Ne Aluoro Tho​—To Koro Arito ‘Ngima Moloyo’

Kaka Iwachonwa gi Piero Gatti

KOKO moro ma ne ochakore matintin nolokore koko maduong’ ahinya. Kae to ne nitie king’ora ma ne ywak kachiwo siem mondo ji opond. Bang’ mano, mbom nochako muoch kendo kelo kethruok maduong’ kaachiel gi koko maduong’ mabaro wich.

Mago duto ne timore e dala mar Milan, e piny Italia, e higa mar 1943/1944. Kaka jalweny ma rawera ma ne ni kanyo, kinde mang’eny ne ichika mondo achok ringre jomotho ma ne oum e bwo udi ma ne omukre nikech mbom, ringre ji ne ong’injore kendo ne ok nyal fwenygi. Kendo ne ok aneno mana tho mar jomoko kende. To kata an bende ne atony matin ahinya ne tho. E kinde kaka mago ne ajalamo Nyasaye kendo singone ni kapo ni atony, to ne adhi timo dwarone.

Loyo Luoro Mane An-go Kuom Tho

Ne adongo e gweng’ moro ma en kilomita 10 wuok kama iluongo ni Como, e piny Italia, machiegni gi tong’ mar piny Switzerland. Kane podi atin, ne aneno gi wang’a kuyo gi luoro ma tho kelo. Tuwo miluongo ni Spanish flu ne onego nyiminena ariyo. Bang’e e higa mar 1930, kane an mana gi higini auchiel kende, minwa Luigia, ne otho. Nimar ne adongo ka an ja Katholik, ne ajaluwo chike duto mag din kendo ne ajadhi e Misa juma ka juma. Kata kamano, higini mogwaro bang’e kane an e od liedo, to ok e kanisa, ema ne aloyoe luoro ma ne an-go kuom tho.

E higa 1944, Lweny mar Ariyo mar Piny ne nego ji mang’eny ahinya. Ne an achiel kuom jolweny gana mang’eny ma ne oringo modhi e piny Switzerland, piny ma ne ok nie lweny. Bang’ chopo kuno ne oterwa e kembe mag joma oringo lweny. Ne otera e moro man machiegni gi kama iluongo ni Steinach, masawa mar pinyno. Kuno, ne oyienwa bedo gi thuolo moko e okang’ moro. Jaliedo ma Steinach ne dwaro ng’ama ne nyalo konye kuom kinde matin e ode mar liedono. Ne adak kendo tiyo kode mana kuom dwe achiel kende, to kindeno nokelo lokruok maduong’ e ngimana.

Achiel kuom joma ne ihinyo liel kanyo ne en Adolfo Tellini, Ja-Italia ma ne odak e piny Switzerland. Ne en achiel kuom Joneno mag Jehova. Ne ok asegawinjo wach Joneno, kendo mano ne winjore, nimar kwan Joneno ne ok kal 150 e Italia mangima. Adolfo ne onyisa adiera mabeyo ahinya mag Muma, singo mag kuwe mabiro, koda mar ‘ngima moloyo.’ (Joh. 10:10; Fwe. 21:3, 4) Ne amor mokadho gi wach mar ni nitie kinde maber ma lweny koda tho nobed maonge. Kane adok e kambi, ne anyiso rawera ma Ja-Italia miluongo ni, Giuseppe Tubini wechego, to en bende ne omor ahinya gi wechego. Adolfo koda Joneno mamoko, ne limowa e kambi kinde ka kinde.

Adolfo ne otera kama iluongo ni Arbon, chiegni kilomita 10 wuok Steinach, kama ne Joneno moko manok ne jotimoe chokruoge  maggi e dho Italia. Ne amor ahinya gi gik ma ne awinjo kendo juma maluwo ne awuotho nyaka kanyo. Bang’e, ne adhi e chokruok moro maduong’ mar Joneno ma ne itimo e od romo maduong’ e dala mar Zurich. Chunya ne obwok ahinya kane aneno sinema moro ma ne oting’o piche ma ne nyiso ringre jomotho modhuro. Kanyo ema ne ang’eyoe ni Joneno mang’eny ma Jo-Jerman ne onegi nikech yie margi. Kane an e chokruogno, ne aromo gi Maria Pizzato. Nikech ne en Janeno, joloch mag Fascist e piny Italia ne otweye kuom higini 11.

