1. En penjo mane ma wanyalo romogo kama watiye kata e skul?

 IWINJOGA nade sama jatich wadu kata ja skul wadu openji ni, ‘Ilemo e din mane?’ Be iwinjoga kiluor? Thothwa wajowinjo ka waluor. Kata kamano, penjo kaka mago nyalo konyowa ng’eyo puonj ma ng’atno oyiego, mi walandne wach maber. Nitie kinde ma ng’ato nyalo penjowa penjo kaka mano kodwaro kwedowa. Mano ok onego okawwa gi wuoro nikech nitie joma osenyis miriambo mang’eny e wiwa! (Tich 28:22) E wi mano, wadak e “ndalo mag giko,” ma gin kinde ma thoth ji ‘ok ohero loso winjruok moro amora kendo giger.’—2 Tim. 3:1, 3.

2. Ang’o momiyo muolo en kido monego wabedgo?

² Samoro inyalo penjori niya: ‘Ere kaka anyalo bedo mang’won sama achiwo dwoko ne ng’at ma kwedo adiera mag Muma?’ Gima nyalo konyi en muolo. Ng’at mamuol iye ok wang’ga piyo kendo ong’eyo ritore sama weche ok odhine maber kata gimoro ochwanye. (Nge. 16:32) Kata kamano, wacho to yotga moloyo timo. Ere kaka inyalo bedo gi kido mar muolo? Ere kaka inyalo chiwo dwoko e yo mamuol sama ng’ato kwedo yieni? To ka po ni in janyuol, ere kaka inyalo konyo nyithindi mondo gichiw dwoko e yo mamuol sama ikwedogi? We wane ane.

3. Ang’o momiyo inyalo wach ni muolo ok nyis ni ng’ato yomyom, to onyiso ni ng’ato nigi teko? (2 Timotheo 2:24, 25)

³ Muolo ok nyis ni ng’ato yomyom, to kar mano, onyiso  ni ng’ato nigi teko. Teko e ma miyoga ng’ato kuwe mos sama weche ok odhine maber. Muolo en achiel kuom “olembe ma roho nyago.” (Gal. 5:22, 23) E dho Grik, wach molok ni “muolo” nitiyogo kiwuoyo kuom farase modak e thim, ma osetieg mondo odag gi ji. Farese kaka mago pod bedoga gi teko mang’eny mana kaka farese mamoko modak e thim, en mana ni tiegruok mosemigi osepuonjogi gayo tekogi. Wan kaka dhano, wanyalo bedo mamuol ka e sechego bende wan mana gi teko. Ere kaka wanyalo timo mano? Ok wanyal timo mano gi tekrewa wawegi. Dwarore ni wakwa Nyasaye rohone maler mondo okonywa nyago kido ma jaberno. Nitie Joneno mang’eny mosenyiso kidono. Thothgi osechiwo dwoko mamuol ka ne ikwedogi, to mano osemiyo jomamoko oloko paro ma ne gin-go kuomwa. (Som 2 Timotheo 2:24, 25.) Ere kaka inyalo nyiso ni in ng’at ma muol?

4. Ere kaka Isaka nonyiso muolo, to ranyisine nyalo puonjowa ang’o?

⁴ Muma oting’o ranyisi mang’eny ma nyiso gimomiyo muolo en kido ma dwarore ahinya ni wabedgo. Par ane gima notimore ne Isaka kinde moro. Ka nodar modhi dak Gerar e piny Jo-Filistia, nyiego nomako joma nodak machiegni kode ma gidino sokni duto ma jotich Ibrahim wuon-gi nosekunyo. Kar mondo Isaka ne ochak dhawo kodgi konyisogi ni ne en gi ratiro mar tiyo gi pigego, nodar modhi kunyo sokni mamoko e alwora machielo. (Cha. 26:12-18) Jo-Filistia nowacho ni sokni ma nokunyogo bende ne mekgi. Kata obedo ni weche ne tek kamano, Isaka noloso wachno e yor kuwe. (Cha. 26:19-25) Ang’o ma nokonye siko komuol sama jomamoko ne chwanye? Nyaka bed ni noparo ranyisi maber mar Ibrahim wuon-gi ma ne ohero loso kuwe, kod mar Sara min-gi ma ne ‘terorega mos kendo ma ne muol.’—1 Pet. 3:4-6; Cha. 21:22-34.

