1. Ang’o momiyo nyalo bedonwa matek luwo kaka ichikowa?

 BE IYUDOGA ka seche moko ok yotni luwo kaka ichiki? Gima kamano notimore ne Ruoth Daudi, omiyo, nokwayo Jehova kama e lamo: “Konya abed gi chuny moikore luwo chikeni.” (Zab. 51:12) Daudi nohero Jehova. Kata kamano, nitie kinde ma ne ok yotne luwo kaka ne ichike, to mano be e gima timorenwaga. Ang’o momiyo? Mokwongo, en nikech ok nyuolwaga gi kido mar luwo kaka ichikowa. Mar ariyo, Satan siko ka thung’owa mondo wang’any ne Nyasaye mana kaka notimo e puodho mar Eden. (2 Kor. 11:3) Mar adek, olworwa gi joma nigi chuny mar pinyni, “ma en chuny ma nyithind ketho chik nyiso sani.” (Efe. 2:2) Kuom mano, ok waked mana gi nyawowa mar timo richo, to wakedo bende gi Satan kod piny ma thung’owa mondo kik waluw kaka ichikowa. Nyaka watim kinda mondo waluw kaka Jehova chikowa kendo wawinj jogo moketo mondo otawa.

2. Tiend bedo ‘moikore luwo kaka ichikowa’ en ang’o? (Jakobo 3:17)

² Som Jakobo 3:17. Nyasaye notayo Jakobo mondo ondik ni joma riek gin joma ‘oikore luwo kaka ichikogi.’ Mano tiende nang’o? Nyaka waikre luwo kaka joma Jehova omiyo teko e wiwa chikowa. En adier ni Jehova ok dwar ni waluw joma nyisowa ni waketh chikene.—Tich 4:18-20.

3. Ang’o momiyo Jehova dwaro ni waluw kaka joma nigi teko e wiwa chikowa?

³ Nyalo bedonwa mayot luwo kaka Jehova chikowa moloyo luwo kaka dhano chikowa. Mano en nikech kinde duto Jehova  tayowaga e yo makare chuth. (Zab. 19:7) Dhano ma Jehova omiyo teko e wiwa to orem. Kata kamano, Wuonwa manie polo osemiyogi migawo mar tayowa. Kuom ranyisi, omiyo jonyuol, sirkende, kod jodongo manie kanyakla migawono. (Nge. 6:20; 1 The. 5:12; 1 Pet. 2:13, 14) Sama waluwo kaka gichikowa, mano nyiso ni wawinjo Jehova. We wanon ane kaka wanyalo luwo dhano ma Jehova oketo mondo otawa kata obedo ni nitie kinde moko ma ok yotnwa timo kamano.

4. Ang’o momiyo nyithindo mang’eny ok winj jonyuolgi?

⁴ Nitie rowere mang’eny ma mbesegi “ok winj jonyuolgi.” (2 Tim. 3:1, 2) Ang’o momiyo thothgi ok winjga jonyuolgi? Rowere moko nenoga ni jonyuolgi wuondore, nikech gineno ni jonyuolgi nyisogiga ni gitim gik ma gin giwegi otamogi timo. Rowere moko to neno ni paro ma jonyuolgi miyogi gin paro ma nyachon ahinya ma ok nyal tiyo, kendo gineno ni oridnegi ngima. Ka in rawera, be mano e kaka samoro iwinjoga? Thoth rowere yudoga ka teknegi luwo kaka Jehova nyisogi niya: “Winjuru jonyuolu, nikech timo kamano en gima kare kuom Ruoth.” (Efe. 6:1) Ang’o ma nyalo konyi winjo jonyuolni?

5. Ka luwore gi Luka 2:46-52, ere kaka Yesu noketo ranyisi maber mar winjo jonyuol?

⁵ Inyalo puonjori luwo kaka ichiki kuom luwo ranyisi maber mar Yesu. (1 Pet. 2:21-24) Ne en ng’at makare chuth to jonyuolne ne gin joricho. To e ma pod Yesu nomiyo jonyuolne luor kata sama ne gitimo ketho moko. (Wuok 20:12) Par ane gima notimore ka Yesu ne en jahigni 12. (Som Luka 2:46-52.) Nodhi gi jonyuolne Jerusalem, to ka ne ji dok, en nodong’ kuno. Josef gi Maria e ma ne nigi ting’ mar neno ni nyithindgi duto ne ni kodgi sama ne gidok dala ka gia e nyasi ma notim Jerusalem. Ka ne Josef gi Maria oyudo Yesu, Maria nowacho ni Yesu e ma nomiyo gichandore ahinya ka gimanye. Yesu ne nyalo nyiso min-gi ni mano ne ok en adier. Kar mano, nodwoko jonyuolne e yo ma nyiso luor. Josef gi Maria ‘ne ok owinjo tiend’ dwokoneno. Kata kamano, en to pod “nodhi nyime luwo kaka ne gichike.”