Kane lweny orumo, ne adok Italia kendo ne abedo e kanyakla moro matin e Como. Ne ok asebedo gi chenro moriere mar puonjruok Muma, kata kamano, ne aseng’eyo adiera moko madongo. Maria Pizzato bende ne en jakanyo mar kanyaklano. Ne owuoyo koda kuom gimomiyo batiso mar Jokristo dwarore kendo ne ogwela mondo alim Marcello Martinelli, ma ne odak kama iluongo ni Castione Andevenno, e gweng’ mar Sondrio. Marcello ne en owadwa mowal kendo ma ne ochung’ motegno to ne oyudo osetweye kuom higini 11 e bwo sirkal mar akor. Ne ariembo ndiga kuom kilomita 80 mondo alime.

Marcello notiyo gi Muma e lerona gigo madwarore ng’ato ochop kapok obatise, bang’ mano ne walemo kendo dhi e aora Adda, kama ne obatisae. Mano ne en Septemba higa 1946. Mano ne en odiechieng’ makende! Ne amor ahinya nikech yiero ma ne asetimo mar tiyo ne Jehova, kendo ne koro an gi geno madier mar kinde mabiro, ma ka nochopo godhiambo eka ne afwenyo ni kare ne aseriembo ndiga kuom kilomita 160!

E higa 1947 dwe mar Mei, ema ne otimie chokruok maduong’ mokwongo e Italia bang’ lweny, e dala mar Milan. Chiegni ji 700 ne obiro, moriwo nyaka jogo ma ne oyudo sand e bwo loch mar Fascist. Gimoro miwuoro ne otimore e chokruogno. Giuseppe Tubini, jal ma ne alendoni e kambicha, ne ogolo twak mar batiso​—kae to en bende ne obatise!

E chokruogno, ne abedo gi thuolo mar romo gi Owadwa Nathan Knorr, moa e Bethel ma Brooklyn. Ne ojiwa kaachiel gi Giuseppe mondo wati kod ngimawa e tij Nyasaye. Ne ang’ado ni ne adhi chako tiyone kuom thuolona duto bang’ dwe achiel. Bang’ dok pacho, ne anyiso joodwa paro ma ne aseng’adono, to giduto ne gitemo kwera. Kata kamano, ne aseng’ado ni ok adog chien. Omiyo, bang’ dwe achiel, ne achako tich e Bethel ma Milan. Ne nitie jo misonari ang’wen ma ne tiyo kanyo, ne gin: Giuseppe (Joseph) Romano gi Angelina chiege; Carlo Benanti gi Costanza chiege. Jakanyo mar abich ne en Giuseppe Tubini, ma ne eka oa biro, kae to an ne an ng’at mar auchiel.

Bang’ tiyo e Bethel kuom dwe achiel, ne oketa mi abedo jarit-alwora​—jarit alwora mokwongo ma Ja-Italia. Owadwa George Fredianelli, ma ne en jamisonari ma ne okwongo biro Italia koa Amerka e higa mar 1946, ne oyudo tiyo e tij lworo. Owadwano ne otiega kuom jumbe manok, kae to ne achako tijno awuon. Anyalo paro maber kanyakla mokwongo ma ne alimo miluongo ni Faenza. Par ane wachni! Nyaka chop kindeno, ne oyudo pok agolo twak e kanyakla moro amora! Kata obedo ni ne en kamano, ne ajiwo jowinjo ma ne nitie, moriwo nyaka rowere, mondo gipar wach mar tiyo ne Nyasaye kuom thuologi duto. Bang’ kinde, moko kuom rowerego, ne oyudo migepe mag tiyo ne Nyasaye e piny Italia.

