1, 2. (a) Gin tembe mage ma owete gi nyiminewa romogo? (b) Gin penjo mage ma wadwaro nono?

OWADWA moro miluongo ni Lije wacho niya: “An kaachiel gi joodwa ne wan e chokruok mar alwora ka ne lweny ochakore e piny Burundi. Ne waneno ka ji ringo koni gi koni kendo ka bunde bende muoch. An, jonyuolna, kaachiel gi nyithindwa mamoko 10 ne waringo mana gi lewni ma ne wan-go e sechego. Moko kuom joodwa nochopo e kambi mar joma oringo thuchegi e piny Malawi, ma ne en wuoth mokalo kilomita 1,600. Mamoko to nokere okere.”

² E piny mangima, kwan joma oseringo thuchegi nikech lweny kata sand sani osekalo 65,000,000, ma en kwan mamalo moloyo. * Kwanno oting’o Joneno mag Jehova mathoth. Thoth Jonenogo oselalo mwandugi kendo wedegi moko bende osetho. Gin pek mage momedore ma bende giseromogo? Ere kaka wanyalo konyo owete gi nyiminegi mondo gidhi nyime ‘tiyo ne Jehova ka gimor’ kata obedo ni giyudo tembe kamano? (Zab. 100:2) Ere kaka  wanyalo lando wach maber ne joma oringo thuchegi nikech lweny kata sand?

3. Ang’o momiyo Yesu kod thoth jopuonjrene noringo moweyo thuchegi?

³ Ka ne malaika mar Jehova onyiso Josef ni Ruoth Herode ne dwaro nego Yesu ka ne pod en nyathi, nochuno Josef mondo oring odhi e piny Misri. Ne gibet kuro nyaka Herode notho. (Mat. 2:13, 14, 19-21) Higni mathoth bang’e, jopuonjre Yesu mokwongo “ne okere e gwenge te mag Judea gi Samaria” nikech sand mang’eny. (Tich 8:1) Yesu noseng’eyo chon ni ne dhi chuno jolupne mathoth mondo oring thuchegi. Nowachonegi niya: “Ka gisandou e taon moro, ringuru udhi e taon machielo.” (Mat. 10:23) Onge gima tek maloyo ringo thuru.

4, 5. Gin pek mage ma joma oringo thuchegi romogo (a) sama giringo? (b) sama gidak e kembe moyangnegi?

⁴ Joma lweny kata masira ogolo thuchegi nyalo romo gi pek sama giringo ka giwuok e pinjegi kata sama gin e kambi moyang ne joma kamago. Owadgi Lije matin miluongo ni Gad wacho niya: “Ne wawuotho kuom jumbe mogwaro ka wakalo ringre mang’eny mag joma otho. Ne an jahigni 12. Tiendena nokuot ma anyiso joodwa ni gidhi adhiya giweya. Nikech babawa ne ok dwar weya mondo joma nong’anyo ne sirkal onega, noting’a e ng’eye. Ne wanano odiechieng’ kodiechieng’, kendo ne walemo ka wageno kuom Jehova. Seche moko ne wachamo mana maembe ma ne wayudo e kor yo.”—Fil. 4:12, 13.

⁵ Lije gi joodgi nodak kuom higni mang’eny e kembe ma United Nations noloso ne joma oringo thuchegi. Kata kamano, kama ne gidakieno bende ne ok ber. Lije, ma sani en jarit-alwora wacho niya: “Ji mang’eny ne onge tich. Ne gikuotho, gimetho, gitugo tuke mag loyo pesa, gikwelo, kendo ne giterore.” Mondo ne Joneno kik donj e timbe marichogo, nyaka ne giket pachgi e tije mag kanyakla. (Hib. 6:11, 12; 10:24, 25) Owete ne lendo gi kinda kendo thothgi nobedo jopainia mondo gisik ka gin gi winjruok maber gi Jehova. Chunygi ne ok onyosore nikech ne ging’eyo ni ok ne gidhi dak e kambi kanyo nyaka chieng’ mana kaka Jo-Israel bende ne ok osiko e thim.—2 Kor. 4:18.

6, 7. (a) Hera ma waherogo Jehova chwalowa mondo watim ang’o ne owetewa ma chandore? (b) Chiw ane ranyisi.

