CHAKRE ndalo machon, nitie pesa ma Jo-Israel ne chuloga mondo gisirgo lamo madier. Kata kamano, wach chulo osuru nomedo ridore ahinya, kendo nobedo ting’ mapek ne Jo-Yahudi ma nodak e kinde ma ne Yesu ni e piny ka.

Jo-Yahudi ma nosebedo joma dongo nonego ochul nus shekel (drakma ariyo) mondo gisirgo lamo ma nitimo e tabernakel, to bang’e e hekalu. E kindego, pesago nitiyogo e chiwo misango kod rito hekalu ma ne Herode ogero. Jo-Yahudi moko nopenjo Petro pach Yesu e wi wach chulo osuru, to Yesu ok nokwedo wachno, kendo nochiko Petro mondo odhi okaw pesa ochulgodo osuru.​—Mat. 17:24-27.

Bende, ne dwarore ni jotich Nyasaye ogol chiwo mar achiel kuom apar, tiende ni, achiel kuom apar mar chambgi kata osachgi. (Lawi 27:30-32; Kwan 18:26-28) Jotend dinde nochiko ni achiel kuom apar ma nigolo ne nyaka gol e wi alot ka alot ma ng’ato nopidho, moriwo nyaka “mint kod dil gi kumin.” Yesu ne ok okwedo chiwo mar achiel kuom apar. Kar mano, nokwedo mana tim wuondruok ma jondiko kod Jo-Farisai ne nigo e wi wachno.​—Mat. 23:23.

E kindego bende, ne dwarore ni Jo-Yahudi ochul osuru ne Jo-Rumi ma ne locho e wigi. Achiel kuom osurugo ne en ma ng’ato nonego ochul e wi lowo ma ne en-go, to ne ginyalo chulo osuruno e yor pesa kata gik mamoko ma ne gin-go. Wachore ni osuru ma ne gichulono ne nyalo bedo chakre pasent 20 nyaka 25 mar gik ma ne lowono onyago. Bende, ne nitiere osuru ma Ja-Yahudi ka Ja-Yahudi nonego ochul. Osuruno e ma ne Jo-Farisai penjo ka be Yesu noyiego. Yesu nodwokogi kochiwo paro ma wan be onego wabedgo e wi chulo osuru. Nowacho kama: “Chuluru Kaisar gige Kaisar, to gige Nyasaye ne Nyasaye.”​—Mat. 22:15-22.

Bende, nitie osuru ma ne ijuogo jo ohala sama ne gidonjo e alwora moro kata sama ne giwuok. Osurugo nichoko e dho wedhe, e dho olalo, kuonde ma yore nokagoree, kata e rangeye ma nidonjogo e taonde kata e chirni.

Osuru duto ma ne Jo-Rumi dwaro ni ji ochul ne ng’eny ahinya. Ja histori moro ma Ja-Rumi ma niluongo ni Tacitus nowacho ni e kinde loch Tiberio ka ne Yesu ni e piny ka, “Jo-Siria kod Jo-Judæa nokwayo mondo odwoknegi osuru piny, nikech osuruno nomedonegi ting’ mapek ahinya.”

Yo ma nichokogo osurugo bende nomiyo osurugo omedo bedo mapek moloyo. Mondo ne ng’ato oyud tij solo osuru, ne nyaka ochul pesa, to ng’ama nochulo pesa mang’eny moloyo duto e ma nimiyo tich. Joma noyudo tijno bende ne chako ndiko jomamoko mondo e ma odhi ochoknegi osuru, to jogo duto ne dwaro ohala e wi osuru ma nichokogo. Nenore ni Zakayo miwuoyoe e Muma ne nigi joma ne chokone osuru. (Luka 19:1, 2) Weche ma wanonogo konyowa ng’eyo gimomiyo ji ne neno tim mar solo osuru kaka tim marach ahinya, kendo ne ok gihero josol osuru.