5. En ranyisi mane ma nyiso ni jonyuol nyalo puonjo nyithindgi ber mar bedo joma muol?

⁵ Un jonyuol ma Jokristo, beduru gadier ni un bende unyalo puonjo nyithindu gimomiyo dwarore ni ginyis muolo. Par ane ranyisi mar Maxence ma jahigni 17. Nojaromoga gi joma ger e skul kod e tij lendo. Jonyuolne notimo kinda ahinya mondo gikonye obed gi kido mar muolo. Jonyuolne wacho kama: “Maxence sani ong’eyo ni dwarore ni otem matek mondo ochiw dwoko mamuol sama ng’ato ochwanye e yo moro.” En gima ber ni Maxence oseyie mondo muolo obed tekone.

6. Ere kaka lamo nyalo konyowa medo nyiso muolo?

⁶ Ang’o ma wanyalo timo sama gimoro owang’o iwa matek, kuom ranyisi, sama ng’ato ketho nying Nyasachwa, kata jaro Muma? Dwarore ni wakwa Jehova rohone maler mondo omiwa rieko mar chiwo dwoko e yo mamuol. To nade ka wafwenyo bang’e ni ne ok wanyiso muolo sama ne wachiwo dwoko? Wanyalo lamo e wi wachno, kendo paro kaka wanyalo timo maber moloyo ka waromo gi chal ma kamano e kinde mabiro. Jehova oikore miyowa rohone maler ma biro konyowa ritore kendo nyiso muolo sama iwa owang’.

7. Ere kaka mako ndiko moko nyalo konyowa rito lewwa kod timbewa? (Ngeche 15:1, 18)

⁷ Nitie ndiko moko ma nyalo konyowa rito lewwa sama weche tek. Roho maler nyalo konyowa paro ndiko ma kamago sama gimoro ochwanyowa. (Joh. 14:26) Kuom ranyisi, puonj ma yudore e bug Ngeche  nyalo konyowa nyiso muolo. (Som Ngeche 15:1, 18.) Bug Ngeche nyiso bende ber mar bedo gi ritruok sama gimoro owang’o iwa.—Nge. 10:19; 17:27; 21:23; 25:15.

8. Ang’o momiyo dwarore ni wanon gimomiyo ng’ato openjowa penjo moro ka pok wadwoke?

⁸ Rieko bende nyalo konyowa nyiso kido mar muolo. (Nge. 19:11) Ng’at mariek nyisoga ritruok sama jomamoko openje penjo ma kwedo yiene. Nitie penjo moko minyalo pim gi baraf ma lewore e wi pi. King’iye gi malo to inyalo paro ni otin, to kare kama pi oimo duong’. Kuom ranyisi, penjo moko nyalo nenore ka penjo ma pile, to kare nitie wach moro mopondo kuomgi. Omiyo, ka pok wadwoko penjo moro, ber ka watemo nono gimomiyo ng’ato openjo penjono.—Nge. 16:23.

9. Ere kaka Gideon nonyiso rieko kod muolo sama nowuoyo gi Jo-Efraim?

⁹ Ne ane dwoko ma Gideon nochiwo ne Jo-Efraim. Ne gidhawo ne Gideon matek nikech ne ok oluongogi ka nodhi kedo gi jowasik Jo-Israel. Ang’o momiyo jogo ne nigi mirima mager kamano? Dibed ni ne en nikech sunga? Kata bed ni ne gin gi mirima nikech  wach mane, Gideon nonyisogi luor momiyogi dwoko e yo mamuol. Weche nodhi nade bang’ mano? “Mirimbgi ne okuwe.”—Bura 8:1-3.

10. Ang’o ma biro konyowa ng’eyo kaka wanyalo chiwo dwoko ne joma nigi penjo e wi puonj ma wayiego? (1 Petro 3:15)

¹⁰ Sama jatich wadwa kata ja skul wadwa moro openjowa gimomiyo wamakorega ahinya gi puonj moro mar Muma, wabiro temo matek mondo waked ne yiewa ka e sechego bende wachiwo luor ne paro ma ng’atno nigo. (Som 1 Petro 3:15.) Thothne, onego wane penjo mopenjowa kaka yo ma konyowa ng’eyo gima nie chunye, to ok ni odwaro mana mino kodwa wach kata kwedowa. Bed ni ng’ato openjowa penjo ka en gi paro mane, ber ka kinde duto wachiwo dwoko mamuol. Dwokowa nyalo miyo ng’atno olok paro ma ne en-go kuomwa. Kata ka ojarowa, kinde duto onego watem mondo wanyis muolo sama wadwoke.—Rumi 12:17.

