Jehova Elo Gima “Onego Timre Piyo”

“Fweny mar Yesu Kristo, ma ne Nyasaye omiye mondo onyis jotichne gik ma onego timre piyo.”​—FWE. 1:1.

INYALO DWOKO NADE?

E kido ma Daniel nolero, en ang’o mochung’ ne Loch Ingresa gi Amerka?

Johana nyiso nade tudruok manie kind Loch Ingresa gi Amerka kod Riwruok mar Pinje?

Daniel gi Johana nyiso nade kaka ibiro tiek loje mag dhano?

1, 2. (a) Weche ma Daniel gi Johana nokoro konyowa nono ang’o? (b) Wiye auchiel mokwongo mag ondiek, ochung’ne loje mage?

WECHE ma Daniel kod Johana nokoro, otudore e yore makonyowa ng’eyo gik mang’eny matimore sani, koda mabiro timore e kinde mabiro. Wanyalo puonjore ang’o ka wanono fweny ma Johana noneno mar ondiek, weche ma Daniel nondiko e wi ondiek ma nigi tunge apar, kaachiel gi tiend kido mang’ongo ma Daniel nolero? Kendo ng’eyo tiend weche ma nokorgo onego omi watim ang’o?

² Weuru wanon fweny mar ondiek ma Johana noneno. (Fwe., sula 13) Mana kaka ne waseneno e sula motelo, wiye auchiel mokwongo mag ondiegno ochung’ne Misri, Assuria, Babulon, Medo-Persia, Grik, kod Rumi. Giduto ne ginyiso sigu ne kodhi mar dhako. (Chak. 3:15) Rumi, ma e wich mar auchiel, ne odhi nyime bedo gi loch mar siasa kuom higini miche mang’eny bang’ Johana ndiko fweny ma noneno. Gikone, wich mar abiriyo ne dhi kawo kar Rumi. En loch mane mar siasa ma nokawo kar Rumi, to ne odhi timo nade ne kodhi mar dhako?

INGRESA GI AMERKA CHAKO LOCHO

3. Ondiek malik ochung’ne ang’o, to tungene apar ochung’ne ang’o?

³ Wanyalo ng’eyo wich mar abiriyo mar ondieg Fweny sula 13 kuom pimo fweny mar Johana gi fweny mar Daniel mar ondiek malik ma nigi tunge apar. * (Som Daniel 7:7, 8, 23, 24.) Ondiek ma Daniel noneno, nochung’ne Loch mar Rumi. (Ne chat e ite mag 12-13.) E senchari mar abich E Ndalowa, Loch mar Rumi nochako pogore.  Tunge apar manie wi ondiek malik ma Daniel noneno, ochung’ne pinjeruodhi ma nowuok kuom lojno.

4, 5. (a) Tung’ matin notimo ang’o? (b) Wich mar abiriyo mar ondiek ne en loch mane?

⁴ Kuom tunge apar mag ondiek malikno, Muma wuoyo e yo makende e wi tunge ang’wen matiende ni pinjeruodhi ang’wen. “Tung’ matin” nopudho adek kuom tunge ang’wen-go. Wachno nochopo kare kane piny Ingresa machon ne nie bwo Loch mar Rumi, nobedo gi teko mar loch. Kane pok ochopo senchari mar 17, Ingresa ne nigi teko mana matin. Pinje moko adek ma ne nie bwo Loch mar Rumi​—Spain, Netherlands, kod Faransa, ne nigi teko moloyo Ingresa. Ingresa nopudho pinjego achiel bang’ machielo, kogologi e loch. Ka nochopo dier senchari mar 18, Ingresa nochako bedo gi teko mar loch e piny ngima. Kata kamano, podi ne ok obedo wich mar abiriyo mar ondiek ma Johana noneno.

