Tiyo ne Nyasaye e Kinde ma Dongruok Maduong’ ne Timore

Kaka Iwachonwa gi Harley Harris

Ne en Septemba 2, 1950, e gweng’ Kennett, e dala mar Missouri, e piny Amerka. Ne wan e chokruog-alwora, kama ne oganda ma achach olworowae. Meya ma dalano nokelo polise kata jolweny miluongo ni “National Guard” mondo oritwa kuom joma achachgo. Jolweny ma nigi bunde ne ochanore e ndara. Ka gibayowa gi weche mag ayany, ne wadhi wakawo mtokniwa mi wadhi e gweng’ mar Cape Girardeau, Missouri, mondo wadhi nyime gi migepe ma ne odong’ mar chokruogno. Kanyo ema ne obatisae kane an jahigini 14. Kata kamano, koro we anyisi kaka nakelo tiyo ne Jehova e bwo chal ma kamano.

E KAR chak higini mag 1930, kwarwa gi dawa kaachiel gi nyithindgi aboro nowinjo twege momaki e tep ma ne Owadwa Rutherford ogolo kendo weche ma ne giwinjogo nomiyo gineno ni giseyudo adiera. Bay kod Mildred Harris, ma gin jonyuolna, ne obatisi 1935 e chokruog-distrikt ma ne otim Washington, D.C. Mano kaka ne gimor bedo jokanyo mag “oganda mang’ongo,” ma ne koro eka oa fweny wachgi e chokruogno!—Fwe. 7:9, 14.

Higa ma noluwo, ne onyuola. Kendo bang’ higa, jonyuolna ne odar odhi Mississippi e alwora maonge Joneno. Kane wadak kuno, kata mana limbe mar jarit-alwora ema ne ok wayudi. Joodwa ne jotudore gi Bethel kendo ne wadhi e chokruoge alwora, kendo kuom kinde, mago kende e kinde ma ne wariworee gi owete.

Nano e Bwo Sand

E kinde mag Lweny mar Ariyo mar Piny, Joneno mag Jehova noyudo sand mogundho nikech tamruok donjo e lweny. Ne oyudo wasedar mi wadhi Mountain Home, Arkansas. Odiechieng’ moro, noyudo an kod wuonwa walendo e ndara. Apoya nono jago moro nomayo wuonwa gasede ma ne en-go e lwete, mowang’ogi mana gikanyono. Noluongowa ni ngoche nikech watamore dhi e lweny. Nikech ne an mana jahigini abich kende, ne achako ywak. Wuonwa nong’iyo ang’iya jagono maok owacho gimoro nyaka jagono odhi.

Jomoko ma ne timonwa maber bende ne nitie. Odiechieng’ moro kane jomoko ma achach olworo mtokwa, okil moro mar gweng’no ne obiro. Nopenjo niya: “Ang’o ma timore kae?” Ng’at moro nodwoko kama, “Joneno mag Jehovagi ok dwar kedo ne pinygi!” Kowinjo kamano, okilno ne ochikore e mtokwa kokok niya: “Ne akedo e Lweny  Mokwongo mar Piny, kendo abiro kedo e ma bende! Weuru jogi odhi. Onge gima rach ma gitimo ne ng’ato!” Ogandano nokere mos. Mano kaka ne wamor gi ng’wono ma jo mabeyogo notimonwa!—Tich 27:3.

Chokruoge Distrikt ne Tegowa

Chokruog-distrikt ma ne otim St. Louis, Missouri higa 1941, ne owinjore kodwa ndi. Kaluwore gi kwan moro, ji mokalo 115,000 nobiro e chokruogno. Kwan mar ji maromo 3,903 ne obatisi! Aparo maber twak ma ne Owadwa Rutherford ogolo ma wiye wacho ni, “Nyithind Ruoth.” Nowuoyo kodwa wan joma tindo achiel kachiel, kendo waduto ne omiwa buk majaber miluongo ni Children ma ng’eye rambulu. Chokruogni ne okonya ikora ne gima ne dhi timore bang’e higa ma noluwo, higa ma ne onego achak dhi e skund praimari. An kod nyar owadgi babana ne oriembwa e skul nikech ne watamore kulore ne bendera. Ne wajadok e skul pile mondo wane ka dipo ni jotend skul oseloko pachgi. Ng’enyne ne wawuotho ka wakalo e bungu ka wadhi e skul—kae to ne iriembowa ariemba. Kata kamano, ne aneno ni mano ne en yo mar nyiso ni ne wamakore chuth gi Pinyruodh Nyasaye.

