1. Muma wacho ang’o e wi rieyo ng’ato?

KA IWINJO ni idwa rie ng’ato, ang’o ma biro e pachi? Samoro gima biro e pachi en mana kum. Kata kamano, rieyo ng’ato oriwo gik mang’eny. Muma wacho ni rieyo ng’ato ok en gima rach kendo Muma wuoyo kuome sama owuoyo e wi ng’eyo, rieko, hera, kod ngima. (Nge. 1:2-7; 4:11-13) Mano en nikech kum mowuok kuom Nyasaye nyiso hera moherowago kod dwarone mondo wayud ngima mochwere. (Hib. 12:6) Kata obedo ni yo ma Nyasaye rieyogo ng’ato nyalo riwo kum, ok otim kamano mondo osande. Tiend rieyo ng’ato en puonje mana kaka janyuol puonjo nyathine mohero.

2, 3. Ere kaka rieyo ng’ato oriwo puonj kod kum? (Ne picha man malo.)

² Ne ane ranyisini: Wuoyi moro matin miluongo ni Johnny tugo opira e ot. Min-gi wachone kama: “Johnny, ing’eyo ni ok onego itug opira e ot. Ibiro toyo gik moko.” Nikech ok owinj wach min-gi, odhi nyime tugo opira e ot kendo otoyo agulu mar mafua. Min-gi biro rieye e yo mane? Obiro puonje kendo onyalo kume. Sama opuonjo Johnny, onyalo nyise gimomiyo  gima otimono rach. Odwaro nyiso Johnny gimomiyo ber winjo jonyuolne konyise ni chike ma jonyuolne oketo gin ma dwarore kendo ma konyo. Mondo onyis ni okawo wachno mapek, obiro miyo Johnny kum mowinjore kode. Kuom ranyisi, onyalo mayo Johnny opirano kuom ndalo moko. Timo kamano biro konyo Johnny mondo ong’e ni tamruok winjo wach en gima rach.

³ Nikech wan Jokristo, wan jood Nyasaye. (1 Tim. 3:15) Mano e momiyo wayie gi chunywa duto ni Jehova nigi ratiro mar ketonwa chike kendo rieyowa sama waketho chikego. E wi mano, ka watimo gimoro marach, yo ma Jehova rieyowago biro paronwa gimomiyo en gima ber ka wawinje kaka wuonwa manie polo. (Gal. 6:7) Nyasaye dewowa ahinya kendo ok odwar ni wawinj malit e chunywa.​—1 Pet. 5:6, 7.

4. (a) Jehova guedho tiegruok mitimo e yo mane? (b) Ang’o ma wadwaro puonjore e sulani?

⁴ Wanyalo konyo nyathiwa kata japuonjrewa mar Muma ma bed jalup Kristo ka watiyo gi Ndiko e puonjogi. Wach Nyasaye e gima duong’ ma watiyogo e tiego jomamoko nikech ‘okwero ji ka luwore gi gik ma kare.’ Mano e momiyo watiyo kode e konyo nyithindwa kod jopuonjrewa mag Muma mondo ong’e kendo ‘orit weche duto ma Yesu nochikowa.’ (2 Tim. 3:16; Mat. 28:19, 20) Jehova guedho tiegruok ma kamano nikech tiegruogno miyo jopuonjrego bende konyo jomamoko mondo obed jopuonjre Kristo. (Som Tito 2:11-14.) We koro wanon ane dwoko mag penjo adek madongogi: (1) Yo ma Nyasaye rieyowago nyiso nade ni oherowa? (2) Wanyalo puonjore ang’o kuom joma Nyasaye norieyo kinde mokalo? (3) Ere kaka wanyalo luwo ranyisi mar Jehova kod Wuode sama warieyo jomoko?

5. Yore ma Jehova rieyowago nyiso nade ni oherowa?

⁵ Nikech Jehova oherowa, mano e momiyo orieyowa, opuonjowa, kendo otiegowa mondo wasik ka wahere kendo wasik e yo madhi e ngima. (1 Joh. 4:16) Ok ochayowa kendo ok onewa kaka joma nono ma miyo wabedo gi kiawa ka be wan gimoro e nyime. (Nge. 12:18) Kar mano, Jehova keto pache kuom kido ma beyo ma wan-go kendo omiyowa thuolo mar timo yierowa wawegi. Be mano e kaka ineno yo ma Jehova rieyowago, bed ni orieyowa kotiyo gi Muma, buge malero Muma, jonyuol ma Jokristo, kata jodong-kanyakla? Kuom adier, jodong-kanyakla nyiso hera ma Jehova oherowago sama girieyo ng’ato gi chuny mamuol kapo ni ng’atno ochako luwo “yo moro ma ok kare” kata ka ok ong’eyo.​—Gal. 6:1.