⁵ Kata obedo ni Ingresa nobedo gi loch, pinje mag Amerka ma Masawa ma noyudo nie bwo loch Ingresa, nopogore gi Ingresa mi gibedo gi loch ma margi giwegi. Kata kamano, Ingresa pod ne oyiene Amerka dhi nyime bedo gi teko, kirite gi meli mag lweny mag Ingresa. Kane chieng’ Ruoth chakore e higa mar 1914, noyudo Ingresa osebedo gi loch mokwako kama duong’ ahinya moloyo loch moro amora ma nosebedoe, to Amerka nosegerore mobedo piny maduong’ie moloyo kuom bedo gi faktoche maloso gik mopogore opogore. * E kinde Lweny Mokwongo mar Piny, Amerka nodonjo e riwruok makende gi Ingresa. Bang’ donjo e riwruok makendeno, ne giloso Riwruok mar Loch Ingresa gi Amerka, ma en e wich mar abiriyo mar ondiek. Wijno nodonjore nade gi kodhi mar dhako?

6. Wich mar abiriyo osetimo nade ne oganda Nyasaye?

⁶ Kinde matin bang’ chakruok mar chieng’ Ruoth, wich mar abiriyono nochako monjo oganda Nyasaye ma gin owete Kristo mapodi odong’ e piny. (Math. 25:40) Yesu nosenyiso ni e kinde ma ne odhi bedo e loch, jogo ma gin kodhi mar dhako ne dhi bedo kodich e piny. (Math. 24:45-47; Gal. 3:26-29) Riwruok mar Loch Ingresa gi Amerka nokedo gi oganda malerno. (Fwe. 13:3, 7) E kinde Lweny Mokwongo mar Piny, lojno nosando oganda Nyasaye, ne ogoyo bugegi moko marfuk, kendo wito ei jela jogo ma ne tiyo e lo kweth mar jatichno mogen. Wich mar abiriyo mar ondiegno nochungo tij lendo kuom kinde moko. Noyudo Jehova oseneno mano chon, mi ofwenyo ne Johana wachno. Kendo Nyasaye nowacho ne Johana ni bat-matin mar koth dhako, ne idhi chung malo kendo, mi duokgi e tich momedore mar Nyasaye. (Fwe. 11:3, 7-11) Gik mosetimore kuom oganda Jehova ma ndalogi, nyiso gadier ni wechego nochopo kare.

RIWRUOK MAR LOCH INGRESA GI AMERKA KOD TIENDE MOLOS GI NYINYO MOKIKORE GI LOWO

7. En tudruok mane me kind wich mar abiriyo mar ondiek ma Johana noneno, kod kido mang’ongo mar Daniel?

⁷ Wich mar abiriyo mar ondieg Johana otudore nade gi kido mang’ongo mar Daniel? Ingresa​—komedie Amerka—nowuok ei Loch mar Rumi. To nade wach tiende kido mar Daniel? Muma wacho ni olosgi gi nyinyo mokikore gi lowo. (Som Daniel 2:41-43.) Yo molergo wachno owinjore ahinya gi kinde ma wich mar abiriyo, ma en Riwruok mar Loch Ingresa gi Amerka, ne dhi bedoe gi loch. Mana kaka gima olos gi nyinyo mokikore gi lowo yomyom moloyo gima olos gi nyinyo lilo, kamano  bende, Riwruok mar Loch Ingresa gi Amerka yomyom maloyo loch ma ne owuokie. E yo mane?

8, 9. (a) Ere kaka loch mar abiriyo mar piny nonyiso teko kaka nyinyo? (b) Lowo manie tiende kido ochung’ne ang’o?

⁸ Wich mar abiriyo mar ondiek osebedo kanyiso teko ma en-go mana kaka nyinyo. Kuom ranyisi nonyiso tekono kane oloyo Lweny Mokwongo mar Piny. Bende, e kinde Lweny mar Ariyo mar Piny, tekone machalo kaka nyinyo nonenore ayanga. * Bang’ lwenyno, wich mar abiriyono, seche moko pod ne nyiso ni en gi teko mana kaka nyinyo. Kata kamano, kane wich mar abiriyono chakore, nyinyo nosebedo kokikore gi lowo.

