1. En ang’o ma wang’eyo kuom rowere ma ni e kanyaklawa?

UN OWETE ma pod tindo, unyalo konyo kama duong’ ahinya e kanyakla. Thothu pod nigi teko mang’eny. (Nge. 20:29) Utimo gik mang’eny ahinya ma konyo oweteu gi nyimineu e kanyakla. Nyalo bedo ni igombo ahinya kinde mibiro keti ibed jakony-tich. Kata kamano, inyalo neno ni jomamoko neni kaka ng’ama tin ma onge lony ma ok nyal gen gi migepe momedore. Kata obedo ni pod in rawera, nitie gik ma pod inyalo timo, mondo jokanyaklau ogeni kendo omiyi luor.

2. Ang’o ma wadwa nono e sulani?

² E sulani, wabiro wuoyo kuom gik ma notimore e ngima Ruoth Daudi. Bende, wabiro nono machuok gik ma notimore e ngima Asa gi Jehoshafat ma ne gin ruodhi mag Juda. Wabiro neno pek moko ma chwo adekgo noromogo, okenge ma ne gikawo mondo gilo pekgo, kod puonj ma owete ma pod tindo nyalo yudo kuomgi.

3. Achiel kuom yore ma rowere nyalo konyogo joma hikgi ng’eny e kanyakla en mane?

³ Ka ne Daudi pod rawera, ne en gi lony moko makende ma ne konyo jomamoko. Nohero weche Nyasaye ahinya, bende nolony e goyo thum, kendo lonyneno nokonyo Saulo, ruoth  ma ne Nyasaye owalo. (1 Sa. 16:16, 23) Un owete ma pod tindo, be un-gi lony moko ma nyalo konyo jomamoko e kanyaklau? Ng’enyu nigo. Kuom ranyisi, samoro nitie owete gi nyimine moko ma hikgi ng’eny e kanyaklau, ma ok ong’eyo tiyo maber gi tablede kata simbe ma nyasanigi e puonjruok kata e chokruok. Lony ma un-go e weche ma kamago nyalo konyogi ahinya.

4. Gin kido mage ma Daudi ne nigo ma owete ma pod tindo bende dwarore ni obedgo? (Ne picha manie nyim gaset.)

⁴ Daudi nonyiso e ngimane ni nong’eyo ting’ ma ne en-go kendo ni ne inyalo gene. Kuom ranyisi, ka ne pod orawera, norito rombe wuon-gi gi kinda ahinya. Mano ne en tich ma ne nyalo kelone hinyruok moko. Nitie kinde ma nonyiso Ruoth Saulo kama: “Asebedo ka akwayo rombe wuora kendo chieng’ moro sibuor ne obiro mokawo rombo, to chieng’ machielo ondieg dubu bende ne obiro motimo kamano. Ne alawo ondiegno mi agoye piny kendo areso rombo e dhoge.” (1 Sa. 17:34, 35) Daudi nong’eyo ni nonego orit rombe wuon-gi maber kendo nonyiso chir makende ahinya e ritogi. Owete ma pod tindo nyalo luwo ranyisi mar Daudi kuom bedo gi kinda sama gitimo migawo moro amora momigi.

5. Ka luwore gi Zaburi 25:14, en ang’o maduong’ ma owete ma pod tindo nyalo timo?

⁵ Daudi noloso winjruok machiegni ahinya gi Jehova ka ne pod en rawera. Winjruok ma ne en-go gi Jehova ne en gima duong’ moloyo kata chir ma ne en-go kod lony ma ne en-go e goyo thum. Daudi ne neno Jehova kaka Nyasache kendo Osiepne mogeno ahinya. (Som Zaburi 25:14.) Un owete ma pod tindo, gima duong’ moloyo munyalo timo en tego winjruok ma ni e kindu gi Jehova Wuonu ma ni e polo. Timo kamano nyalo miyo uyud migepe momedore e kanyakla.

