1. En siem mane ma Paulo nomiyo Jokristo wetene? (Ne picha man malo.)

NENORE ni jaote Paulo nondiko ne Jokristo ma ne ni Kolosai e giko tuechne mokwongo e piny Rumi e kind higa mar 60 gi 61. E baruano, nonyisogi gimomiyo ne dwarore ni ‘giwinj tiend weche kokalo kuom roho maler.’ (Kol. 1:9) Paulo nomedo kama: “Awacho mae mondo ng’ato kik wuondu gi mbaka ma nyalo loko pachu. Beduru motang’ mondo ng’ato kik ketu e tuech kokalo kuom riekni mag piny kod wuond manono ma wuok kuom chike kod timbe mag dhano, kendo ka luwore gi gik ma chiko yore kod paro mag pinyni, to ok ka luwore gi Kristo.” (Kol. 2:4, 8) Paulo ne odhi nyime lero gimomiyo paro moko monya e pinyni obam, kendo nowacho gimomiyo yot ahinya mondo parogo owuond dhano morem. Kuom ranyisi, ng’at morwako paro mobamgo e chunye nyalo neno ni oriek kendo ni oloyo jowetene e yore mang’eny. Baruano nondik mondo okony Jokristogo ng’eyo kaka ne ginyalo tamore luwo paro mobam mag pinyni kaachiel gi timbegi maricho.​—Kol. 2:16, 17, 23.

2. Ang’o momiyo wadwaro nono paro moko mobam mag pinyni?

² Paro mobam mag pinyni nyalo miyo ng’ato ochak chayo chike Jehova, kendo mosmos yiene nyalo dok chien. E kindegi, paro mobam yudore kamoro amora, obed e televison, e intanet, e kuonde  tich, to kata mana e skul. E sulani, wabiro nono gik ma wanyalo timo mondo paro mobamgo kik keth pachwa. Wabiro neno paro moko abich mobam ma jopiny nigo, to gi kaka wanyalo tamore luwo parogo.

3. En paro mane ma ji mang’eny ohero, to nikech ang’o?

³ Paro mobam: “Ng’ato nyalo bedo abeda ng’ama ber kata ka ok oyie kuom Nyasaye.” E pinje mang’eny, yot winjo ka ji wacho ni ok giyie kuom Nyasaye, kendo ok gidhiga lemo. Samoro pok gikawo thuolo mondo ginon ka be Nyasaye nitie adier. Gihero ahera dak kaka gidwaro. (Som Zaburi 10:4.) Jomoko nyalo paro ni giriek ahinya sama giwacho ni, “Anyalo bedo ng’at maber kata ka ok ayie kuom Nyasaye.”

4. Ere kaka wanyalo konyo ng’ama wacho ni Jachuech onge?

⁴ Be paro ni Jachuech onge en kwano ma donjo adier? Sama ng’ato ogeno mondo sayans e ma okonye ng’eyo ka be nitie Jachuech, yot ahinya mondo buge mang’eny ogaje mi olal kumoro nono, to kare dwoko to yot malich. Ka ot nyaka ger e ka obed ot, donge gik ma ngima to koro nyaka bedie gi ng’ama ogerogi kata mochueyogi? Kuom adier, ng’injo mag ngima (cells) tindo-tindo ahinya, to e ma olosgi e yo ma ok nyal pim gi ot moro amora. Kuom ranyisi, ginyalo medore kendgi giwegi, to ot to ok nyal. Ng’injogo nigi nyalo mar kano weche mathoth mondo okonygi loso ng’injo mamoko. En ng’a ma noloso ng’injogo? Muma dwoko penjono e yo mayot kama: “Ot ka ot nigi ng’at mogere, to jal ma ne ogero gik moko duto en Nyasaye.”​—Hib. 3:4.

5. Ang’o momiyo wanyalo wacho ni paro ma ji nigo ni ng’ato nyalo bedo abeda ng’ama ber kata ka ok oyie kuom Nyasaye ok en paro makare?