6. Sama rieyo ng’ato oriwo kawo okenge moko ma dwarore, mano nyiso nade ni Nyasaye oherowa?

⁶ Nitie kinde ma rieyo ng’ato nyalo riwo gik mathoth moloyo mana wuoyo kode. Ka ng’ato otimo richo madongo, inyalo gole e migepe ma en-go e kanyakla. Kata bed ni mano e gima otimore, kum ma kamano pod nyiso ni Nyasaye oherowa. Kuom ranyisi, lalo migepe nyalo konyo ng’ato mondo oket pache ahinya e puonjruok ma mare owuon, paro matut, kod lamo. Mano nyalo miyo oteg winjruok mare gi Nyasaye. (Zab. 19:7) Bang’ kinde, onyalo kata yudo migepego kendo. Kata mana chenro mar golo joricho motamore lokore e kanyakla nyiso ni Jehova oherowa nikech mano rito kanyakla mondo joma richogo kik duwe. (1 Kor. 5:6, 7, 11) To nikech Nyasaye rieyo ji e okang’ mowinjore, golo  ng’ato e kanyakla nyalo konye mondo one pek mar richo motimo, to mano biro miyo olok chunye.​—Tich 3:19.

7. Shebna ne en ng’a, to nobedo gi tim mane marach?

⁷ Mondo wane ber ma ng’ato yudo sama Jehova orieye, wadwaro nono ranyisi mar Shebna ma nodak e kinde Ruoth Hezekia kod mar owadwa Graham modak e ndalowagi. Nikech Shebna e ma ne rito od Ruoth Hezekia, ne en gi telo e wi jomoko. (Isa. 22:15) Gima lit en ni ng’ayi nomake mochako dwaro duong’. Nokunyo bur ma olose maber mondo oike kotho kendo noidhoga ‘geche mag duong’’!​—Isa. 22:16-18.

8. Ere kaka Jehova norieyo Shebna, to mano nokonye nade?

⁸ Nikech Shebna ne manyo duong’ ne en owuon, Nyasaye ‘nogole e tichne’ kae to oketo Eliakim. (Isa. 22:19-21) Lokruokgi notimore ka Senakerib ruoth Asuria ne temo monjo Jerusalem. Kinde moko bang’e, ruodhno nooro jotichne moko Jerusalem kaachiel gi jolweny mang’eny mondo gidhi ginyos chuny Jo-Yahudi kendo gibwog Hezekia mondo ogo bade piny. (2 Ru. 18:17-25) Noor Eliakim mondo owuo gi joma Senakerib nooro, to ne ok odhi kende. Ne odhi gi ji ariyo moko, ma achiel kuomgi ne en Shebna, ma koro ne en jagoro. Donge mano nyiso ni Shebna ne ok omako sadha, to ne obolore mi oyie timo migawo ma piny? Ka en kamano, ranyisi mar Shebna puonjowa ang’o? We wanon ane puonj moko adek.

9-11. (a) Gima notimore ne Shebna puonjowa ang’o? (b) Yo ma Jehova norieyogo Shebna jiwi nade?

⁹ Mokwongo, Shebna nolalo migape. Ranyisine miyowa siem ni “sunga kelo masira, kendo ng’ayi miyo ng’ato chwanyore.” (Nge. 16:18, The Bible in Luo, 1976) Ka in gi migepe moko e kanyakla ma samoro miyo ibedo ng’at mong’ere, be ibiro siko ka ibolori? Be ibiro miyo Jehova duong’ nikech mich ma omiyi kata nikech gigo ma isetimo? (1 Kor. 4:7) Jaote Paulo nondiko niya: “Awacho ne ji duto manie kindu kanyo ni, kik ng’ato opar ni olong’o moloyo kaka ochal, to mondo opar e yo ma miyo obedo gi paro malong’o.”​—Rumi 12:3.