6-7. Ang’o ma nyalo konyo rowere mondo oluw kaka jonyuolgi chikogi?

⁶ Un rowere, be uyudoga ka teknu luwo kaka jonyuolu chikou sama gitimo ketho moro kata sama ok giwinj tiend gik munyisogi? Ang’o ma nyalo konyou? Mokwongo, par ane kaka Jehova winjo sama iluwo kaka ichiki. Muma wacho ni kiluwo kaka jonyuolni chiki, “mano en gima ber ne Ruoth.” (Kol. 3:20) Jehova ong’eyo sama jonyuolni nyalo bedo ni ok winj tiend gima itemo nyisogi, kata sama ginyalo ketoni chike moko ma ok kare nikech gin joma orem. Kata kamano, kiluwo kaka gichiki, imoro chuny Jehova.

⁷ Mar ariyo, par ane kaka jonyuolni winjo sama iluwo kaka gichiki. Imoro chunygi kendo gimedo geni. (Nge. 23:22-25) Mano biro miyo isud machiegni ahinya kodgi. Owadwa moro miluongo ni Alexandre ma a Belgium wacho kama: “Ka ne achako timo kaka ne jonyuolna chika, osiep ma ne wan-go nomedo bedo motegno. Waduto ne wamor kendo ne wamedo bedo machiegni ahinya.” b Mar adek, par ane kaka luwo kaka ichiki biro konyi e kinde mabiro. Owadwa moro miluongo ni Paulo modak Brazil wacho kama: “Luwo kaka jonyuolna chika osekonya luwo kaka Jehova kod jomamoko chika.” Muma nyisowa wach moro maduong’ momiyo onego  wawinj jonyuolwa. Owacho kama: “Mondo weche odhini maber, kendo idag e piny aming’a.”—Efe. 6:2, 3.

8. Ang’o momiyo rowere mang’eny oyiero winjo jonyuolgi?

⁸ Thoth rowere oseneno kaka giyudo ber sama giluwo kaka jonyuolgi chikogi. Nyaminwa Luiza ma bende odak Brazil ne ok ong’eyo gimomiyo kinde moro, jonyuolne ne ok dwar ni obed gi simu. Noneno ka thoth mbesene ne nigi simu. Kata kamano, noduogo ofwenyo ni kare jonyuolne ne dwaro mana rite maber. Sani owacho kama: “Aneno ni chike ma jonyuolna ketona ok ridna ngima, to gireso ngimana.” Elizabeth ma en nyaminwa ma rawera ma wuok Amerka yudoga ka kinde moko ok yotne luwo kaka jonyuolne chike. Owacho kama: “Sama ok ang’eyo gimomiyo jonyuolna oketona chike moko, atemoga paro kaka chike ma ne gisegaketona kinde mokalo norito ngimana.” Monica modak Armenia wacho ni weche osedhinega maber sama oluwo kaka jonyuolne chike moloyo sama otamore winjo kaka gichike.

9. Thoth ji nenoga nade luwo chike ma sirkal oketo?

⁹ Ji mang’eny oyie ni ok wanyal dak ma onge sirkende, kendo ni onego waluw moko kuom chike ma joma nie ‘lochgo’ oketo. (Rumi 13:1) Kata kamano, ginyalo dikore luwo chik ma gineno ni ok kare kata ma gineno ni ridonegi ngima. Kuom ranyisi, par ane wach chulo osuru. Ji mang’eny e piny moro ma yudore Ulaya neno ni “ng’ato ok onego ochul osuru ka osuruno ok konye.” Mano e momiyo e pinyno, raia mang’eny ok chul osuru duto ma sirkalno dwaro ni gichul.

10. Ang’o momiyo waluwoga chike, moriwo nyaka chike ma ok wahero?

¹⁰ Muma wacho ni sirkende mag dhano osekelo chandruoge mang’eny, ni Satan e ma tayogi, kendo ni machiegnini ibiro kethgi. (Zab. 110:5, 6; Ekl. 8:9; Luka 4:5, 6) Bende, onyisowa ni “ng’at ma tamore winjo joloch, okwedo chenro mar Nyasaye.” Gie sani, Jehova omiyo sirkende thuolo mar locho mondo gik moko otimre e yo mochanore, kendo odwaro ni wawinj jolochgo. Kuom mano, wamigi “gima giwinjore yudo,” moriwo nyaka chulo osuru, miyogi luor, kendo luwo kaka gichikowa. (Rumi 13:1-7) Samoro wanyalo neno ni luwo chikego monowa timo gik moko kaka dwaher, kata ni giridonwa ngima. Kata kamano, waluwo chik Jehova ma dwaro ni wawinj joloch, tek mana ni chike mag jolochgo ok tuomre gi mag Nyasaye.—Tich 5:29.