Ne asechako ngima mopong’ gi gik mabeyo ahinya kaka jarit malworo. Ngimano ne opong’ gi gik ma ne timore apoya, lokruok, pek moko, koda mor, kendo ne aneno hera mogundho mar owete gi nyimine kuoma.

Chal mar Weche Din e Italia Bang’ Lweny

Weuru mondo anyisu kaka chenro mag din ne chalo e piny Italia e kindeno. Kanisa mar Katholik ne ogurore motegno maonge ng’ama kwede. Kata obedo ni chike manyien mag sirkal ne ochako tiyo e higa 1948, e higa 1956 ema ne oruchie chik mar loch Fascist ma  ne goyo marfuk Joneno bedo gi thuolo mar lendo. Nikech jotend dinde ne thuwo wach, kinde mang’eny ne ichungo chokruoge mag alwora ma ne dhi nyime. Kata kamano, kinde moko kinda mar jotend din-go ne ok ti chuth, kendo mano e gima ne otimore e higa 1948 kama iluongo ni Sulmona, ma en taon matin e Italia.

Chokruok ne dhi nyime e kar timo tuke. Ne an jakom Jumapil okinyi, to Giuseppe Romano ne ogolo twak mar ji duto. Kwan mar joma ne obiro ne ng’eny ahinya kiwuoyo kuom kindego. E kinde ma kwan jolendo ne pok ochopo kata 500, ji 2,000 ne opong’o odno. E giko twagno, rawera moro ma ne ichiko gi jodolo moko ariyo ma bende ne obet gi jowinjo, ne odhi apoya mochung’ e wi ndiri. To nikech nodwaro kelo chochni, ne ochako kok gi dwol maduong’. Gikanyono ne awachone kama, “Ka in gi gima idwaro wacho to dhi imany od romo mari, kae to inyalo wacho gimoro amora midwaro.” Jowinjo ne ok mor kode kendo ne gichoge mi dwond ji mang’eny olalo dwonde. Gikanyono, rawerano ne owuok e wi ndiri, mi olal nono.

E kindego, dhi e wuodhe ne nigi chal mopogore opogore. Nitie kinde moko ma ne awuotho gi tienda wuok e kanyakla moro nyaka e machielo, kinde moro ne ariembo ndiga, ne aidho bas moti moting’o ji mang’eny, kata ne atiyo gi gach reru. Kinde moko ne anyalo nindo e kund dhok kata farese, kata e sto mar kano gik tich. Ne oyudo ka lweny eka nyocha oa rumo, kendo Jo-Italia mang’eny ne odhier. Owete ne nok, kendo yutogi ne nok. Kata kamano, ngima mar tiyo ne Jehova ne ber ahinya.

Tiegruok e Gilead

E higa 1950, an kaachiel gi Giuseppe Tubini, ne ogwelwa dhi e klas mar 16 e skul mar Gilead mar jomisonari. Chakre odiechieng’ mokwongo, ne afwenyo ni ne dhi bedona matek puonjruok dho Ingresa. Ne atemo kar nyalona duto, to kata kamano, ne ok yot. Ne dwarore ni wasom Muma duto e dho Ingresa. Mondo mi atim kamano, seche moko ne aweyo maok adhi e chiemo modiechieng’, mondo mi atiegra kuom somo gi dwol. Gikone, ne ochopo kama an ema ne onego agol twak. Podi anyalo paro maler gima jatiegwa nowacho, mana ka gima nowachona wechego nyoro, nowacho kama, “Ranyisi mag lweti, wang’i, koda ilo ma ichiwogo twak ber ahinya, to kata kamano, yo miwachogo dho Ingresa ok winjre ngang’!” Kata obedo ni pekno ne nitie, ne atieko tiegruokno maber. Bang’ mano, an gi Giuseppe ne omiwa migawo mar dok Italia. Nimar ne wan gi tiegruok momedore, koro ne wanyalo tiyo ne owete e yo maber moloyo.