6. En paro mane marach ma jomoko ne nigo kuom Daudi?

⁶ Nitie pek moko ma Daudi ne nyaka nyagrego. Jomoko ne ochaye ni ne en wuoyi ma pod tin ma ne ok nyal gen e migawo moro amora momiye. Kuom ranyisi, ka ne Daudi ochiwore dhi kedo gi Goliath, Saulo nokwere ka nyise niya: “Pod in mana wuoyi matin.” (1 Sa. 17:31-33) Motelo ne mano, owadgi Daudi nosedhawone ka nyise ni en ng’at  ma hedhore ahedha ma ok nyal gen. (1 Sa. 17:26-30) Jehova to ne ok ne Daudi kaka ng’at matin ahinya ma ok nyal gen. Nong’eyo Daudi maber. Nikech Daudi nogeno kuom Jehova Osiepne mondo omiye teko, nonego Goliath.​—1 Sa. 17:45, 48-51.

7. Wach moro ma notimore e ngima Daudi puonji ang’o?

⁷ Gik ma notimore e ngima Daudi nyalo puonji ang’o? Puonj mwayudo en ni dwarore ni wabed joma hore. Nyalo kawo kinde ka pok joma nong’eyi ka in nyathi, ochak neni kaka ng’ama duong’ minyalo gen. Kata kamano, bed gadier ni Jehova ok odich mana gi kaka inenori gi oko. Ong’eyo kaka chunyi chalo kod gik minyalo timo. (1 Sa. 16:7) Teg winjruokni gi Jehova. Daudi notimo kamano kuom ng’iyo gik ma Jehova ochueyo. Sama Daudi ne rango gik ma Jehova ochueyo, notemo ahinya fwenyo kido mag Jehova ma nonyalo puonjore kuom gik ma Jehova nochueyogo. (Zab. 8:3, 4; 139:14; Rumi 1:20) Gima chielo minyalo timo en kwayo Jehova achiel kachiel mondo omiyi teko. Kuom ranyisi, be dibed ni joskul weteni moko jariga nikech in Janeno mar Jehova? Ka en kamano, lem kikwayo Jehova mondo okonyi nyagori gi pekno. Bende, ti gi puonj momiyowa e Muma e bugewa ma lero Muma, kaachiel gi vidio mopogore opogore ma wan-go. Sa asaya mineno kaka Jehova konyi nyagori gi pek moro, ibiro medo geno kuome. E wi mago, sama jomoko oneno kaka igeno kuom Jehova, gin be gibiro geni.

8-9. Ang’o ma nokonyo Daudi mondo ohore korito bedo ruoth, to owete ma pod tindo nyalo puonjore ang’o kuom ranyisine?

⁸ Ne ane pek machielo ma Daudi noromogo. Ka ne osewale mondo obed ruoth, ne nyaka orit kuom higni mang’eny ka pok obedo ruodh Juda. (1 Sa. 16:13; 2 Sa. 2:3, 4) Ang’o ma nokonye hore kuom hignigo te? Ne ok oyie mondo chunye onyosre, kar mano, noketo pache kuom gima nonyalo dhi nyime timo. Kuom ranyisi, nitie kinde ma noringo modhi odak e alwora mar Jo-Filistia, nikech noluor ni Saulo ne nyalo nege. E kindeno, notiyo gi thuolono e kedo gi jowasik Israel. Mano nomiyo orito alwora mar Juda.​—1 Sa. 27:1-12.

⁹ Ang’o ma owete ma pod tindo nyalo puonjore kuom ranyisi mar Daudi? Ti maber gi thuolo ma in-go mar konyo Jokristo weteni. Ne ane ranyisi mar owadwa moro ma nyinge Ricardo. * Ka ne en jahigni 13 kama, nogombo bedo painia mapile. Kata kamano, jodongo nofwenyo ni pok noromo bedo painia. Chuny Ricardo ne ok onyosore kendo iye ne ok owang’ gi wachno, kar mano, nodhi nyime medo kinda e tij lendo. Owacho kama: “Ka aparo chien, aneno ni ne en gima kare mondo omiya thuolo mar timo dongruok. Naketo pacha e dok limo ng’ato ang’ata ma ne orwako wach maber ma ne walando. Kindeno e ma ne ahangoe bedo gi japuonjre Muma. Kaka namedo timo kinda e tij lendo, e kaka namedo bedo gi chir e tijno.” Sani Ricardo en painia mapile ma nigi nyak ahinya e tij lendo kendo en jakony-tich e kanyakla.