Kata kamano, bang’ kinde matin, Kot Maduong’ Chuth mar Amerka nong’ado ni kulruok ne bendera ne ok ochuno. Gikone koro ne wanyalo dhi e skul. Japuonj ne ng’won kodwa kendo ne okonyowa ng’eyo gik ma ne osebayowa. Joskul wetewa bende ne miyowa luor.

Bende aparo chokruog-distrikt mar 1942 e Cleveland, Ohio, kama ne Owadwa Nathan H. Knorr ogoloe twak mawacho ni, “Kuwe—Be Onyalo Siko?” Twagni ma ne onono Fweny sula 17, nonyiso ni kinde mar kuwe moromo nono ne dhi bedoe bang’ Lweny mar Ariyo mar Piny. Omiyo, ne igeno dongruok momedore. Mondo omi otim ikruok ne dongruok ma kamano, ne ochak Skul mar Gilead e higa 1943. Ne ok ang’eyo kata matin kaka skundno ne dhi mulo ngimana ahinya e kinde mabiro. En adier ni bang’ lweny, kuwe matin nobedoe kendo sand nodok piny. Kata kamano, kane Lweny mar Korea ochakore higa 1950, kwet ma ne ikwedogo tijwa mar lendo ne ochakore apoya nono, mana kaka nende oseler e chak siganani.

Timo Mang’eny e Kinde mar Dongruogni

Higa 1954, ne atieko skund sekondari, kendo nabedo japainia dwe achiel bang’e. Bang’ tiyo ne Nyasaye e Kennett, Missouri, kuma ne oganda moro olworowae e higa 1950, ne ogwela Bethel Mach 1955. Kanyakla ma ne oterae ne nigi migawo mar lendo e alwora mar Times Square, e chuny taon mar New York City. Mano kaka ngima mar taon ne opogore ndi! Ne apuonjora ywayo pach jo New York ma pile ne odich, kuom elo gaset kae to adhi e sula ma nigi wach maywayo paro kae to awacho ni, “Be isepenjorie penjoni?” Ng’enygi ne kawo gasede.

Achiel kuom gik ma ne mora ahinya e Bethel ne en lamo mokinyi, ma ne itayo gi Owadwa Knorr. Mano kaka ne onyalo miyo ndiko mag Muma owinjre maler kendo tiyo kodgi e yo makonyo ngimawa! Nowuoyo kodwa rowere mapok odonjo e kend mana kaka wuoro nyalo wuoyo gi wuode, ka kinde ka kinde ochiwo puonj koda siem kaka onego wadag gi tim maler e kind owete gi nyimine. Higa 1960, ne ayiero mar kendo.

Ne andiko barua manyiso ni abiro a Bethel bang’ ndalo 30, to ne ok ayudo dwoko. Bang’ ndalo 30, kata obedo ni ne an ng’ama luor luor, ne achukora ma apenjo odiechienga mar a. Owadwa Robert Wallen ema nowuoyo koda e simo, kae to obiro kama ne atiyoe. Nopenja gima ne aparo kuom tij painia makende kata tij jarit-alwora. To nadwoko kama: “Bob, an mana jahigini 24 kendo aonge gi lony mang’eny.”

Tiyo Kaka Jarit-Alwora

E odhiambono, ne nitie bahasa maduong’ ma ne rita e ot. Ne en gi fom mipong’o, ma  achiel ne en mar kwayo bedo painia makende to machielo ne en mar tij jarit-alwora. Wololo! Mano kaka ne abuok ndi! Omiyo, ne abedo gi migawo makende mar tiyo ne owetena kaka jarit-alwora yo milambo mar Missouri kod ugwe mar Kansas. Kata kamano, kane pok awuok Bethel, ne adhi e romo moro mar jorit malworo. Weche ma ne Owadwa Knorr otiekogo ne wacho niya: “Bedo ni un jorit-alwora kata mag distrikt ok onyiso ni koro ung’eyo moloyo owete ma utiyonegi. Moko nigi lony moloyou. To chal margi ok nyal miyo gibed e migepe ma un-go. Unyalo puonjoru mang’eny kuomgi.”