⁵ Be paro ma ji nigo ni ng’ato nyalo bedo abeda ng’ama ber kata ka ok oyie kuom Nyasaye en paro makare? En adier ni Muma wacho ni joma ok oyie kuom Nyasaye seche moko nyalo bedo gi timbe mabeyo. (Rumi 2:14, 15) Kuom ranyisi, ginyalo hero jonyuolgi kendo miyogi luor. Kata kamano, be timbe mabeyo ma ng’ato nigo nyalo gurore maber e chunye ka ok oyie kuom Jachuechwa ma jahera ma e ma nigi ratiro mar konyowa pogo gik mabeyo kod maricho? (Isa. 33:22) Joma paro maber oseneno ni yo ma ji chandorego e pinyni nyiso maler ni dhano ok nyal dak maber ka ok giyie kuom Nyasaye. (Som Yeremia 10:23.) Omiyo, ok onego wapar kata matin ni ng’ato nyalo bedo abeda maber kata ka ok oyie kuom Nyasaye kendo luwo chikene.​—Zab. 146:3.

6. Ji mang’eny neno din nade?

⁶ Paro mobam: “Ng’ato nyalo bedo abeda mamor kata ka ok en e din moro.” Paro ma kamano lombo ji mang’eny nikech gineno jodin kaka joma okuyo ma onge tich. Jotend din bende oolo ji gi weche sadaka, siasa, kod puonj mar mach misandoe ji. Mano miyo ji mang’eny ok dwar weche din, kendo gineno ni ginyalo bedo abeda mamor kata ka ok gin e din. Joma kamago nyalo wacho niya, “Nyasaye to ahero ahera, kata kamano, ok ochuno ni abed e din moro.”

7. Din madier kelo mor madier e yo mane?

⁷ Be en adier ni ng’ato nyalo bedo mamor kata ka ok en e din moro? Mano nyalo timore, to mana ka ng’atno ok ni e din mar miriambo. Ng’ato ok nyal bedo gi mor madier ka oonge gi winjruok gi Jehova ma en “Nyasaye mamor.” (1 Tim. 1:11) Gik moko duto ma Nyasaye timo kelo ne ji ber. Jotichne bedo mamor nikech gikonyo ji. (Tich 20:35) Kuom ranyisi, par ane kaka lamo madier kelo mor mar  joot. Din madier puonjowa ni wami ng’at ma wakendorego luor, warit singruokwa mar kend, kik wachodi, wapuonj nyithindwa bedo joma nigi luor, kendo wabed gi hera madier. Sama watimo mago, wabedo gi kanyakla mamor, kendo riwruokwa mar owete e piny ngima bende bedo mamor.​—Som Isaiah 65:13, 14.

8. Ere kaka wanyalo tiyo gi Mathayo 5:3 e lero dwoko mar penjoni: Ang’o ma kelo mor madier?

⁸ Koro, ang’o ma wanyalo wacho e wi paro mobam ma ji nigo ni ng’ato nyalo bedo mamor kata ka ok oti ne Nyasaye? Par ane penjoni: Ang’o ma kelo mor madier? Jomoko bedo mamor nikech tich ma gitiyo, spot, kata tuke ma gihero. Moko bende bedo mamor sama girito joodgi kata osiepegi e yo maber. Gigo duto kelo mor, kata kamano, nitie gima chielo maduong’ ma kelo mor madier kendo ma siko. Ok wan kaka le. Wan gi nyalo mar ng’eyo Jachuechwa kendo tiyone. Yo mochuewago miyo wabedo mamor ahinya sama watiyo ne Jachuechwa. (Som Mathayo 5:3.) Kuom ranyisi, joma ni e din madier yudo mor kod jip mathoth sama gichokore ne lamo. (Zab. 133:1) Bende, gin gi hera mar owete e piny ngima, ngimagi ber, kendo gin gi geno mar dak gi mor nyaka chieng’.

9. (a) Ji nigi paro mane mobam e wach nindruok? (b) Ang’o momiyo Wach Nyasaye kwero nindruok e kind joma ok okendore?

⁹ Paro mobam: “Nindruok gi ng’ama ok jaodi ok en richo.” Jomoko nyalo wacho kama: “Ji nyaka cham ngima. Ok onego waping joma nindore gi joma ok mondgi kata chwogi.” Jakristo ok onego one terruok e yo ma weth-weth kamano. Nikech ang’o? En nikech Wach Nyasaye kwero tim terruok. * (Som 1 Jo-Thesalonika 4:3-8.) Jehova nigi ratiro mar ketonwa chike nikech en e ma nochueyowa. Chik Nyasaye oyie mondo nindruok obed mana e kind dhako gi dichwo mokendore. Nyasaye ketonwa chike nikech oherowa. Chikego kelonwa ber mathoth. Joot ma luwo chike Jehova bedo gi hera, luor matut, kendo gik ma chando chunygi nok. Nyasaye biro kumo joma ketho chikene goyiem.​—Hib. 13:4.

