1. Ere kaka wanyalo ng’eyo ng’at minyalo gen?

 NG’AT migeno temoga matek ahinya mondo ochop singoge kendo owachoga adiera. (Zab. 15:4) Jomamoko bende ong’eyo ni inyalo gene. Mano e kaka dwaher ni owetewa gi nyiminewa ong’ewa. Ang’o ma nyalo konyowa bedo joma inyalo gen?

2. Ang’o ma wanyalo timo mondo wabed joma inyalo gen?

² Ok wanyal chuno jomamoko mondo ogenwa. Kar mano, nyaka watim gik ma biro miyo gigenwa. Bedo ng’at minyalo gen inyalo pim gi pesa. Yude tek, to lale yot. Jehova osetimo gik mang’eny ma miyo wanyalo gene. “Wanyalo geno gik moko duto motimo.” (Zab. 33:4) Odwaro ni waluw ranyisine. (Efe. 5:1) Wawuouru ane kuom ranyisi mag jotich Jehova moko machon ma noluwo ranyisine kendo ma notimo gik ma ne nyiso maler ni gin jo migeno. Bende, wabiro nono kido moko abich ma nyalo konyowa bedo joma inyalo gen.

3-4. Ang’o momiyo janabi Daniel ne en ng’at migeno, to ranyisineno onego omi wapenjre penjo mage?

³ Janabi Daniel noketo ranyisi maber ahinya mar bedo ng’at migeno. Kata obedo ni notere e tuech e piny Babulon, mapiyo nono ji nochako ng’eye kaka ng’at minyalo gen. Kite maberno nomedo ng’ere ka ne Jehova okonye loko lek moko ma Nebukadnezar ruodh Babulon noleko. Nitie chieng’ moro ma Daniel ne nyaka nyis ruoth ni Jehova  ne ok mor kode, to mano ne en ote ma ruoth ne ok digomb ni owinji. Nyiso Ruoth Nebukadnezar oteno ne dwaro chir makende nikech ruodhno ne en-ga ja mirima kendo ng’at mager ahinya! (Dan. 2:12; 4:20-22, 25) Higni mang’eny bang’e, Daniel nonyiso kendo ni ne en ng’at ma ninyalo gen ka noloko tiend weche moko ma galagala ma nondik e kor od ruodh Babulon. (Dan. 5:5, 25-29) Bang’e, Darius Ja-Media kaachiel gi jotelo mage nofwenyo ni Daniel ne nigi “nyalo makende.” Ne giwacho ni Daniel “ne en ng’at ma jaratiro kendo ne otimo tijene duto kaka dwarore.” (Dan. 6:3, 4) Ee, kata mana joloch ma ne ok ti ne Jehova ne nyalo fwenyo ni Daniel ne en ng’at migeno!

⁴ Ka wan gi ranyisi mar Danielno e paro, wanyalo penjore kama: ‘Joma ok gin Joneno mag Jehova ong’eyaga kaka ng’at machal nade? Be ging’eya kaka ng’at ma kawo ting’ne gi pek kendo minyalo gen?’ Ang’o momiyo ber ka wapenjore penjogo? En nikech ka wan joma inyalo gen, wamiyo Jehova pak.

5. Ang’o momiyo Hanania nong’ere kaka ng’at migeno?

⁵ E higa mar 455 Ka Kristo Podi, bang’ ka Gavana Nehemia nosegero ohinga mag Jerusalem, nochako manyo chwo moko migeno ma ne nyalo rito dalano. Achiel kuom joma Nehemia noyiero ne en Hanania jatend Ohinga. Muma wacho ni Hanania “ne en ng’at mogen ahinya kendo moluoro Nyasaye moloyo ji mang’eny.”  (Neh. 7:2) Hera ma Hanania noherogo Jehova kod gombo ma ne en-go mar more kinde duto, nomiyo okawo mapek ahinya migawo moro amora ma nomiye. Wan bende kidogo biro konyowa bedo jo migeno sama watiyo ne Nyasaye.