Mano kaka wechenego ne gin adier! Owadwa Fred Molohan gi chiege kaachiel gi Charley owadgi ma en ja Parsons, Kansas, ne oketo ranyisi maber ahinya. Ne gipuonjore adiera chon e chak higini mag 1900. Mano kaka ne en mor ndi winjo ka gigano weche ma ne gisekaloe kane pok onyuola! Owadwa machielo en John Wristen, jaduong’ mang’won ma ja Joplin, Missouri, ma noyudo osetimo painia kuom higini pieche mang’eny. Owetego ne chiwo luor ahinya ne yor Nyasaye mar tayo gik moko. Ne gimiyo awinjo maber kuom tija kaka jarit-alwora—kata obedo ni ne pod a rawera.

E higa 1962, ne akendo Cloris Knoche, japainia moil ma yie wiye kwar. Ne adhi nyime gi tiyo kaka jarit-alwora kaachiel gi Cloris. Dak gi owete ne miyo wang’eyogi moloyo. Ne wajiwo yawa matindo mondo ochak tiyo ne Nyasaye kuom thuologi duto. Rowere ariyo e alworano—Jay Kosinski kod JoAnn Kresyman—ne rito mana jip ma kamano. Tiyo kodgi kaachiel e lendo kendo wuoyo kodgi kuom mor ma ngima mar chiwruok kelo, ne ojiwogi bedo gi gombo mar tiyo ne Nyasaye. JoAnn nobedo japainia makende, to Jay nodhi Bethel. Bang’e, ne gikendore, kendo koro sani gisetimo tij lworo kuom higini madhi 30.

Tiyo Kaka Jamisonari

E higa 1966, Owadwa Knorr nopenjowa kabe dwaher dhi tiyo ne Nyasaye e piny machielo. Ne wadwoko niya: “Wamor gi kama wantie, to ka nitiere dwaro kamachielo, waikore.” Juma achiel bang’e, ne ogwelwa e Skul mar Gilead. Mano kaka namor bedo e Bethel diere ma ne an e skul kendo bedo gi thoth joma noyudo asehero kendo amiyo luor! Bende ne waloso osiepe manyien kuom joma ne wan-go e skundno, ma gin joma pod tiyo ne Nyasaye nyaka chil kawuono.

An kod Cloris ne oorwa e piny Ecuador yo Amerka ma Milambo, kaachiel gi Dennis gi Edwina Crist, Ana Rodríguez, kod Delia Sánchez. Crist gini ne odhi e taon maduong’, miluongo ni Quito. Mana kaka wan, ne oor Ana kod Delia e dala mar Cuenca, ma en taon maduong’ mar adek e piny Ecuador. Alworawa mar lendo ne okwako gwenge ariyo madongo. Kanyakla mokwongo tiktik e Cuenca ne ochakore ei odwa. Ne wan mana ji ang’wen kod jomoko matin. Ne waparore kuom kaka ne wadhi chopo tij lendo.

 Cuenca ne en kama opong’ gi kanise, kendo e odiechienge mikawo ni ler, wuodhe ma jodin wuothoe karuowo ne pong’o taondno. Kata kamano, jo Cuenca ne nigi penjo mang’eny. Kuom ranyisi, kane akwongo romo gi Mario Polo, jariemb ndiga mang’ula mar Cuenca, ne obuoga gi penjo niya, “Jaterruok miwuoyo kuome e bug Fweny en ng’a?”

Kinde moro, Mario nobiro odwa gotieno ka chunye chandore. Pasta moro noyudo omiye buk moro ma ne wacho gik maricho e wi Joneno mag Jehova. Ne awachone ni ber ka ng’ama odonjne bende omi thuolo mar wacho korka kore owuon. Odiechieng’ ma noluwo, Mario nogwela kaachiel gi pastano mondo wadhi wawuo e wi wachno e ode. E romono, nayiero mondo wawuo e wi Didek. Kane pastano osomo Johana 1:1, Mario owuon ema ne olero pogruok e kind “Nyasaye” mondiki gi nyukta madongo kod “nyasaye” ma nigi nyukta matindo kaka oti kodgi e dho Grik. Kendo kamano e kaka notimore gi ndiko ka ndiko ma ne osom e Muma. Pastano noa ka siro puonj mar Didek otame ma en gima ok kawwa gi wuoro. Mano nomiyo Mario gi chiege oneno ni wan ema ne wan-gi adiera, kendo ne gibedo joma olony e siro puonj mag Muma. Mano mor manade neno kaka kanyakla mago manie Cuenca nomedore nyaka 33, kendo nyaka 63 e gweng’ maduong’ ma ne okwong orwae—ma en medruok maduong’ miwuoro!