10. Ere kaka Jakristo nyalo bedo motang’ mondo kik odonj e terruok?

¹⁰ Wach Nyasaye puonjowa kaka wanyalo bedo motang’ mondo kik wadonj e terruok. Achiel kuom gik ma nyalo konyowa en yiero gik ma wang’iyo. Yesu nowacho kama: “Ng’ato ang’ata ma siko ka ng’iyo dhako mondo ogombe, osechodo kode ei chunye. Omiyo, ka wang’i ma korachwich miyo ichwanyori, gole oko kendo iwite oa kuomi.” (Mat. 5:28, 29) Kuom mano, Jakristo ok onego ong’i ponografi kata winjo thumbe mochido. Jaote Paulo nondiko ne Jokristo wetene kama: “Neguru fuonni mag ringreu manie piny, ka uweyo terruok.” (Kol. 3:5) Bende, onego watang’ ahinya gi gik ma waparo kod ma wawacho.​—Efe. 5:3-5.

11. Ang’o momiyo Jakristo nyalo po kochako gombo tije madongo dongo?

¹¹ Paro mobam: “Bedo gi tije madongo dongo e ma kelo mor.” Ji mang’eny ohero jiwowa  ni wamany tije madongo dongo. Tije ma kamago nyalo kelonwa huma, telo, gi mwandu. Nikech ji mang’eny gombo tije madongo dongo, Jakristo bende nyalo po kochako gombo tijego.

12. Be tije madongo dongo nyalo miyo ng’ato obed gi mor madier?

¹² Be en adier ni tije madongo dongo ma kelo huma kod telo nyalo miyo ng’ato obed gi mor madier? Ooyo. Ng’e ni telo kod huma e ma ne Satan dwaro, to mago ok nokelone mor kata matin. Kar mano, oger marach. (Mat. 4:8, 9; Fwe. 12:12) Tije madongo dongo nyalo kelo mana mor matin. Kata kamano, konyo ji mondo ging’e Nyasaye kendo giyud ngima ma nyaka chieng’ kelo mor mosiko. Bende, ji ohero piem ahinya e pinyni. Piem ma kamano kelo nyiego e kind joma piem, kendo gikone gichalo mana joma “lawo yamo.”​—Ekl. 4:4, NW.

13. (a) En paro mane monego wabedgo e wi tich? (b) Ka luwore gi barua ma ne Paulo ondiko ne Jo-Thesalonika, ang’o ma nokelone mor madier?

¹³ En adier ni mondo wadag maber, nyalo dwarore ni wabedie gi tich moro ma wasirorego. Kata kamano, tich ok e ma onego waket motelo ahinya e ngimawa. Yesu nowacho kama: “Onge ng’at ma nyalo bedo misumba ruodhi ariyo; nimar obiro sin gi moro to ohero machielo, kata obiro makore gi moro to ochayo machielo. Ok unyal bedo wasumbni mag Nyasaye kendo wasumbni mag Mwandu.” (Mat. 6:24) Sama waketo dwach Jehova kod puonjo ji Muma obed motelo, wabedo gi mor mokalo apima. Gik ma notimore e ngima jaote Paulo nyiso mano maler. Ka ne pok obedo Jakristo, ne otimo tich ma ne nigi nyadhi ahinya e oganda Jo-Yahudi, kata kamano, tijno ne ok okelone mor. Noduogo oyudo mor madier mana bang’e ka ne ochako puonjo ji Wach Nyasaye kendo neno kaka joma norwako wachno ne loko kit ngimagi. (Som 1 Jo-Thesalonika 2:13, 19, 20.) Onge tich moro amora machielo ma nyalo kelo mor ma kamano.