6. Ere kaka Tukiko nonyiso ni en ng’at ma jaote Paulo ne nyalo geno?

⁶ Ne ane ranyisi mar Tukiko, owadwa ma jaote Paulo nogeno ahinya. Ka ne Paulo otue e ode ma nopango, nonyiso ni nogeno Tukiko ahinya kuom luonge ni “jatich mogen.” (Efe. 6:21, 22) Paulo nonyiso ni nogeno Tukiko kuom ore mondo okow barupe ne kanyakla ma ne ni Efeso kod Kolosai. Bende, noore mondo ojiw Jokristo ma ne nie kanyaklago kendo ohogi. Ranyisi mar Tukiko paronwa owete migeno ma tayowa kendo ritowa maber e kindewagi.​—Kol. 4:7-9.

7. Ranyisi mar jodong-kanyaklau gi jokony-tich magu puonji ang’o e wi bedo ng’at minyalo gen?

⁷ E kindewagi, wageno ahinya jodong-kanyakla kod jokony-tich. Gikawo migepegi e yo mapek ahinya mana kaka Daniel, Hanania, kod Tukiko. Kuom ranyisi, sama wadhi e chokruoge ma kor juma, wan-ga gadier chuth ni migepe duto osechan maber. Bende, jodongo bedoga mamor ahinya sama gineno ka joma nigi migepe e chokruok oikore maber kendo gitimo migepegigo kaka dwarore. Donge wagweloga jopuonjrewa e chokruok ma giko juma ka wan-gi chir ma ok waluor ni samoro ginyalo biro ma giyud ka ok ochan twak mar ji duto? Bende, wan-ga gadier ni wabiro yudo buge duto ma wanyalo dhigo e tij lendo. Waneno maler kaka owetewa migenogo timo matek mondo giritwa e yo maber kendo wagoyo ne Jehova erokamano ahinya! Kata kamano, gin yore mage ma wan wawegi wanyalo nyisogo ni wan jo migeno?

8. Kata obedo ni dwaher ng’eyo kaka ngima jowetewa dhi, en tong’ mane monego wabedgo? (Ngeche 11:13)

⁸ Wahero owetewa gi nyiminewa kendo wagombo ng’eyo kaka ngimagi dhi. Kata kamano, nyaka wabed gi tong’ kendo wachiw luor ne wechegi maling’ ling’. E kanyakla mar Jokristo mokwongo, ne nitie jomoko ma ne gin “jokuoth kendo jo ma donjore e weche mag jomamoko, ka giwuoyo kuom gik ma ok onego giwuoye.” (1 Tim. 5:13) Ok dwaher chalo kodgi. To nade ka Jakristo wadwa moro onyisowa wachne moro maling’ ling’ ma ok doher ni ng’at machielo ong’e? Kuom ranyisi, nyaminwa moro nyalo nyisowa tuo moro ma chande, kata tem moro moromogo, kae to okwayo ni waling’ gi wachno. Onego watim mana kaka okwayowano. * (Som Ngeche 11:13.) Koro wane ane weche mamoko ma nyalo dwarore ni kik wael ne jomamoko.

9. Ere kaka joot nyalo nyiso ni gin jo migeno?

⁹ E ngima mar joot. Ng’ato ka ng’ato e ot nigi ting’ mar neno ni jomamoko ok ong’eyo wechegi maling’ ling’. Kuom ranyisi, wawach ni jaod owadwa moro nigi tim moro ma owadwano ok ohero. Be owadwano biro nyiso jomamoko wachno to ong’eyo maber ni mano nyalo kuodo wi chiege? Ooyo! Nikech ohero chiege, ok doher timo gimoro amora ma nyalo  chwanye. (Efe. 5:33) Rowere bende diher ni otimnegi gik moko e yo ma nyiso ni omigi luor. Jonyuol onego ong’e wachno kinde duto. Ok gibi kuodo wi nyithindgi kuom nyiso jomamoko nyawogi. (Kol. 3:21) Nyithindo bende dwarore ni oti gi rieko sama gigo mbaka gi jowetegi ma ok ginyisogi gik ma nyalo kuodo wi joodgi. (Rap. 5:16) Sama joot duto temo matek mondo girit wechegi maling’ ling’, gimedo bedo gi winjruok maber e kindgi.