Neno Dongruogno ka Koro Wan Bethel

E higa 1970, ne ogwelwa kaachiel gi Al Schullo mondo wadhi e Bethel man Guayaquil. Wan ji ariyo ne watimo tije ma ne dwarore e Bethel. Bang’ tijene, Joe Sekerak ne biro mondo oik buge ne kanyakla 46 manie pinyno duto. Kuom kinde, Cloris ne tiyo kaka jamisonari malendo, to an to ne atiyo e Bethel. Osekonyo ji 55 mobatisi, kendo kinde mang’eny ne ojabedo gi jopuonjre adek nyaka abich mibatiso e chokruok mar alwora.

Kuom ranyisi, Cloris nopuonjo dhako miluongo ni Lucresia, ma chwore ne kwedo adiera. Kata kamano, gikone pod ne obatis Lucresia kendo ne ochako tiyo kaka japainia mapile. Ne opuonjo nyithinde yore Jehova. Sani, yawuote ariyo gin jodong-kanyakla, kendo moro en japainia makende, nyare en japainia. Owadwa moro maber ne okendo nyakware, kendo gin bende gitiyo kaka jopainia makende. Joodni osekonyo ji mang’eny e puonjruok adiera.

Kar higa 1980, ne nitie jolendo maromo 5,000 e Ecuador. Medruok ne omiyo wachako hewo ofiswa matin mar Bethel. Owadwa moro nochiwo lowo mar heka 80 oko mar Guayaquil. E higa 1984, ne wachako gero Bethel manyien kod Od Romo mar Alwora, ma ne owal e higa 1987.

Ji Mang’eny Moikore Nokonyo e Dongruogno

E higinigo duto, en gima osebedo kamoro chuny neno ka jolendo kod jopainia moa e pinje mopogore opogore biro Ecuador kendo konyo kuonde ma jolendo mag Pinyruoth dwarore moloyo. Ranyisi achiel ma aparo maler en mar Andy Kidd, ma en japuonj skul ma noyudo oseritaya e piny Canada. Nobiro Ecuador higa 1985 ka en jahigini 70 kendo notiyo kuno nyaka thone higa 2008 ka en gi higini 93. Kane akwongo nene e migawo mare, en kende ema ne en jaduong’-kanyakla moro ma ne nigi ji manok. Konyagore gi dho Spain, nogolo twak mar ji duto kae to otayo Puonjruok mar Ohinga mar Jarito. Bende notayo Skul mar Tij Nyasaye kendo ne en gi migepe mang’eny e Chokruok mar Tijwa! Sani koro gweng’no nigi kanyakla ariyo matimo maber, gi jolendo madirom 200 to kod jodong-kanyakla mang’eny.

Bang’ bedo Ecuador kuom dweche aboro, owadwa moro miluongo ni Ernesto Diaz, ma ne oa Amerka gi joode, nowacho kama: “Nyithindwa adek osepuonjore dhok maka, kendo  gisebedo jopuonj mang’ula. Kaka wuoro, asechopo gik ma ne nenore ni tek timo e piny masani—bedo japainia mapile, lendo gi jooda kaka joma tiyo ne Nyasaye kuom thuolowa duto. Waduto wan gi jopuonjre mag Muma 25 koriwgi. Magi duto osemiyo wamedo bedo gi winjruok maber e odwa, to moloyo duto, wasebedo machiegni ahinya gi Jehova e okang’ ma ne pok wabedogo.” Mano kaka wamor gi owete kod nyiminegi!

Dongruok momedore ne otimore e higa 1994, kane omede nyadiriyo. Higa 2005 ne wakalo jolendo 50,000, kendo ne dwarore ni omed Bethel obed maduong’. Mani noriwo medo Od Romo mar Alwora obed maduong’, udi manyien midakie, kod ofise mag timo tij loko dhok. Ne owalgi Oktoba 31, 2009.

Kane oriemba e skul e higa 1942, ne nitiere mana Joneno 60,000 e piny Amerka. Sani koro gisekalo milion achiel. Kane wabiro Ecuador e higa 1966, ne nitie jolendo mag Pinyruoth 1,400. Sani koro gin 68,000. To ema moko pod biro biro koa kuom jopuonjre Muma 120,000, kendo koda kuom ji mokalo 232,000 ma ne obiro e Rapar mar tho Kristo higa 2009. Kuom adier, Jehova osegwedho joge e yo ma dine ok wanyal ng’eyo. Mano kaka en gima moro chuny dak e kinde ma dongruok maduong’ timoree! *

[Weche moler piny]

[Picha manie ite mar 5]

Chokruok maduong’ ma notim e pap (1981) kod Od Romo mar Alwora man Guayaquil (2009) kanyonogono