⁶ Hera ma waherogo Nyasaye chunowa mondo waher jomamoko, to ahinya ahinya joma chandore. (Som 1 Johana 3:17, 18.) Ka ne kech mager chiegni chakore e gwenge mag Judea, kanyakla notimo chenro mondo okony Jokristo ma ne odak Judea. (Tich 11:28, 29) Jaote Paulo gi jaote Petro bende nojiwo Jokristo mondo obed gi chuny mar rwako Jokristo wetegi. (Rumi 12:13; 1 Pet. 4:9) Ka Jokristo onego orwak owete molimogi, donge onego giikre konyo owete ma ngimagi ni kama rach kata ma isando nikech gichung’ motegno e yie?—Som Ngeche 3:27. *

⁷ Joneno mag Jehova mang’eny moriwo nyaka nyithindgi noringo ka giwuok e gwenge ma ne gidakie e piny Ukraine nikech lweny kod sand. Gima lit en ni moko kuomgi ne onegi. Kata kamano, Joneno ma ne nie gwenge mamoko ma lweny ne onge e piny Ukraine norwako owete gi nyiminego, ka moko to norwak gi Joneno manie piny Russia. Joneno ma ne nie pinje ariyogo ne ok oriwo lwedo lweny kata siasa nikech ne ‘ok gin mag piny,’ kendo ne gidhi nyime ‘lando wach maber mar Nyasaye’ gi kinda.—Joh. 15:19; Tich 8:4.

8, 9. (a) Gin pek mage ma joma oringo thuchegi nyalo romogo kuonde ma gidhiye? (b) Ang’o momiyo onego wakonygi ka wahore?

⁸ Kata obedo ni nitie jomoko ma ringoga ka wuok e gweng’ moro ka gidhi e machielo e pinjegi giwegi, jomoko to ringoga ka gidhi e pinje mamoko. Kata obedo ni sirkal nyalo miyogi chiemo, lewni, kod kuonde dak, samoro ok ginyal yudo chiemo ma ne ging’iyogo thuchegi. Kapo ni giwuok e pinje maliet to gidhi e pinje mang’ich, samoro ok ginyal ng’eyo kit lewni mowinjore girwaki. Kapo ni giwuok e gwenge mosokore, samoro tiyo gi gik ma yudore e udi manie taon nyalo chandogi.

⁹ Sirkande moko niga gi chenro mar konyo joma oringo thuchegi mondo ging’i gi dak e alwora manyien. Kata kamano, bang’ dweche matin, sirkal weyoga jogo mondo gichak konyore giwegi. Lokruok ma kamano nyalo kelonegi pek moko. Parie kaka nyalo bedo matek timo gik moko duto mochuno kaka puonjruok dhok manyien, luwo chike manyien, ng’eyo timbe mag ogendinigo, timo gik moko e wang’ sa, chulo osuru, ng’iewo gik mochuno, tero nyithindo e skul, kod rieyo nyithindo. Donge inyalo konyo owete gi nyimine ma kamago kihori kendo kinyisogi luor?—Fil. 2:3, 4.

10. Ere kaka wanyalo tego yie mar owete gi nyimine moringo thuchegi sama gidonjo? (Ne picha manie chak sulani.)

¹⁰ Jotelo mag sirkal bende osemiyo tudruok gi kanyakla obedo matek ne owete gi nyiminego. Riwruoge moko mag sirkal osebwogo owetewa ka ginyisogi ni gibiro weyo konyogi kata ni gibiro dwokogi thuchegi ka gitamore tiyo tije andika ma nyalo monogi dhi e chokruoge. Owete moko oseyie timo kaka riwruogego dwaro nikech luoro. Omiyo, onego watem matek mondo warom gi owetewa moringo thuchegi mapiyo kaka nyalore sama gidonjo. Onego gine ni wadewogi. Hera ma waherogigo kod kony ma wamiyogi biro tego yie margi.—Nge. 12:25; 17:17.

11. (a) En ang’o ma nyalo dwarore ni watim ne Jokristo moringo thuchegi sama gidonjo? (b) Owete gi nyiminego nyalo nyiso nade gi gigoyo erokamano?

¹¹ Gima nyalo dwarore ni wakwong timo en miyogi lewni, chiemo, kod gik mamoko mochuno. * Kata mana chiwo mich moko matindo tindo kaka tai, nyalo mulo chunygi ahinya. Sama owetego mor gi kony ma imiyogi, mano miyo owete ma konyogi bende bedo mamor. Mos mos, biro dwarore ni owete moringo thuchegigo ochak manyo yore ma ginyalo konyorego giwegi. Timo kamano biro miyo jomamoko kik chagi kendo biro miyo gibed gi winjruok maber gi owete manie pinje ma gidhiyego. (2 The. 3:7-10) Kata kamano, pod dwarore ni wakony owete gi nyimine ma kamago.