10. Bedo osiep madier tiende en ang’o? (Ngeche 17:17)

¹⁰ E kindwa gi osiepewa. Waduto nitie kinde ma wanyalo dwaroga pimo ne osiepwa moro wach moro maling’ ling’. Mano ok yotga seche moko. Nyalo bedo ni ok wang’iyo gi tim mar nyis jomamoko gik ma chandowa. Omiyo, ka wanyiso ng’ato wach moro, kae to wawinjo ni en bende ochako opimo ne ng’at machielo wachno, mano nyalo chwanyowa ahinya. To komachielo, wamorga ahinya sama wang’eyo ni osiepwa ong’eyo rito wechewa maling’ ling’. Mano nyiso ni en “osiep madier.”​—Som Ngeche 17:17.

11. (a) Ere kaka jodongo gi mondegi nyisoga ni gin joma inyalo gen? (b) En puonj mane ma wayudo kuom jaduong’-kanyakla moro ma ok nyisga joode weche maling’ ling’ mag jomamoko? (Ne picha.)

¹¹ E kanyakla. Jodongo mong’eyo rito weche maling’ ling’ gin “kar pondo ne yamo mager, [kendo] ka ma ji buoroe ne kodh yamo.” (Isa. 32:2) Wan thuolo nyisogi gimoro amora nikech wan gadier chuth ni ok gibi elo wechewa maling’ ling’. Ok watemga thung’ogi mondo ginyiswa gik ma ok onego wang’e. E wi mano, wamor ahinya gi mond jodong-kanyakla nikech ok gitemga manyo weche maling’ ling’ mag jomamoko kuom chwogi. Kuom adier, en gima ber ahinya ni jodong-kanyakla ok nyisga mondegi weche maling’ ling’ mag owete gi nyimine mamoko. Nyaminwa moro ma en chi jaduong’-kanyakla nowacho kama: “Amor ahinya ni  jaoda ok elnaga weche maling’ ling’ mag jolendo mamoko ma samoro otimonegi limbe mag kwath kata mokonyo e weche mag chuny, kendo ok onyisaga kata nyingegi. En gima berna ahinya ni ok oketa gi ting’ ma akiya korgi gi atachgi. Mano miyo an thuolo gi ji duto e kanyakla. Bende, mano osemiyo an gadier ni ka anyiso jaoda wachna moro maling’ ling’ kata chandruok moro ma an-go, ok obi nyiso ng’at machielo.” Waduto dwaher ni ji ong’ewa kaka jo migeno. Gin kido mage mabiro konyowa bedo jo migeno? We wane ane kido moko abich.

12. Ang’o momiyo wanyalo wacho ni hera e kido maduong’ ma nyalo miyo ji ogenwa? Chiw ane ranyisi.

¹² Hera e kido maduong’ ma nyalo miyo ji ogenwa. Yesu nowacho ni chike ariyo madongo moloyo gin chike ma wacho ni waher Jehova kendo waher jowetewa. (Mat. 22:37-39) Hera ma waherogo Jehova chwalowa mondo waluw ranyisine mar bedo ng’at migeno. Kuom ranyisi, hera ma waherogo owetewa gi nyiminewa chwalowa mondo kik wanyis jomamoko wechegi maling’ ling’. Ok dwaher wacho wach moro amora e wi Jokristo wetewa ma nyalo hinyogi, kelonegi wich kuot, kata miyogi lit e chunygi.​—Joh. 15:12.

13. Ere kaka bolruok miyo wabedo jo migeno?

¹³ Bolruok biro miyo wabed jo migeno. Jakristo mobolore ok dwarga ni kinde duto en e mobed mokwongo e nyiso ji gik manyien. (Fil. 2:3) Ok otemga timore ka gima ong’eyo gik moko duto, moriwo nyaka gik ma ok onego ong’e. Bende, bolruok biro miyo ok waland puonj moko ma ok owuoye Muma kata e bugewa ma lero Muma.