¹⁰ Mar ariyo, Jehova ne ok oneno ni Shebna en ng’at marach ma ok nyal loko chunye sama norieye. (Nge. 3:11, 12) Donge  mano en ranyisi maber ne joma samoro olalo migepe e kanyakla e kindewagi? Kar mondo gibed gi ich wang’ kod sadha, onego gidhi nyime tiyo ne Nyasaye gi chunygi duto e chal moro amora ma gintiere kendo wigi ok onego owil ni Jehova orieyogi nikech oherogi. Par ni Wuonwa manie polo ok bi nenowa kaka joma ok nyal kony ka wabolore gadier. (Som 1 Petro 5:6, 7.) Kum ma Nyasaye miyowa e yor hera nyalo konyowa, omiyo onego wabed lowo mayom e lwet Jehova mondo odhi nyime chueyowa.

¹¹ Mar adek, yo ma ne Jehova orieyogo Shebna chiwo puonj maber ne jonyuol kod jodong-kanyakla nikech gin gi migawo mar rieyo jomoko. Puonjno en mane? Jehova rieyo ng’ato nikech osin gi richo motimo kendo nikech odewo ng’atno ahinya. Ka in janyuol kata jaduong’-kanyakla, be ibiro luwo ranyisi mar Jehova kuom sin gi richo ma nyathini kata Jakristo wadu otimo, ka gie sechego iketo pachi kuom kido mabeyo ma en-go?​—Juda 22, 23.

12-14. (a) Jomoko timoga nang’o sama Nyasaye orieyogi? (b) Ere kaka Wach Nyasaye nokonyo owadwa moro mondo obed gi paro mowinjore, to mano nokelone ber mage?

¹² Gima lit en ni nitie jomoko ma ka oserie to chwanyorega ma sud mabor gi Nyasaye kod ogandane. (Hib. 3:12, 13) To be mano nyiso ni koro ok nyal kony joma kamago? Ne ane ranyisi mar Graham ma ne ogol e kanyakla to bang’ kinde ne odwoke, kae to ne odok chien moweyo lendo. Higni moko bang’e, nokwayo jaduong’-kanyakla moro ma nomako kode osiep mondo opuonjre kode Muma.

¹³ Jaduong’-kanyaklano wacho kama: “Graham ne nigi ng’ayi ahinya. Nowuoyoga marach e wi jodongo ma ne okawo okang’ mar gole e kanyakla. Omiyo, kuom kinde moko, ne wanono ndiko moko ma wuoyo e wi ng’ayi kod rach mar bedo gi ng’ayi. Graham nochako nenore maler e rang’i mar Wach Nyasaye kendo ne ok omor gi gima noneno. Timo kamano nokonye ahinya. Bang’ fwenyo ni ng’ayi nodino wang’e kaka yath maduong’ kendo ni keto pache kuom ketho mag jomoko e gima ne chande, nochako timo lokruoge ma dwarore mondo obed ng’at maber. Nochako dhi e chokruoge mag kanyakla ma ok obare, puonjruok Wach Nyasaye gi kinda, kendo lemo pile pile. Nochako tayo joode e weche mag lamo, to mano nomoro chiege gi nyithinde ahinya.”​—Luka 6:41, 42; Jak. 1:23-25.

¹⁴ Jaduong’no dhi nyime wacho niya: “Chieng’ moro Graham nonyisa wach moro ma nomulo chunya. Nowacho niya: ‘Aseng’eyo adiera kuom higni mang’eny kendo asebedo painia. To sani e ma koro anyalo wachoe gadier ni ahero Jehova.’ Bang’ kinde matin, nomiye migawo mar chiwo maikrofon e Od Romo, kendo nogeno migawono gi chunye te. Ranyisine nopuonja ni ka ng’ato obolore moyie mondo Nyasaye orieye, oyudo gueth mang’eny!”

15. Ka wadwaro ni warie jomoko e yo ma mulo chunygi, ang’o ma nyaka watim?

¹⁵ Mondo wabed jopuonj ma beyo, nyaka wapuonjre Muma e yo maber. (1 Tim. 4:15, 16) E yo machalo kamano, joma omi migawo mar rieyo jowetegi nyaka dhi nyime bolore mondo giluw kaka Jehova tayogi. Bolruok ma kamano miyo jomoko miyogi luor kendo giwuoyo ka gin thuolo sama gitiego kata girieyo jomoko. We wane ane ranyisi mar Yesu.