12, 13. (a) Ere kaka wanyalo chiwo kony ma dwarore ne Joneno moringo thuchegi? (b) Chiw ane ranyisi.

¹² Ok ochuno ni wabed gi pesa mang’eny e ka wakony joma oringo thuchegi, kata kamano, nyiso ni wadewogi kendo kawo thuolowa mondo wabed kodgi e gima duong’. Wanyalo nyisogi kuonde ma ginyalo idhoe mtoka kod kaka ichulo pes mtoka, kaka ginyalo nyiewo chiemo mabeyo kendo ma bechgi ok tek, kata kaka ginyalo yudo masinde moko ma ginyalo puonjore tiyogo mondo giyud pesa moro matin. To maduong’ie moloyo, en ni wanyalo konyogi mondo ging’ere gi owete gi  nyimine e kanyakla manyien ma koro gintiere. Inyalo ting’ogi ka udhi e chokruok. Nyisgi kaka ginyalo chako wuoyo gi ji e alworau sama gin e tij lendo. Inyalo dhi kodgi e tij lendo.

¹³ Ka ne rowere moko ang’wen moringo thuchegi odhi e kanyakla moro, jodongo moko nopuonjogi riembo mtoka, tiyo gi kompyuta, kod ndiko barupe mag manyo tich. E wi mano, ne gikonyogi loso chenro maber ma ne nyalo miyo gidhi nyime tiyo ne Jehova. (Gal. 6:10) Bang’ kinde, owete ang’wen-go duto nobedo jopainia. Yo ma jodongo nokonyogigono kod kinda ma ne gitimo mondo giti ne Nyasaye e okang’ momedore, nokonyogi mondo kik piny Satan lal kodgi.

14. (a) En tem mane ma Jokristo moringo thuchegi onego otang’go? (b) Chiw ane ranyisi.

¹⁴ Mana kaka Jokristo mamoko, Joneno moringo thuchegi bende onego otang’ mondo tembe kaachiel gi pek mag ngima kik keth winjruokgi gi Jehova mana nikech gidwaro bedo gi gige ringruok. * Lije, ma ne osewuo kuome motelo, wacho kaka babagi nokonye kaachiel gi nyithindgi mamoko mondo gibed gi yie motegno e kinde ma ne giringo pinygi. Owacho kama: “Babawa nochako wito gik ma ne ok ochuno ahinya e kind gik ma ne wating’o. Gikone, bag nodong’ nono. Noting’e malo kobwonjo kae to owachonwa niya: ‘Be uneno? Ma e gima duong’ e ngimawa!’”—Som 1 Timotheo 6:8.

15, 16. Wanyalo timo ang’o mondo wakony joma oringo thuchegi (a) e winjruokgi gi Nyasaye? (b) mondo gibed mamor?

¹⁵ Kata obedo ni onego wakony joma oringo thuchegi e yor ringruok, yo maduong’ie moloyo monego wakonygigo en neno ni gisiko ka gin gi winjruok maber gi Jehova kendo ka gimor. (Mat. 4:4) Jodong-kanyakla nyalo chano mondo giyud bugewa mondik e dhoggi kendo tudogi gi owete mong’eyo dhok ma giwacho. Thoth joma oringo thuchegi, samoro nikech lweny, pogorega gi joutegi, jogweng’gi, kod owete gi nyimine ma ne gin-go e kanyakla achiel. Gik ma watimonegi onego okonygi neno ni Jehova oherogi kendo dewogi. Ka ok watimo kamano, to yot ahinya mondo gimak osiep gi wedegi kata jomamoko ma ok gin Joneno ma ne giago e pinjegi.  (1 Kor. 15:33) Sama watimo duto ma wanyalo mondo warwakgi e kanyakla, watimo mana kaka Jehova dwaro nikech en e ma ‘orito jodak.’—Zab. 146:9, Luo New Testament, 2003.

