Be Ranyisi Mare Puonji, Koso Miyi Siem?

“Nyasach Jakobo . . . nopuonjwa yore, kendo wanawuoth e yorene.”—ISA. 2:3.

1, 2. Ranyisi mag joma ondiki ei Muma nyalo konyi e yore mage?

DONGE in gadier ni inyalo yudo puonj kuom weche ma ondiki ei Muma? E iye, nitie weche mondiki e wi chwo gi mon ma ne ochung’ motegno, ma inyalo luwo ranyisi mar kit ngimagi koda kido mabeyo ma ne ginyiso. (Hib. 11:32-34) Kata kamano, nyalo bedo ni isesomo weche moko moting’o siem—tiende ni chwo gi mon maok onego iluw timbegi.

² Kuom adier, nitie jomoko ma iwuoyoe ei Muma ma kit ngimagi oting’o ranyisi maber monego waluw, koda siem bende. Par ane Daudi, ma ne en mana jakwath kae to bang’e nobedo ruoth ma nigi teko. Ne en ranyisi maber mar ng’at ma nohero adiera kendo geno Jehova. To ema podi Daudi notimo richo madongo kaka terruok gi Bathsheba, nego Uria, gi kwano ji e yo maok kare. Kata kamano, weuru mondo wawuo kuom wuode Suleman, ma ne en ruoth kendo achiel kuom jondik Muma. Mokwongo, wabiro nono kaka ne oketo ranyisi maber e yore ariyo.

‘Rieko mar Suleman’

3. Ang’o momiyo wanyalo wacho ni Suleman noketonwa ranyisi maber?

³ Yesu Kristo ma e Suleman Maduong’, ne opwoyo Ruoth Suleman, kendo ketonwago kaka ranyisi maber. Yesu nowacho ne Jo-Yahudi moko ma ne nigi kiawa kama: ‘Ruoth madhako mar milambo biro chung’ e chieng’ bura kod tieng’ni, kendo noketnigi bura; nikech noa e tung’ piny mondo owinj rieko mar Suleman, to ka eri nitie ng’a maduong’ moloyo Suleman.’ (Math. 12:42) Ee, Suleman ne ong’ere ahinya nikech riekone, kendo nojiwowa mondo wamany rieko.

4, 5. Ere kaka Suleman ne oyudo riekone, to wan wanyalo yudo nade?

⁴ Kar chakruok mar loch Suleman, Nyasaye nofwenyorene e lek kendo nyise ni okwa gimodwaro. Nikech Suleman nong’eyo ni ne en gi lony matin, nokwayo rieko. (Som 1 Ruodhi 3:5-9.) Nikech ruoth nokwayo rieko kar kwayo mwandu gi duong’, Nyasaye nomiyo Suleman “chuny mar rieko kod chuny mar ng’eyo”—kaachiel gi mwandu mang’eny. (1 Ruo. 3:10-14) Mana kaka Yesu nowacho, Suleman ne nigi rieko ahinya mi ochopo kama ruoth madhako mar Sheba nowinjo, kendo wuotho mabor ahinya mondo en owuon obi owinje.—1 Ruo. 10:1, 4-9.

⁵ Wan wawegi ok wagen ni wabiro yudo rieko e yor hono. Suleman nowacho ni, ‘Jehova chiwo rieko,’ to nondiko ni onego watim kinda mondo wayud riekono, kane owacho kama: “Ichik iti kuom weche mag rieko, kendo ket chunyi mondo weche odonjni.” E weche machalo gi mago, ne otiyo gi weche kaka ‘yuag mondo ing’e’ rieko, ‘dwar,’ kendo ‘many’ rieko. (Nge. 2:1-6) Kuom adier, yudo rieko en gima nyalorenwa.