14. Ere kaka nyalo mar pogo weche miyo wabedo jo migeno?

¹⁴ Nyalo mar pogo weche biro konyowa ng’eyo “kinde ling’ gi kinde wuoyo.” (Ekl. 3:7) E ogendni moko, wuoyo ipimo gi fedha, to ling’ ipimo gi dhahabu. Tiende ni nitie seche ma ling’ kelo ber mang’eny moloyo wuoyo. Mano e momiyo Ngeche 11:12 wacho kama: “Ng’at ma pogo weche kare ling’ thi.” Ne ane ranyisi moro. Nitie jaduong’-kanyakla moro ma nigi lony ahinya, kendo kinde ka kinde ojakwayega mondo okony kanyakla mamoko e weche moko. Jaduong’ wadgi moro nowacho kama kuome: “Owadwano otang’ga ahinya mondo kik oel weche maling’ ling’ mag kanyakla mamoko.” Nyalo ma jaduong’no nigo mar pogo weche osemiyo jodongo wetene e kanyaklagi omiye luor. Gin gadier chuth ni ok onyal elo wechegi maling’ ling’ ne jomamoko.

15. Chiw ane ranyisi ma nyiso gimomiyo bedo jaratiro nyalo miyo jomamoko ogenwa.

¹⁵ Kido machielo mamiyo wabedo jo migeno en bedo joratiro. Wagenoga joma gin joratiro nikech wang’eyo ni kinde duto giwachoga adier. (Efe. 4:25; Hib. 13:18) Kuom ranyisi, wawach ni diher medo lony e puonjo, inyalo kwayo ng’ato mondo ochik ite sama igolo twagi, kae to bang’e okonyi gi paro moko ma nyalo miyo imed lony. En ng’a mibiro geno ni biro miyi paro makare kowuok e chunye? Be en ng’at ma biro wacho mana gik ma mori kende, koso ng’at ma biro nyisi adiera? Dwoko yot. Muma wacho kama: “Siem matir ber moloyo  hera mopandi. Adhonde moa kuom osiepni gin madier.” (Nge. 27:5, 6) Kata obedo ni seche moko ok wabi mor gi ng’at ma nyisowa achiel kachiel kuonde ma ok wadhiye maber, adiera en ni paro mochiw e yo ma ratiro e ma biro konyowa.

16. Ere kaka Ngeche 10:19 nyiso gimomiyo dwarore ni wabed gi ritruok?

¹⁶ Ritruok bende dwarore ahinya ka dwaher ni jomamoko ogenwa. Kidono konyowa rito lewwa sama jomamoko dwaro ni wanyisgi wach moro maling’ ling’. (Som Ngeche 10:19.) Sama watiyo gi kuonde mitudruokie gi osiepe e intanet, wanyalo yudo ka ok yotnwa ahinya bedo gi ritruok. Ka ok watang’ wanyalo po ka waelo ne galamoro wach moro maling’ ling’ e intanet, kendo ok wabi chiko kaka jomoko biro tiyo gi wachno kod hinyruok monyalo kelo. Ritruok biro konyowa bende mondo waling’ sama jo akwede dwaro ni wanyisgi weche moko ma ok onego ging’e e wi owetewa gi nyiminewa. Gima kamano nyalo timore sama polise temo dayo thowa e piny mogoye tijwa marfuk kata ma nigi chike moko ma monowa lamo ka wan thuolo. E seche kaka mago, wanyalo tiyo gi puonj ma wacho ni ‘watue dhowa.’ (Zab. 39:1) Bed ni wan gi joodwa, osiepewa, owetewa gi nyiminewa, kata jomamoko, dwarore ni kinde duto wabed jo migeno. To mondo wabed jo migeno, nyaka wabed gi ritruok.

17. Ang’o ma wanyalo timo mondo wami jo kanyaklawa duto obed jo minyalo gen?

¹⁷ To mano kaka wamor ni Jehova oywayowa mokelowa e kind owete gi nyimine moherowa kendo migeno! Waduto wan gi ting’ mar neno ni wan bende wabedo joma inyalo gen. Sama ng’ato ka ng’ato kuomwa timo kinda mondo obed gi hera, bolruok, nyalo mar pogo weche, jaratiro, kod ritruok, wamiyo jo kanyakla duto bedo jo migeno. Dwarore ni wadhi nyime timo kinda mondo wabed jo migeno. Wang’aduru e chunywa ni wabiro dhi nyime luwo ranyisi mar Jehova Nyasachwa kendo temo matek mondo kinde duto wabed jo minyalo gen.