 E higa 1955, ne akendo Lidia, ma ne oyudo agolo twak mare mar batiso higini abiriyo ma ne osekalo. Domenico wuon mare, ne en owadwa mwageno ma ne okonyo nyithinde duto abiriyo rwako adiera, kata obedo ni jo loch mag Fascist ne otere e twech kuom higini adek. Lidia bende ne okedo matek ne adiera. Ne en gi kes adek e kot e kinde ma ne chik sirkal pok nomiyowa thuolo mar tiyo tij lendo mar ot ka ot. Bang’ dak e kend kuom higini auchiel, ne wanyuolo Beniamino, wuodwa mokwongo. E higa 1972 ne wanyuolo Marco wuodwa machielo. Amor ahinya ni yawuotwa ariyogo, kaachiel gi joutegi, tiyo ne Jehova gi kinda.

Siko ka Wadich e Tij Jehova

E kindego ma ngimana osepong’ gi mor nikech tiyo ne jomoko, aseneno gik mabeyo ahinya. Kuom ranyisi, e chak higini mag 1980, ora ma wuon chiega ne ondiko barua ne Sandro Pertini ma kindeno ne en ker mar Italia. E kinde loch mar Fascist, en kaachiel gi orano, ne otwegi e chula mar Ventotene, kama ne itweyoe jogo duto ma ne iparo ni gin wasik lojno. Ora ne okwayo mondo omiye thuolo mar romo gi kerno, nimar ne odwaro lendone. Kane oyiene, an bende ne adhi kode, kendo ne orwakwa maber, ma en gima ne ok wang’iyogo kata matin. Ker ne omoso wuon chiega ka okwake gi mor. Kae to ne wawuoyo kuom yie marwa, mi wamiye buge moko.

E higa 1991, bang’ tiyo tij lworo kuom higini 44, ne aweyo migawono bang’ limo kanyakla mopogore opogore e Italia mangima. Kuom higini ang’wen ma ne oluwo, ne atiyo kaka jarit Od Chokruok mar Alwora, nyaka nochopo kama ne ok anyal dhi nyime nikech bedo matuwo ahinya. Kata kamano, nikech ng’wono mar Jehova ma dhano ok owinjore yudo, podi atiyone kuom thuolona duto. Atemo kar nyalona mondo alendi kendo puonjo wach maber, kendo sani an gi jopuonjre moko mag Muma. Owete podi wacho ni sama agolo twak, podi an gi ilo ahinya. Adwoko ne Jehova erokamano, nimar tekona ok osedok chien kata obedo ni sani ati.

Kane an rawera, luoro mar tho ema ne opong’o ngimana, kata kamano, yudo ng’eyo makare mar Muma osemiya geno madier mar ngima manyaka chieng’​—ma en ‘ngima moloyo,’ mana kaka Yesu noluonge. (Joh. 10:10) Mano e gima sani ageno ahinya​—ngima mopong’ chuth gi kuwe koda mor, kaachiel gi gweth mogundho mowuok kuom Jehova. Weuru mondo duong’ duto odog ne Jachwechwa ma jahera, ma wan gi thuolo mar ting’o nyinge.​—Zab. 83:18.

[Map manie ite mar 22, 23]

(Mondo ine weche momedore, ne bugno)

SWITZERLAND

BERN

Zurich

Arbon

Steinach

ITALIA

RUMI

Como

Milan

Aora Adda

Castione Andevenno

Faenza

Sulmona

Ventotene

[Picha manie ite mar 22]

Ka wadhi Gilead

[Picha manie ite mar 22]

Ka an gi Giuseppe e Gilead

[Picha manie ite mar 23]

E odiechieng’ marwa mar arus

[Picha manie ite mar 23]

Jaoda mahero oseriwa lwedo kuom higini mokalo 55