6. Gin yore mage mwanyalo nyisogo ni ranyisi maber mar Suleman puonjowa kuom wach rieko?

⁶ Ber ka wapenjore kama, ‘Be aluwo ranyisi Suleman mar kawo rieko mar Nyasaye kaka mwandu?’ Pek mag yuto osemiyo ji mang’eny oketo chunygi ahinya e tijegi koda e  weche mag pesa, kata osemiyo ging’ado mar luwo wach somo ahinya. To nade in kaachiel gi joodi? Be kit ngimani nyiso ni imanyo kendo ikawo rieko mar Nyasaye kaka mwandu? Be timo lokruok moko e ngimani nyalo miyi thuolo mar manyo rieko momedore? Kuom adier, yudo kendo tiyo gi riekono, biro keloni ber mosiko. Suleman nondiko kama: “Eka ining’e tiend tim makare kod ng’ado bura, gi tim mowinjore bende kind ji, ee, yore duto mabeyo.”—Nge. 2:9.

Keto Mokwongo Lamo Madier Nokelo Kuwe

7. Ere kaka Nyasaye ne obedo gi hekalu majaber miwuoro?

⁷ E chak lochne, Suleman nokawo okang’ mar gero hekalu mang’ongo majaber ma ne dhi kawo kar tabernakel ma ne osebedo katiyo nyaka a kinde Musa. (1 Ruo. 6:1) Wanyalo luonge ni hekalu mar Suleman, kata kamano, en ok ema nochako chenro mar gere, bende ne ok ogere mar mondo oyud duong’ kaka jagedo mang’ula kata kaka jamwandu malich. Kuom adier, Daudi ema nokwongo biro gi wachno, kae to Nyasaye nomiyo Daudi chenro duto mag gero hekaluno kaachiel gi gik ma ne dhi dwarore e iye. Kendo Daudi nochiwo mwandu mang’eny mar siro tij gedono. (2 Sam. 7:2, 12, 13; 1 Weche 22:14-16) Kata kamano, Suleman ema ne otiyo tij gedono kuom higini abiriyo gi nus.—1 Ruo. 6:37, 38; 7:51.

8, 9. (a) En puonj mane mwayudo e ranyisi maber mar Suleman kuom wach nano e tije mabeyo? (b) Ang’o ma ne otimore kane Suleman oketo mokwongo lamo madier?

⁸ Kuom mano, Suleman ne oketonwa ranyisi maber kuom nano e tich mabeyo, kendo ne oketo mokwongo tij Nyasaye. Kane hekalu orumo, kendo bang’ keto sandug singruok e iye, Suleman ne olemo e nyim oganda. Moko kuom weche ma ne otiyogo e lamo Jehova, gin niya: “Mondo wang’i orang odni odiechieng’ gotieno, mana kanyono ma niwacho ni, Nyinga nobedie: mondo iwinj alam ma jatichni nolam kochomo kar kae.” (1 Ruo. 8:6, 29) Jo-Israel kaachiel gi welo ne nyalo kwayo Jehova e lamo ka gichomo hekaluno ma ne iluongo gi nying Nyasaye.—1 Ruo. 8:30, 41-43, 60.

⁹ Ang’o ma ne otimore bang’ ka Suleman ne oketo mokwongo lamo madier? Bang’ nyasi mar walo hekalu, oganda ne “mor ka  chunygi il kuom ber duto ma ne Jehova otimo ni Daudi jatichne, kendo ni joge Israel.” (1 Ruo. 8:65, 66) Kuom adier, kuwe kod gik mabeyo ne ogundho e bwo loch Suleman mar higini 40. (Som 1 Ruodhi 4:20, 21, 25.) Zaburi 72 nyiso mano, kendo okonyowa ng’eyo gweth ma wabiro bedogo e bwo loch Suleman Maduong’ ma en Yesu Kristo.—Zab. 72:6-8, 16.