10. Ang’o ma Daudi notimo kinde moro ka ne pok otimo yiero moro maduong’?

¹⁰ Ne ane gima chielo ma notimore e ngima Daudi. E kinde ma ne pod oringo Saulo, nitie chieng’ moro ma en kaachiel gi chwo ma ne ni kode ne giwuok mondo gidhi e lweny, to ne giweyo joutegi chien. Sama ne giongeno, jowasigu nomonjo miechgi mokawo joutegi. Ne yot mondo Daudi opar ni lony ma ne en-go e lweny ne nyalo konye dhi kedo gi joma ne  omako joutegigo. Daudi ne ok otimo kamano. Kar mano, nokwayo Jehova mondo onyise gima nonego otim. Kokalo kuom jadolo ma ne nyinge Abiathar, Daudi nopenjo Jehova kama: “Alaw jo ma ne omonjowagi?” Jehova nokone ni otim kamano, bende, nokone ni weche ne dhi dhine maber. (1 Sa. 30:7-10) Ang’o minyalo puonjori kuom wachno?

11. Ang’o minyalo timo ka pok itimo yiero moro?

¹¹ Kwa jomamoko mondo okonyi ng’ado rieko ka pok itimo yiero madongo. Kuom ranyisi, inyalo wuoyo gi jonyuolni. Bende, inyalo wuoyo gi jodongo ma nigi lony. Jehova ogeno jodongogo ahinya, to in bende inyalo genogi. Jehova nenogi kaka “mich” momiyo kanyakla. (Efe. 4:8) Kiluwo ranyisi margi kendo itiyo gi paro mabeyo ma gichiwo, ibiro dhi maber. Koro wane ane gima wanyalo puonjore kuom Ruoth Asa.

12. Gin kido mage ma Ruoth Asa ne nigo ka nochako locho?

¹² Kinde ma ne Ruoth Asa ne rawera, nobolore kendo nojachir. Kuom ranyisi, ka nokawo loch bang’ Abija wuon-gi, notimo kampen ma ratipo mar golo nyiseche ma nono e piny Juda. Bende “nonyiso Jo-Juda mondo omany Jehova Nyasach kweregi kendo mondo giluw chikene.” (2 We. 14:1-7) Kendo ka ne Zera Ja-Ethiopia omonjo Juda ka en gi jolweny 1,000,000, Asa nokwayo Jehova mondo okonye kowacho kama: “A Jehova, inyalo konyo ji bed ni ging’eny kata gionge teko. A Jehova Nyasachwa, konywa nikech in e ma wageno kuomi.” Wechego nyiso kaka Asa ne ni gadier ni Jehova ne nigi nyalo mar rese kaachiel gi joge. Ee, Asa nogeno Wuon-gi ma ni e polo, kendo ‘Jehova noloyo Jo-Ethiopiago.’​—2 We. 14:8-12.

13. Ang’o ma bang’e notimore ne Asa, to nikech ang’o?

¹³ Onge kiawa ni kedo gi jolweny 1,000,000 ne ok en gima yot. To nikech Asa nogeno kuom Jehova, noloyo jolwenygo. Gima lit en ni bang’e ka Asa nochako oromo gi chandruok moro ma ne ok duong’ ahinya kopim gi mar Jo-Ethiopia, Asa ne ok okwayo Jehova mondo onyise gima nonego otim. Ka ne Baasha, ruodh Israel dwa monje, nokwayo ruodh Siria mondo e ma okonye. Yiero marachno nokelo masira. Kokalo kuom janabi Hanani, Jehova nonyise kama: “Nikech ne iketo genoni kuom ruodh Siria kendo ne ok igeno  Jehova Nyasachi, oganda lweny mar ruodh Siria osebwodho e lweti.” Chakre kanyo ka dhi nyime, Asa nosiko mana ka kedo e lweny. (2 We. 16:7, 9; 1 Ru. 15:32) Wachno puonjowa ang’o?

14. Ere kaka inyalo nyiso ni igeno kuom Jehova, kendo ka luwore gi 1 Timotheo 4:12, mano biro keloni ber mage?

¹⁴ Sik kibolori kendo idhi nyime geno kuom Jehova. Ka ne obatisi, ninyiso ni in gi yie motegno kuom Jehova kendo nigeno kuome. Nikech Jehova nogeni, nomiyi thuolo mar bedo e kind joge ma lame. Gima koro onego itim en dhi nyime geno kuom Jehova. Nyalo bedoni mayot geno kuom Jehova sama idwa timo yiero moko madongo. To nade yiero mamoko? Dwarore ahinya ni idhi nyime geno kuom Jehova sama itimo yiero moro amora, gibed yiero motudore gi weche mag manyo mor, tich mibiro timo, kod kaka ibiro tiyo gi ngimani. Kik igen kuom riekoni iwuon. Kar mano, many puonj mag Muma motudore gi yiero midwa timo kae to iti gi puonjgo. (Nge. 3:5, 6) Kitimo kamano, to ibiro miyo Jehova obed mamor kodi kendo jomamoko e kanyakla bende biro geni.​—Som 1 Timotheo 4:12.