11-12. (a) Ang’o ma nyalo dwarore ni wanon ka pok wadwoko penjo moro ma kore tek? (Ne picha bende.) (b) Chiw ane ranyisi ma nyiso kaka penjo ma ng’ato openjowa nyalo yawonwa thuolo mar wuoyo kode e wi Muma.

¹¹ Kuom ranyisi, wawach ni jatich wadu moro openji gimomiyo ok watimga nyasi mag paro odiechienge mag nyuol, to gin gitimoga nyasi kaka mago e tich. Nyalo bedo maber kipenjori penjo ma luwogi: Dibed ni oparo ni wan ok watimga nyasi moro amora ma miyowa mor? Koso, dibed ni oneno ni wanyoso chuny jotich wetewa sama ok wariwre kodgi e nyasi mag paro odiechiengegi mag nyuol? Wanyalo konye neno weche e yo mopogore kuom nyise ni wamor gi yo modewogo jotich wetene kendo ni wan bende dwaher ni ji duto obed mamor e tich. Mano nyalo yawonwa yo mar wuoyo kode kuom gima Muma wacho e wi paro odiechienge mag nyuol.

¹² Wanyalo tiyo gi yo ma kamano sama penjo mamoko osieko. Ja skul wadwa moro nyalo wacho ni Joneno mag Jehova onego olok paro ma gin-go e wi nindruok e kind chwo gi chwo kata mon gi mon. Dibed ni owacho kamano nikech samoro ok ong’eyo gimomiyo Joneno mag Jehova ok oyie gi timno? Koso owacho kamano nikech osiepne kata watne moro nigi timno? Dibed ni oparo ni wachayo joma oyiero kit ngima ma kamano? Wanyalo nyise ni wadewo ji duto, kendo wachiwo luor ne ngima ma ng’ato oyiero dakie. b (1 Pet. 2:17) Kae to wanyalo konye neno gimomiyo ber luwo puonj mag Muma e wi timbe mabeyo.

13. Ere kaka inyalo dwoko ng’at ma jari nikech iyie kuom Nyasaye?

¹³ Sama waromo gi ng’at ma kwedowa matek, ok onego wapar ni wang’eyo puonj moyiego kata din molemoe. (Tito 3:2) Kuom ranyisi, inyalo timo ang’o ka ja skul wadu moro jari nikech iyie kuom Nyasaye? Be onego ipong’ gi wiyi ni nyaka bed ni oyie kuom puonj ma wacho ni gik moko nosieko kendgi, kendo ni ong’eyo weche mathoth e wi puonjno? Nyalo bedo ni samoro ok oyie kata gi puonjno. Kar chako mino wach kode e wi weche mag sayans, inyalo weye gi wach moro monyalo paro bang’e. Kuom ranyisi, inyalo nyise wach moro e wi chuech e websaitwa mar jw.org. Samoro bang’e onyalo gombo ni uwuo e wi sula kata vidio moro ma yudore e websaitwano. Adier, wuoyo kode e yor luor nyalo miyo olok paro ma en-go kuomwa.

14. Ere kaka Niall notiyo gi websaitwa e konyo ja kalsgi moro ma ne nigi paro ma ok owinjore e wi Joneno mag Jehova?

 ¹⁴ Rawera moro miluongo ni Niall notiyo gi websaitwa mondo orie paro ma ok kare ma ja klasgi moro ne nigo e wi Joneno mag Jehova. Owacho kama: “Nitie ja klaswa moro ma noheroga jara konyisa ni ayie kuom buk moting’o pach dhano kar yie kuom sayans.” Ja klasgino ne ok omiye thuolo mar lerone gimomiyo noyie kuom Muma. Omiyo, Niall nonyise websaitwa mar jw.org e bwo wich ma wacho ni “Sayans kod Muma.” Bang’e, Niall nofwenyo ni nyalo bedo ja klasgino nosomo wechego, kendo koro noyie mondo giwuo kode e wi kaka ngima nochakore. In bende weche nyalo dhini maber kamano.