Siem Mwayudo e Ngima Suleman

10. En ketho mane ma Suleman ne otimo mayot paro?

¹⁰ Kata kamano, ang’o momiyo wanyalo wacho ni kit ngima Suleman bende oting’o siem? Dibed ni inyalo mana kwongo paro wach monde mang’eny ma ne oa e ogendini. Wasomo kama: “Kendo nobedo, ka Suleman nobedo jaduong’, monde noloko chunye kuom nyiseche mamoko: kendo chunye ne ok kare e wang’ Jehova.” (1 Ruo. 11:1-6) Onge kiawa ni ing’ado ni ok bi luwo ngang’ yore mar fuwono. Kata kamano, be mano kende e siem mwayudo e ngima Suleman? Non ane weche moko e ngimane maok wahiny paro kuomgi ahinya, mondo ine siem ma inyalo yudo.

11. Wanyalo ng’ado wach mane kuom kend mokwongo ma Suleman nodonjoe?

¹¹ Suleman nolocho kuom higini 40. (2 Weche 9:30) Kata kamano, en wach mane mwanyalo ng’ado kaluwore gi 1 Ruodhi 14:21? (Som.) Kaluwore gi ndikono, bang’ tho Suleman, Rehoboam wuode ne obedo ruoth ka en gi higini 41, min mare ne en “Naama nyar Ammon.” Mano nyiso ni kane Suleman pok obedo ruoth, ne onyuomo nyar oganda ma wasigu ma ne lamo nyiseche manono. (Bura 10:6; 2 Sam. 10:6) Be dhakono ne lamo nyisechego? Kata kapo ni nitie kinde ma ne olamogi, nyalo bedo ni ne olokore kendo lamo Nyasaye madier, mana kaka Rahab gi Ruth notimo. (Ruth 1:16; 4:13-17; Math. 1:5, 6) Kata kamano, nenore ni Suleman podi ne obiro mobedo gi wedene ma Jo-Ammon, ma ne ok ti ne Jehova.

12, 13. En yiero mane maok nyis rieko ma Suleman ne ong’ado, to ere kaka nyalo bedo ni ne oparo ei chunye?

¹² Kuom adier weche nomedo bedo marach kane Suleman obedo ruoth. Suleman “nomako osiep gi Farao ruodh Misri, mi nonyuomo nyar Farao, mokele e dala Daudi.” (1 Ruo. 3:1) Be nyar Jo-Misrino noluwo ranyisi mar Ruth kuom rwako lamo madier? Onge gimanyiso ni ne otimo kamano. Kar mano, bang’ kinde, Suleman ne ogerone ot oko mar Dala Daudi (kendo nyalo bedo ni notimo kamano ne nyi-Misri ma jotij chiege). Ang’o momiyo notimo kamano? Ndiko wacho ni notimo kamano nikech ng’at malamo nyiseche mag miriambo ne ok owinjore dak machiegni gi sandug singruok.—2 Weche 8:11.

¹³ Nyalo bedo ni Suleman ne oneno ber ma nyuomo nyar ruodh Misri ne nyalo kelo ne lochne, kata kamano, be mano ne omiyo timno obedo makare? Higini mang’eny ma nosekalo, Nyasaye nokwero ji ni kik gidonj e kend gi ogendini mag Kanaan, ma moko kuomgi ne ohulo kata mana nyingegi. (Wuok 34:11-16) Be nyalo bedo ni Suleman noparo ei chunye ni Misri ne ok en achiel kuom ogendini ma ne ohul nyingegi? Kata kapo ni ne oparo kamano, be mano ne nyalo bet kare? Kuom adier, okang’ ma ne okawo, nyiso ni ne ok odewo siem ma Jehova ne osechiwo—tiende ni ogendinigo ne nyalo loko Ja-Israel wuok e lamo madier kendo dhi e miriambo.—Som Rapar mar Chik 7:1-4.