15. Ka luwore gi 2 Weche mag Ndalo 18:1-3; 19:2, gin ketho mage ma Ruoth Jehoshafat notimo?

¹⁵ Adiera en ni nitie gik moko ma pod ibiro timoga e yo ma ok kare nikech in dhano morem mana kaka waduto warem. To mano ok onego omoni timo duto minyalo e tij Jehova. Ne ane ranyisi mar Ruoth Jehoshafat. Ne en gi kido mabeyo mang’eny. Ka ne en rawera, “ne otiyo ne Nyasach wuon mare mi oluwo chikene.” Bende, nooro jodongo e taonde duto mag Juda mondo gipuonj ji e wi Jehova. (2 We. 17:4, 7) Kata kamano, nitie kinde ma Jehoshafat ne timoga yiero maricho. Achiel kuom yiero marichogo nomiyo jatich Jehova moro odhi osieme matek. (Som 2 Weche mag Ndalo 18:1-3; 19:2.) Ranyisineno puonji ang’o?

16. Ranyisi mar Rajeev nyalo puonji ang’o?

¹⁶ Komiyi siem moro amora, rwak siemno kendo iti kode. Mana kaka rowere mang’eny, nyalo bedo ni in bende iyudo ka ok yotni keto tij Jehova obed mokwongo e ngimani. To chunyi kik nyosre. Ne ane ranyisi mar owadwa moro miluongo ni Rajeev, ma wuoyo kuom higni ma ne pod orawera. Owacho kama: “Ka ne pod an rawera nakia kata gima  nadwa timo gi ngimana. Mana kaka rowere mang’eny, nahero tuke kod chamo ngima moloyo dhi e chokruoge kod tij lendo.” Ang’o ma nokonyo Rajeev? Jaduong’ moro ma ne keche ahinya nomiye siem moro. Rajeev wacho kama: “Jaduong’no nokonya kaka nanyalo tiyo gi puonj ma ni e 1 Timotheo 4:8.” Rajeev nobolore morwako siemno kendo nochako nono ngimane e yo maber. Owacho kama: “Nang’ado ni weche Nyasaye e ma ne adhi keto mokwongo.” Mano nokelone ber mane? Rajeev wacho kama: “Mana higni matin bang’ siemno, nabedo jakony-tich.”

17. Owete gi nyimine ma hikgi ng’eny winjo nade sama gineno kinda ma owete ma pod tindo timo e tij Jehova?

¹⁷ Un owete ma pod tindo, ng’euru ni owetewa gi nyiminewa ma higki ng’eny mor kodu ahinya sama utiyo ne Jehova kanyachiel kodgi! (Zef. 3:9) Gimor ahinya gi kinda mutimo, kod ilo ma un-go sama utiyo gi tekou e migepe momiu. Kuom adier, giherou ahinya.​—1 Joh. 2:14.

18. Ka luwore gi Ngeche 27:11, Jehova winjoga nade sama oneno ka rowere tiyone gi chunygi duto?

¹⁸ Un owete ma pod tindo, ng’euru ni Jehova oherou kendo ogenou ahinya. Nowacho chon ni e ndalo mag gikogi, rowere mang’eny ne dhi chiworene. (Zab. 110:1-3) Ong’eyo ni uhere kendo ni duher timo duto munyalo e tije. Kuom mano, bed ng’ama hore kendo ihori gi Jokristo weteni bende. Sama iketho e wach moro, rwak tiegruok kod siem momiyi kendo inene kaka yo ma Jehova konyigo. (Hib. 12:6) Tim kinda e migawo moro amora momiyi. To moloyo duto, e gimoro amora mitimo, tim gik ma biro miyo Wuonu ma ni e polo obed mamor kodi.​—Som Ngeche 27:11.