11-12. Mana kaka onyis e Luka 2:1-6, ang’o ma Josef gi Maria notimo mondo giluw kaka sirkal nochiko kata obedo ni timo kamano ne nyalo bedonegi matek, to mano nokelo ber mage? (Ne picha bende.)

¹¹ Wanyalo puonjore kuom ranyisi mar Josef gi Maria ma noikore luwo kaka joloch ne  chikogi, kata mana e kinde ma ne nitie chike moko ma ne ok yotnegi luwo. (Som Luka 2:1-6.) Ka ne Maria nigi ich mar dweche ochiko, nitie chik moro ma ne sirkal ogolo ma ne ok yotnegi luwo. Kaisar Augusto nogolo chik ni ng’ato ka ng’ato odog thurgi mondo ondik nyinge. Ne chuno ni Josef gi Maria odhi Bethlehem ma ne en wuoth ma dirom kilomita 150 ka gikalo e piny motimo gode. Wuodhno ne ok yot, to moloyo ne Maria. Nyalo bedo ni ne giparore nikech chal mar Maria kod gima ne nyalo timore ne nyathigi ma pod ne nie ich. Nade ka muoch ne nyalo chako kaye ka gin e wuoth? To nikech nyathi ma Maria ne dhi nyuolono ne dhi bedo Mesia, be mano ne nyalo miyogi ratiro mar tamore luwo chik ma ne sirkal ogolono?

¹² Josef gi Maria ne ok oyie mondo weche kaka kamago omon-gi luwo chik ma ne sirkal ogolo. Jehova noguedhogi nikech ne giluwo chikno kendo noritogi. Maria nochopo maber Bethlehem kendo nonyuolo nyathi ma wuoyi, to mano nokonyo e chopo weche ma nokor e Muma.—Mika 5:2.

13. Ere kaka luwo kaka ichikowa nyalo kelo ne Jokristo wetewa ber?

¹³ Sama waluwo kaka sirkal chikowa, wayudo ber kendo wakelo ne jomamoko ber. E yo mane? Mokwongo, ok wayud kum mimiyoga joma ketho chike. (Rumi 13:4) Sama ng’ato ka ng’ato kuomwa oluwo chike ma sirkal oketo, ginyalo neno ni Joneno mag Jehova gin raia ma luwoga chik. Kuom ranyisi, higni moko mokalo, jolweny moko nodonjo e Od Romo moro manie piny Nigeria ka ne gimanyo joma ne ong’anyo nikech weche mag chulo osuru. Kata kamano, ofisa ma notelo ne jolwenygo nonyisogi ni gia kanyo. Nonyisogi niya: “Joneno mag Jehova chuloga osuru.” Sa asaya miluwo chike mag sirkal, imiyo jotich Jehova bedo gi nying maber, to mano nyalo reso Jokristo weteni e kinde mabiro.—Mat. 5:16.

14. Ang’o ma nokonyo nyaminwa moro mondo oluw kaka joloch chike?

 ¹⁴ Nitie kinde moko ma nyalo bedonwa matek luwo chike mag sirkal. Nyaminwa moro miluongo ni Joanna ma ae piny Amerka, wacho kama: “Ne ok yotna kata matin luwo chike mag sirkal nikech sirkal nosegatimo ne moko kuom joodwa gik ma ok kare.” Kata kamano, Joanna notimo kinda mondo olok paro ma ne en-gono. Mokwongo, noweyo somo weche ma nindiko e intanet ma ne miyo obedo gi paro ma ok owinjore kuom sirkal. (Nge. 20:3) Mar ariyo, nokwayo Jehova e lamo mondo okonye medo tego geno ma ne en-go kuome kar keto genone kuom sirkende mag dhano. (Zab. 9:9, 10) Mar adek, nosomo sula manie bugewa ma wuoyo e wi kwedo weche mag piny. (Joh. 17:16) Sani Joanna wacho ni luwo kaka sirkal chike osemiye “kuwe mang’eny miwuoro.”