15. Ere kaka jonyuol nyalo konyo nyithindgi chiwo dwoko e yo mamuol sama jo skul wetegi kwedogi?

¹⁵ Jonyuol nyalo tiego nyithindgi mondo gichiw dwoko e yo mamuol sama ng’ato okwedo yiegi. (Jak. 3:13) Jonyuol moko ketoga kinde ma ginyalo timoe tiegruok sama gitimo lamo mar joot. Giwuoyoga kuom gik ma nyithindgi nyalo romogo e skul, kae to gitimo ranyisi kaka nyithindgi nyalo chiwo dwoko e yo mowinjore. Bende, gipuonjoga nyithindgi kaka ginyalo wuoyo e yo mamuol kendo ma nyiso luor.—Ne sanduk ma wiye wacho ni, “ Kinde mag Tiegruok Nyalo Konyo Joodi.”

16-17. Ere kaka kinde mag tiegruok e lamo mar joot nyalo konyo rowere?

¹⁶ Kinde mag tiegruok gin kinde ma nyalo konyo Jokristo mondo giikre chiwo dwoko mochwiny, kendo konyogi bedo gadier chuth gi puonj mag Muma. Sula ma yudore e bwo wich ma wacho ni, “Penjo ma Rowere Ohero  Penjore” e jw.org, nigi fom moko ma rowere nyalo nonorego. Olos fomgo mondo okony rowere tego yiegi kendo chiwo dwoko ka gitiyo gi wechegi giwegi. Ka joot osomo sula kaka mago, ginyalo puonjore kedo ne yiegi e yo mamuol, ma ok gichwanyo ng’ato.

¹⁷ Rawera moro miluongo ni Matthew nowacho kaka tiegruok ma kamago nokonye. Sama gitimo lamogi mar joot, Matthew kod jonyuolne timoga nonro kuom weche ma onyalo romogo e skul. Owacho kama: “Watemoga paro penjo ma ji nyalo penjowa, kae to waneno kaka wanyalo dwokogi ka luwore gi nonro ma wasetimo. Sama ang’eyo gimomiyo ayie gi puonj moro, awinjoga ka chunya okuwe kendo yotnaga bedo mamuol sama awuoyo gi jomamoko.”

18. Jo-Kolosai 4:6 jiwowa ni watim ang’o?

¹⁸ En adier ni nitie joma kata ka waleronegi weche e yo ma winjore maler ma chalo nade, pod ginyalo tamore yie kodwa. Kata kamano, ka watiyo gi rieko kendo bedo mamuol, to wanyalo konyogi. (Som Jo-Kolosai 4:6.) Lando adiera ma wan-go ne jomamoko inyalo pim gi diro opira. Wanyalo yiero diro opirano matek kata mos. Ka wadire mos, to ng’at ma watugogo nyalo make mayot ma en bende odwoknwago mos. E yo ma chalo kamano, ka wawuoyo gi jomamoko e yo mariek kendo gi muolo, ginyalo winjowa ma wabed gi mbaka maber kodgi. Kata kamano, ka po ni ng’ato dwaro mino kodwa wach, jarowa, kata kwedo yiewa, wanyalo ng’ado mbakano. (Nge. 26:4) Adiera en ni ok wahinyga romo gi joma kamago, thoth joma walendonegi winjowaga.

19. Ang’o ma nyalo konyowa nyiso muolo sama wakedo ne yiewa?

¹⁹ Kuom adier, wanyalo neno maler gimomiyo dwarore ni wanyis kido mar muolo. Kwa Jehova mondo okonyi siko kimuol sama ichiwo dwoko mar penjo moro matek kata sama ikwedi. Par ni kimuol, inyalo geng’o ywaruok mang’eny. Kendo kichiwo dwoko e yo mamuol, inyalo miyo joma winji olok paro ma gin-go kuomwa kata kuom adiera mag Muma. ‘Kinde duto, ikri’ kedo ne yieni, kendo itim kamano “gi chuny mamuol kod luor matut.” (1 Pet. 3:15) Ee, we mondo muolo obed tekoni!