14. Ang’o momiyo paro ni dhano nyalo tieko chandruogegi kigin nyalo moro ji mang’eny?

¹⁴ Paro mobam: “Dhano nyalo tieko chandruogegi kigin.” Paro ma kamano nyalo moro ji mang’eny ahinya. Ang’o momiyo? En  nikech ka en kamano, mano donyiso ni dhano nyalo dak adaka kaka gidwaro ma onge Nyasaye ma tayogi. Bende, paro ni dhano nyalo tieko chandruogegi kigin nyalo nenore ka gima adier nikech nonro moko nyiso ni lwenje, mahundu, tuoche, kod dhier tinde odok piny ahinya. Ripot moro wacho kama: “Gimomiyo ngima dhano osemedo bedo maber en ni dhano oseramo ni gidwaro miyo pinyni obed maber moloyo.” Be mano nyiso ni dhano koro nigi nyalo mar tieko chandruoge ma gisebedogo kuom higni mang’eny? Mondo wayud dwoko, we wanon ane chandruogego maber.

15. Gin weche mage ma nyiso maler ni dhano ok nyal tieko chandruogegi kigin?

¹⁵ Lwenje: Lwenje ariyo madongo ma nokwako piny ngima nonego ji mokalo milion 60. Chakre bang’ Lweny mar Ariyo mar Piny Ngima, dhano osebedo ka temo matek mondo lwenje kik bedie, to pod otamo wang’gi. Chop higa mar 2015, ji ma romo milion 65 nosedar e utegi kata miechgi nikech lwenje kata sand. E higa mar 2015 kende, ji ma romo milion 12.4 ne odar nikech gik ma kamago. Mahundu: Kata obedo ni nitie alwora moko ma mahundu osedokie chien, kuonde duto to pod mahundu moko siko mana ka medoree, kaka mahundu mitimo e intanet, goruok e kind joot, kod terrorism. E wi mano, ji mang’eny ong’eyo ni mibadhi osemedore e okang’ ma malo ahinya e piny ngima. Dhano ok nyal tieko mahundu. Tuoche: Nitie tuoche moko ma tinde inyalo thiedhi, to moko bende osetiek chuth. Kata kamano, ripot moro ma higa 2013 nowacho ni ji milion 9 ma hikgi pok ochopo 60 tho ahinya nikech tuoche mag adundo gi obo, strok, kansa, kod tuo sukari. Dhier: Ka luwore gi ripot moro mar World Bank, kwan mar Jo-Afrika modhier ahinya osemedore koa e ji milion 280 e higa mar 1990 nyaka milion 330 e higa mar 2012.

16. (a) Ang’o momiyo Pinyruodh Nyasaye kende e ma nyalo tieko chandruoge mag dhano? (b) Gin gueth mage ma Pinyruoth biro kelo ma janabi Isaya kod jandik-zaburi moro nokoro?

¹⁶ Sirkande kod ohelni mag pinyni opong’ gi mibadhi. Omiyo, ok ginyal tieko lwenje, mahundu, tuoche, kod dhier. Pinyruodh Nyasaye kende e ma nyalo tieko chandruogego. Ne ane gik ma Jehova biro timo ne dhano. Lwenje: Pinyruodh Nyasaye biro golo gik ma kelo lwenje, kaka ich-lach, mibadhi, dinde mag miriambo, joma paro ni pinjegi beyo moloyo pinje mamoko, to kod Satan bende. (Zab. 46:8, 9) Mahundu: Pinyruodh Nyasaye sani dhi nyime puonjo ji tara gi tara mondo giher jowetegi. Onge sirkand dhano ma nyalo timo mano. (Isa. 11:9) Tuoche: Jehova biro golo ne joge tuoche chuth. (Isa. 35:5, 6) Dhier: Jehova biro tieko dhier, kendo obiro miyo joge mwandu mag chuny kod mag ringruok ma ok nyal pim gi mwandu mag piny masani.​—Zab. 72:12, 13.

17. Ang’o ma wanyalo timo mondo watamre luwo paro mobam mag pinyni?

¹⁷ Ka iwinjo paro moro mobam ma nyalo chocho yieni, timne nonro e Wach Nyasaye kendo iwuo gi Jakristo moro motegno. Non gimomiyo parono nyalo lombi, gimomiyo parono obam, kod kaka inyalo tamori luwe. Jaote Paulo nondiko ne kanyakla ma ne ni Kolosai niya: “Dhiuru nyime wuotho gi rieko e kind joma ni oko . . . [Ng’euru] kaka onego uchiw dwoko ne ng’ato ka ng’ato.” (Kol. 4:5, 6) Kuom adier, waduto wanyalo tiyo gi puonjno mondo watamre luwo paro mobam mag pinyni.