14. Ere kaka ranyisi mar Suleman nyalo miyowa siem?

¹⁴ Be wabiro weyo mondo gima Suleman ne otimo obednwa siem? Nyaminwa moro nyalo chako kawo mayot wach donjo e osiep mar kisera mopogore gi kaka Nyasaye chiko ni, mano en gima onego otim “mana kuom Ruoth.” (1 Kor. 7:39) Paro e yo ma kamano  nyalo miyo ng’ato odonj e tuke mag piem e skul, obed jamibadhi e weche mag osuru, kata wacho miriambo kapo ni openje oel weche moko manyalo kelo wichkuot. Wach maduong’ en ni, nyaka bed ni Suleman notiyo gi paro morem mondo ombekgo chik Nyasaye, kendo mano nyalo timorenwa wabende.

15. Ere kaka Jehova nonyiso ng’wono e yo ma ne otimogo ne Suleman, to onego wang’e ang’o kuom wachno?

¹⁵ Ber ng’eyo ni mapiyo bang’ wuoyo kuom wach kend ma Suleman ne odonjoe gi nyar ruodh Misri, Muma nyiso ni Nyasaye ne otimone kaluwore gi kwayone mar rieko kendo ne omedone mwandu. (1 Ruo. 3:10-13) Noyudo Suleman osejwang’o kaka Nyasaye nochiko, to kata kamano, onge gimanyiso ni Jehova ne odage gikanyono ni kik obed ruoth, kata miye kum motegno. Mano en nikech Nyasaye ong’eyo ni wan dhano morem mowuok e lowo. (Zab. 103:10, 13, 14) Kata kamano, ng’e wachni: nitie gik ma timbewa nyalo kelonwa gie sani kata e kinde moko bang’e.

Mon Mang’eny Ahinya!

16. Kane Suleman onyuomo mon mang’eny, en chik mane ma ne oketho?

¹⁶ E bug Wer Mamit Moloyo Wende Moko, ruoth nowuoyo kopuoyo nyako moro ni nyakono ne jaber moloyo mon 60 mag ruoth gi mon 80 ma jotich. (Wer 6:1, 8-10) Kapo ni mano e gima ne timore e ngima Suleman, kara ne osebedo gi mon mang’eny nyaka chop kanyo e kinde lochne. Kata kapo ni giduto, kata thothgi ne nie lamo madier, noyudo Nyasaye osechiko kokalo kuom Musa ni ruoth ne ok onego “omed mon kuome owuon, ma diwit chunye.” (Rapar 17:17) Kata kamano, podi Jehova ne ok odagi Suleman. Nyasaye podi ne ogwedhe, motiyo nyaka kode e ndiko bug Muma mar Wer Mamit Moloyo Wende Moko.

17. En wach mane monego wang’e?

¹⁷ Be mano nyiso ni Suleman ne nyalo ketho aketha chik Nyasaye goyiem maok oyud masira moro, to ni kata wan bende wanyalo timo kamano? Ooyo. Kar mano, wachno nyiso ni Nyasaye nyalo nano kodwa kuom kinde. Kata obedo ni jatich Nyasaye nyalo ketho chikne maonge hinyruok mayude kanyo gi kanyo, mano ok nyis ni onge lit mabiro betie bang’e. Par gima Suleman nondiko: “Ni kech gi ma jobura ong’ado kuom wach morochore ok timre piyo, e momiyo chuny yawuot ji oketore chuth kuom timo maricho.” Nomedo kama: “Ang’eyo ni piny obiro bet maber ni jogo moluoro Nyasaye, maluor e nyime.”—Ekl. 8:11, 12.

