17. Ere kaka yiero ma watimo sama wamanyo ng’at ma wadwaro kendorego nyalo mulo winjruokwa gi Jehova?
17 Ka pok idonjo e kend, be inyalo neno kaka weche ma Malaki nowacho e wi tiyo ne Jehova, otudore gi yiero minyalo timo sama imanyo ng’at minyalo kendorigo? Ng’ato nyalo bedo gi kido moko mabeyo, kata kamano, ka ok oti ne Jehova Nyasaye madier, be inyalo kwane kaka ng’at makare e wang’ Jehova? (2 Kor. 6:14) Be ng’ama kamano nyalo konyi tego winjruokni gi Nyasaye? Kuom ranyisi, mon ma Ruoth Solomon nokendo nyalo bedo ni ne nigi kido moko mabeyo. Kata kamano, ne ok gilam Jehova kendo mosmos ne giywayo Solomon moweyo lamo Jehova kendo nochako lamo sanamu.—1 Ru. 11:1, 4.
18. En ang’o ma jonyuol onego opuonj nyithindgi?
18 Un jonyuol, unyalo tiyo gi weche ma nondiki e wi ruodhi mag Israel ma wasewuoyoego mondo ukony nyithindu olam Jehova gi kinda. Konygiuru mondo gine ni Jehova ne kwano ruoth moro kaka ruoth maber ka nomakore gi lamo madier. Konyuru nyithindu kokalo kuom timbeu kod wecheu mondo gine ni uketo weche mag lamo mokwongo e ngimau, kuom ranyisi somo Muma, dhi e chokruoge, kod dhi e tij lendo. (Mat. 6:33) Ka ok utimo kamano, nyithindu nyalo paro ni bedo e kind Joneno mag Jehova ma en din mar jonyuolgi, oromo aroma. Mano nyalo miyo gijwang’ lamo madier kata giwere kode chuth.
19. En geno mane ma ng’ama oweyo lamo Jehova pod nigo? (Ne sanduk ma wiye wachoni “ Pod Inyalo Duogo Ir Jehova!”)
19 Be ng’ama oweyo tiyo ne Jehova onge geno moro amora? Oyoo, nikech pod onyalo loko chunye moduog e lamo madier. Mondo otim kamano, nyalo dwarore ni obolre kendo oyie gi kony ma jodongo nyalo miye. (Jak. 5:14) Kinda motimo mondo oduog ir Jehova ok bi dhi nono kata matin!
20. Ka waluwo ranyisi mag ruodhi ma nomakore gi Jehova, ere kaka Jehova biro nenowa?
20 Gin ang’o ma wasepuonjore e wi ruodhi mag Israel? Wanyalo luwo ranyisi mag ruodhi ma nomakore gi Jehova kuom tiyone gi chunywa duto. Sama watimo ketho moro, dwarore ni walok chunywa kendo watim lokruoge ma dwarore. Bende, onego wapar ni en gima dwarore ahinya mondo wamakre gi lamo madier kod Nyasaye makende mar adier. Ka imakori gi Jehova, to obiro kwani kaka ng’at makare e wang’e.
WER 45 Weche ma Aparo e Chunya
a E sulani, wach motigo ni “ruodhi mag Israel” oriwo ruodhi duto ma nolocho e lo Jehova, bed ni ne gilocho e wi dhoudi ariyo mag Juda, dhoudi apar mag Israel, kata dhoudi 12 duto mag Israel.
b WECHE MOLER: Kinde mang’eny, Muma tiyo gi “chuny” e nyiso gik ma ng’ato paro, motimo, gombo ma en go, chenro ma en-go, kod kaka oneno gik moko.
c Nenore ni ruodhi ma ne ok lam Jehova ne nigi tim mar lamo nyiseche mag pinje ma ne giloyo.
d Ruoth Asa notimo richo moko madongo. (2 We. 16:7, 10) Kata kamano, iwuoyo kuome maber e Muma. Kata obedo ni mokwongo okwongo notamore yie ka ne irieye, nenore ni bang’e noloko chunye gadier. Kata kamano, ka wanono ngima mar Asa, wayudo ni notimo gik mang’eny mabeyo moloyo maricho ma nyalo bedo ni ne otimo. Bende, Asa nolamo Jehova kende, kendo notimo kinda mar golo lamo mar nyiseche manono e bwo pinyruodhe.—1 Ru. 15:11-13; 2 We. 14:2-5.
e Mano e momiyo chike ariyo mokwongo mag Musa ne wacho ni ng’ato ka ng’ato ne ok onego olam gimoro amora kata ng’ato ang’ata mopogore gi Jehova.—Wuok 20:1-6.
f WECHE MA LERO PICHA: Jaduong’-kanyakla moro ma pod en rawera temo rieyo owadwa moro e yo motiyogo gi kong’o. Owadwano yie riech momiye, otimo lokruoge madwarore, kae to odhi nyime tiyo ne Jehova.