¹⁶ Mana kaka notimore ne Yesu gi joodgi ka ne pod otin, samoro nyalo chuno joma oringo thuchegi mondo odag kuma gidhiyeno nyaka chop kinde ma joma sandogi gol e loch. Lije wacho kama: “Jonyuol mang’eny ma noneno kaka ibambo wedegi, ka moko to inego, oseng’ado ni ok ginyal dwoko nyithindgi kuonde ma gigo notimoree.” Mondo wakony Jokristo ma osekale chandruok kaka mago, onego ‘wakechgi, wahergi, kendo wanyisgi ng’wono matut, kod bolruok.’ (1 Pet. 3:8) Nikech joma noringo thuchegigo nokalo e sand mang’eny, ok gin thuolo gi jomamoko kendo wigi kuot wuoyo e wi sandgo ka nyithindgi winjo. Penjri ane kama, ‘Ka da bed ni an e chal ma kamano, daher ni otimna gik moko e yo mane?’—Mat. 7:12.

17. Sama walendo ne joma oringo thuchegi, mano hoyogi e yo mane?

¹⁷ Ng’eny joma oringo thuchegi e ndalogi owuok e pinje ma tijwa mar lendo ogo marfuk. Wagoyo erokamano ahinya ne owete ma lendo gi kinda ne joma kamago nikech giyudo thuolo mar winjo “wach Pinyruoth.” (Mat. 13:19, 23) Ji mang’eny ma ‘ting’ turo’ yudo chiemb chuny sama gibiro e chokruogewa kendo giyie ni ‘Adier Nyasaye ni e kindwa.’—Mat. 11:28-30; 1 Kor. 14:25.

18, 19. Wanyalo tiyo gi rieko e yo mane sama walendo ne joma oringo thuchegi?

¹⁸ Joma lendo ne joma oringo thuchegi onego otang’ kendo gihore mos. (Mat. 10:16; Nge. 22:3) Hori kendo chik iti adimba ne gik ma chandogi. Kata kamano, kik ichak goyo kodgi mbaka e wi weche mag siasa. Tim mana kaka ofis wacho kendo iluw kaka jotelo mag sirkal chiko; kik ikel chandruok kuomi iwuon kata ne jomamoko. Nikech joma oringo thuchegi wuok e dinde mopogore opogore kendo kitgi gi timbegi bende opogore, dwarore ni wamigi luor kendo kik wachagi nikech yo ma gitimogo gik moko. Kuom ranyisi, moko kuomgi nigi paro mopogore opogore e wi kaka mon onego orwakore. Omiyo, sama walendo ne joma oringo thuchegi, onego warwakre e yo ma ok bi chwanyogi.

¹⁹ Mana kaka ngero ma Yesu nogoyo e wi Ja-Samaria ma nonyiso chuny mang’won, wan bende dwaher konyo joma chandore moriwo nyaka jogo ma ok gin Joneno. (Luka 10:33-37) Yo maber ma wanyalo timogo kamano en ka walandonegi wach maber. Jaduong’-kanyakla moro ma osekonyo ji mang’eny moringo thuchegi nowacho kama: “Ber mondo wawach chon ni wan Joneno mag Jehova kendo gima duong’ ma watimo en konyo ji mondo obed gi winjruok maber gi Nyasaye, to ok miyogi gige ringruok. Ka ok watimo kamano, to jomoko nyalo mako osiep kodwa mana nikech gidwaro kony kuomwa.”

20, 21. (a) Konyo joma oringo thuchegi kelo ber mane? (b) Wabiro nono ang’o e sula ma luwo?

²⁰ Ka wahero joma oringo thuchegi gadier, mano nyalo kelo ber mang’eny. Nyaminwa moro miluongo ni Alganesh noringo pinygi ma Eritrea ka en gi nyithinde auchiel nikech ne isandogi ahinya ka chwore nosetho. Ne gichopo Sudan bang’ wuotho kuom odiechienge aboro ka gikalo thim malich. Owacho kama: “Owete norwakowa maber mana kaka wedegi. Ne gimiyowa chiemo, lewni, kar dak, kendo ne gikonyowa gi pesa ma ne wanyalo idhogo mtoka. Be nitie joma nyalo rwako joma gikiya mana nikech gilamo Nyasaye achiel? Onge, mak mana Joneno mag Jehova!”—Som Johana 13:35.

²¹ To nade nyithindo mang’eny ma bende dar ka gin gi jonyuolgi? E sula ma luwo, wabiro nono kaka wanyalo konyogi mondo gin bende giti ne Jehova ka gimor.