18. Ere kaka gima ne otimore ne Suleman nyiso adiera mar weche manie Jo Galatia 6:7?

¹⁸ Mad Suleman ne dhi nyime luwo weche madier ma Nyasaye nomiyo ondikogo! Ee, noyudo osetimo gik mathoth mabeyo kendo yudo gweth mag Nyasaye kuom kinde malach. Kata kamano, bang’ kinde, nochako kawo okenge maricho, moro bang’ machielo. Nochako ng’iyo gi timbe maricho. Mano kaka weche ma jaote Paulo nondiko e kinde ma bang’e kuom much Nyasaye gin adier: “Kik uwuondru, ok inyal wuondo Nyasaye. Gi ma ng’ato chwoyo, gino bende e ma noka”! (Gal. 6:7) Bang’ kinde, Suleman ne okayo lit nikech ne ojwang’o chik Nyasaye. Wasomo kama: “Ruoth Suleman nonyuomo mon mang’eny ma nyi mwa, kaachiel gi nyar Farao, mana mon ma nyi Moab, nyi Ammon, nyi Edom, nyi Zidon, gi nyi Hitti.” (1 Ruo. 11:1) Nyalo bedo ni thoth mon-go ne odhi nyime gi luwo nyiseche mag miriambo, to mano ne nyalo ywayo Suleman. Ne obayo yo mi noketho winjruok ma ne en go gi Nyasachwa mahore kendo nano.—Som 1 Ruodhi 11:4-8.

Puonjri Kuom Timbene —Mabeyo gi Maricho

19. Ang’o momiyo inyalo wacho ni Muma oting’o ranyisi mabeyo mang’eny?

¹⁹ Jehova nomiyo Paulo ondiko kama:  “Weche duto, ma nondik chon, nondikgi mondo wapuonjrego, mondo kuom kinda, kendo kuom hoch mar ndikogo wabedie gi geno.” (Rumi 15:4) Weche ma ne ondikgo oriwo ranyisi mang’eny mabeyo mag chwo gi mon ma ne onyiso yie maber ahinya. Omiyo, Paulo ne nyalo wacho kama: “An dawach ang’o kendo? Nikech kinde diremna ka anyisou wach Gideon, Barak, Samson, Jeftha, Daudi, gi Samuel, gi jonabi. Kuom yie, ne giloyo pinjeruodhi, ne girito ji gi bura makare, ne ginwang’o gik ma nosingnigi, . . . nyawogi noloki odoko teko.” (Hib. 11:32-34) Wanyalo, kendo onego wayud puonj kuom ranyisi mabeyo manie Ndiko, kendo timo kaka jogo ma Muma wuoyoe notimo.

20, 21. Ang’o momiyo ing’ado mar yudo puonj kuom ranyisi moting’o siem mayudore e Wach Nyasaye?

²⁰ Kata kamano, ranyisi moko ei Muma bende oting’o siem. Moko kuom jogo gin chwo gi mon ma kinde moko Jehova notiyogo. Sama wasomo Muma, wanyalo nono kuonde ma moko kuom jotich Nyasaye ne okethoe, kae to wayudo siem. Wanyalo neno kaka moko kuomgi ne obedo gi paro maricho mosmos, mi ochopo kama mano nokelo masira. Ere kaka wanyalo yudo puonj kuom ranyisi mag joma kamago? Wanyalo penjore penjo kaka: ‘Mano ne ochako bedoe nade? Be an awuon anyalo chako bedo gi kido kaka mano? Ang’o ma anyalo timo mondo kik abed gi kidono kendo yudo puonj kuom siemno?’

²¹ Kuom adier, dwarore ni wanon ranyisigi ka wakawogi gi pek, nimar Paulo nondiko kuom much Nyasaye kama: “Wechegi duto notimorenigi kaka ranyis, kendo nondikgi mondo omiwa tang’, wan ma giko mar ndalo ochoponwa.”—1 Kor. 10:11.

Ang’o Misepuonjori?

• Ang’o momiyo wanyalo wacho ni Muma oting’o ranyisi mabeyo koda mag siem?

• Ere kaka Suleman nochako bedo gi chuny mar timo richo?

• Ere kaka gik maricho ma Suleman notimo miyowa siem?

[Penjo mag puonjruok]

[Picha manie ite mar 9]

Suleman notiyo gi rieko ma Nyasaye nomiye

[Picha manie ite mar 12]

Be iyudo puonj kuom ranyisi moting’o siem motudore gi ngima Suleman?