Be isetemo paro kaka ngimani gi ngima joodu biro chalo kinde ma biro? Be ubiro mewo koso ubiro bedo joma odhier? Be ubiro heroru koso ubiro bedo gi kuyo? Be ubiro dak kuom kinde malach koso ngimau biro bedo mana machuok? Penjo kaka mago osechando ji kuom higni mang’eny.

E kindewagi, jolony mang’eny nonoga gik ma timore e piny ngima, kae to gitiyo gi nonro ma giyudo e nyiso ji gik ma dhi timore kinde ma biro. Kata obedo ni thoth gik ma gisewacho osetimore, nitie moko ma pok otimore kaka ne giparo. Kuom ranyisi, e higa mar 1912, Guglielmo Marconi ma noloso telegraf moro ma ok kow weche gi waya nowacho kama: “Kochopo kinde ma ji biro tudore ma ok ochuno ni weche oring e kor waya, lweny ok bi betie.” Achiel kuom jotelo mag Decca Record Company ma ne ok mor gi jothum ma ne ong’ere kaka Beatles e higa mar 1962 nowacho ni jothum ma tiyo gi gita ne dhi bedo ma onge.

Ji mang’eny dhiga ir ajuoke mondo okonygi ng’eyo kaka ngimagi biro chalo. Jomoko dhiga ir joma somo sulwe. Kuom ranyisi, jomoko ng’iyoga sulwe (stars) miketoga e gasede mondo ging’e gik ma biro timorenegi. Jomoko to tudore gi jokor wach ma wacho ni gin gi nyalo mar nyiso ji gik ma biro timore e ngimagi ka gitiyo gi gagi, gisomo lwedo, kod gik mamoko.

Jomoko ma nodak e kinde machon ne dhiga ir jodolo ma ne wacho ni nyisechegi ne wuoyoga kodgi mondo onyisgi gik ma ne dhi timorenegi. Kuom ranyisi, wachore ni Ruoth Croesus ma Lydia ne ooro mich ma nengogi tek ne jadolo moro ma nodak Delphi e piny Greece, kokwaye ni onyise ka be ne odhi loyo lweny kokedo gi Kuros ma ruodh Persia. Jadolono nonyiso Croesus ni ne odhi loyo Kuros marach. Croesus nodhi kedo gi Kuros, kata kamano, Kuros ne oloye aduwa!

Gima jadolono ne okoro ne ok okonyo Ruoth Croesus kata matin. Croesus noyudo asara maduong’ nikech weche mag miriambo ma ne jadolono onyise. E kindegi bende, ji osetemo ng’eyo gik ma biro timorenegi ka gitiyo gi yore mopogore opogore mag koro wach. Be giseyudo ber moro amora?