15. Ang’o momiyo nyalo bedonwa matek luwo kaka riwruok mar oganda Jehova chikowa?

¹⁵ Jehova kwayowa ni ‘waluw kaka joma tayowa chikowa’ e kanyakla. (Hib. 13:17) Kata obedo ni Yesu jatendwa en ng’at makare chuth, otiyo gi dhano morem mondo otawa. Wanyalo yudo ka ok yotnwa luwo kaka gichikowa to ahinya-ahinya, sama ginyisowa ni watim gima ok wadwar timo. Nitie kinde moro ma nonyis jaote Petro ni otim gimoro ma ne ok yotne timo. Ka ne Malaika moro ochike mondo ocham le ma ne ok ler ka luwore gi Chik Musa, Petro notamore nyadidek ni ok obi chamo lego! (Tich 10:9-16) Nikech ang’o? Ne ok one tiend luwo chikno. Nitie yo ma nosebedo kotimogo gik moko. Ka Petro noyudo ka tekne luwo kaka malaika makare ne chike, donge wan bende wanyalo yudo ka teknwa luwo kaka joma orem chikowa?

16. Kata obedo ni jaote Paulo ne nyalo neno ni chik ma nomiye ne ok owinjore, ang’o ma notimo? (Tich Joote 21:23, 24, 26)

¹⁶ Jaote Paulo ‘noikore luwo kaka nichike’ kata sama nonyise ni otim gimoro ma ne nenore ni ok yot. Jo-Yahudi moko ma Jokristo nowinjo wach moro ma ne landore e wi Paulo ni nosebedo koyalo “puonj ma kwedo chik Musa” kendo ni nochayo chikno. (Tich 21:21) Jodongo ma ne ni Jerusalem nonyiso Paulo ni okaw chwo ang’wen mondo odhi opwodhre kodgi ka luwore gi Chik mondo ji one ni noluwo Chik Musa. Kata kamano, Paulo nong’eyo ni Jokristo koro ne ok nie bwo Chik Musa. Bende, onge gima rach ma notimo. To e ma pod Paulo noluwo mana kaka nochike. Kinyne “nokawo jogo mi ne opwodhore kodgi kaluwore gi chik.” (Som Tich Joote 21:23, 24, 26.) Gima Paulo notimono nojiwo kuwe.—Rumi 14:19, 21.

17. Gima notimore ne Stephanie puonji ang’o?

¹⁷ Nyaminwa moro miluongo ni Stephanie noyudo ka ok yotne luwo wach moro ma owete ma tayo e pinygi nong’ado. En gi jaode ne gikonyo grup moro ma ne wacho dhok machielo e pinygi. Bad ofis noloro grubno kae to nomigi migawo e kanyakla ma wacho dhoggi. Stephanie wacho kama: “Wachno ne ok omora kata matin. Ne aparo ni jolendo ma wacho dhowa ne ok dwarre ahinya e alworano.” Kata kamano, nong’ado mar luwo kaka ichike. Owacho kama: “Bang’ kinde, naneno gimomiyo nong’ad wachno kamano. Wasebedo kaka jonyuol ne owete gi nyimine mang’eny ma joodgi ok nie adiera. Sani apuonjora gi nyaminwa moro ma noweyo tiyo ne Jehova kuom kinde moro. Bende, an gi thuolo mang’eny mar timo puonjruok ma  mara awuon.” Omedo wacho kama: “Awinjo ka an gi chuny mokuwe nikech ang’eyo ni asetimo duto ma anyalo mondo aluw kaka ichika.”

18. Gin ber mage ma wayudo ka waluwo kaka ichikowa?

¹⁸ Wanyalo puonjore luwo kaka ichikowa. Yesu ‘ne opuonjore luwo kaka Nyasaye ne chike kokalo kuom chandruoge ma noyudo,’ to ok kuom dak e ngima mayom. (Hib. 5:8) Mana kaka Yesu, kinde mang’eny wapuonjore luwo kaka Nyasaye chikowa bang’ romo gi chandruoge matek. Kuom ranyisi, e kinde ma e ka korona nochakore, nochikwa ni kik warom e Ute Romo kendo kik walend ot ka ot. Be niyudo ka tekni luwo chikno? Nikech niluwo kaka nitayi, mano norito ngimani, notego winjruok mantie e kanyakla, kendo nomoro Jehova. Sani, waduto waseikore maber timo gimoro amora ma ibiro nyiswa e kinde masira maduong’. Chikego e ma biro reso ngimawa!—Ayub 36:11.

19. Ang’o momiyo diher luwo kaka ichiki?

¹⁹ Wasepuonjore ni luwo kaka ichikowa kelonwa gueth mogundho. Kata kamano, gima duong’ momiyo waluwo kaka Jehova chikowa en nikech wahere kendo wadwaro ni wamore. (1 Joh. 5:3) Ok wanyal chulo Jehova kuom gik moko duto mosetimonwa. (Zab. 116:12) Kata kamano, wanyalo luwo kaka ochikowa kendo luwo kaka joma oketo mondo otawa chikowa. Ka waluwo kaka Jehova chikowa, wanyiso ni wariek. To joma riek miyo chuny Jehova bedo mamor.—Nge. 27:11.