16. Wanyalo puonjore ang’o kuom Yesu e wi rieyo ng’ato e yo mowinjore kod chiwo puonj ma chopo e chuny?

 ¹⁶ Yesu ne winjoga Wuon-gi kata mana e kinde ma timo kamano ne ok yot. (Mat. 26:39) Nowacho ni gik ma nopuonjo kod rieko ma ne en-go noyudo kuom Wuon-gi. (Joh. 5:19, 30) Nikech Yesu nobolore kendo nowinjo Nyasaye, mano nomiyo joma chunygi ni kare oyie winje, kendo nomiyo obedo japuonj mohero ji kendo mang’won. (Som Luka 4:22.) Wechene mang’won noduogo chuny joma ne chalo gi odundu motore kata kitambi machiegni sim. (Mat. 12:20) Yesu nobedo mang’won kendo nohero ji kata mana e kinde ma ji ne timo gik ma ne nyalo chwanye. Mano nonenore maler ka ne orieyo jootene nikech ne gidwaro duong’ ne gin giwegi.​—Mar. 9:33-37; Luka 22:24-27.

17. Gin kido mage ma biro konyo jodongo mondo orit rombe Nyasaye e yo maber?

¹⁷ Jodong-kanyakla onego oluw ranyisi mar Kristo sama girieyo jomamoko ka gitiyo gi Wach Nyasaye. Timo kamano nyiso ni giyie mondo Nyasaye kod Wuode odhi nyime chueyogi. Jaote Petro nondiko niya: “Kwauru kueth mar Nyasaye moseketue jorit, ok kichunou, to gi chuny mohero e nyim Nyasaye; bende, ok nikech hero ohala mag mibadhi, to gi chuny mamor; bende, kik utimru ruodhi e wi joma gin mwandu Nyasaye, to kar mano ubed joma keto ranyisi maber ne kueth.” (1 Pet. 5:2-4) Kuom adier, jodongo duto ma luwo kaka Nyasaye kod Kristo chikogi ma ok ging’ur yudo ber mang’eny kuom timo kamano, to joma gitayo bende bedo ma mor.​—Isa. 32:1, 2, 17, 18.

18. (a) Jehova dwaro ni jonyuol otim ang’o? (b) Ere kaka Nyasaye konyo jonyuol mondo ochop ting’ ma gin-go?

¹⁸ Weche ma jaote Petro nondiko bende nyalo konyo e rieyo joot. Nyasaye nyiso wuone niya: “Kik ubed ka uchwanyo chuny nyithindu, to dhiuru nyime pidhogi ka urieyogi kendo kupuonjogi kaka Jehova dwaro.” (Efe. 6:4) Ang’o momiyo mano en wach maduong’? Ngeche 19:18, e Muma mar Luo New Testament, 2003 wacho kama: “Kum wuodi, nikech mano e kama geno nitie; kik ibed e winjruok kuom gima nyalo kelo thone.” Adier, jonyuol e ma bedo joricho e nyim Jehova ka ok girieyo nyithindgi e yo mowinjore. (1 Sa. 3:12-14) Kata kamano, Jehova miyo jonyuol rieko gi teko ma gidwaro ka giwuoyo kode e lamo, ginono Wachne, kendo gikwaye rohone maler mondo otagi.​—Som Jakobo 1:5.

19, 20. (a) Gin gueth mage ma wayudo ka wayie mondo Nyasaye oriewa? (b) Ang’o ma wabiro nono e sula ma luwo?

¹⁹ Ok dwawach gueth duto te ma ng’ato yudo sama oyie mondo Jehova orieye kendo sama wayie luwo ranyisi mar Jehova gi Yesu sama warieyo jomoko. Wabedo gi kuwe e kanyakla kod e utewa. E wi mano, ng’ato ka ng’ato neno ni ohere gadier, ogene, kendo oonge luoro moro amora, to mago gin gik ma nyiso kaka wabiro dak e piny manyien. (Zab. 72:7) Omiyo, en adier ni yo ma Jehova rieyowago puonjowa dak gi kuwe nyaka chieng’ kaka joot achiel ka otayowa kaka wuonwa. (Som Isaiah 11:9.) Ka waparo wachno kinde duto, wabiro geno ahinya kaka Nyasaye rieyowa nikech mano nyiso ni oherowa.

²⁰ E sula ma luwo, wabiro medo wuoyo e wi yo ma Jehova rieyowago e ngima mar joot kod e kanyakla. Bende wabiro neno kaka ng’ato nyalo rieyo yorene owuon kod gimoro marach moloyo lit ma ng’ato nyalo yudo kuom kinde sama orieye.