⁹ Kuom kinde malach, jotich Jehova osedwaro ahinya ng’eyo gima tiende kido mar Daniel ochung’ne. Daniel 2:​41 lero ni nyinyo mokikore gi lowo en “pinyruoth” achiel, to ok mang’eny. Omiyo, lowo ochung’ne gik makelo pogruok e kind pinje ariyogo maloso Loch mar Ingresa gi Amerka, kendo gigo osemiyo lojno obedo mayomyom kopime gi Loch mar Rumi mane nigi teko mana kaka nyinyo. Lowo iwacho ni en kaka “koth ji,” tiende ni oganda dhano mapile. (Dan. 2:43) Ei Loch mar Ingresa gi Amerka masani locho e piny ngima, nitie ji mosechung’ ka kedo ne ratiro maggi ka gitiyo gi buche makedo ne ratiro mag dhano, buche mag jotich, koda buche matimo kampen mondo pinjegi ong’ad wechegi kendgi. Oganda dhano mapile osemono Loch Ingresa gi Amerka bedo gi teko kaka nyinyo. Bende, paro mopogore opogore koda ombulu ma ji yombore mana matin, osemiyo kata mana jotelo ma nigi huma, locho ka gitiyo gi teko matin, nikech ji mang’eny ok orwako chike ma giketo. Daniel nokoro niya: ‘Kuonde moko pinyruoth nobedi motegno, to kuonde moko motur.’​—⁠Dan. 2:42; 2 Tim. 3:1-3.

10, 11. (a) Ang’o mabiro timore ne “tiende” kido e kinde mabiro? (b) Ang’o mwanyalo wacho kuom kwan mar lith tiende kido mar Daniel?

¹⁰ E ndalowagi, Ingresa gi Amerka osedhi nyime gi riwruok makendeni, ka ng’enyne gitiyo kanyachiel e weche mamulo piny ngima. Weche ma ne okor e wi kido mang’ongo koda e wi ondiek, nyiso ayanga ni onge loch machielo mabiro kawo kar Loch Ingresa gi Amerka. Kata obedo ni ok en gi teko kaka Rumi, ma en loch mipimo gi ogwendene molos gi nyinyo, ok obi tiekore kende owuon.

¹¹ Be kwan mar lith tiende kidono ochung’ne gimoro makende? Parane wachni: E fweny mamoko, Daniel wuoyo kuom kwan sie mar gik moko—kuom ranyisi, onyiso kwan mag tunge manie wi ondiegi mopogore opogore. Kwan-go oting’o puonj. Kata kamano, sama owuoyo kuom kidono, Daniel ok wuo kuom kwan mag lith tielo. Kuom mano, nenore ni kwan mar lith tielogo ok oting’o puonj moro amora, mana kaka kwan mag bedene, lith lwetene gi tiendene ok oting’o puonj. Daniel wacho achiel kachiel ni lith tiende kidono olos gi nyinyo mokikore gi lowo. Kaluwore gi gima Daniel wachonwa, wanyalo ng’ado ni Loch Ingresa gi Amerka, ema biro bedoe e kinde ma “kidi” mochung’ ne Pinyruodh Nyasaye biro goyo tiende kidono.​—Dan. 2:45.

LOCH INGRESA GI AMERKA KOD ONDIEK MA TUNGE ARIYO

12, 13. Ondiek ma nigi tunge ariyo ochung’ne ang’o, to en tich mane motiyo?

¹² Kata obedo ni Loch Amerka gi Ingresa ipimo gi nyinyo mokikore gi lowo, fweny ma Yesu nomiyo Johana nyiso ni lojno ne biro dhi nyime timo mang’eny e ndalo mag  giko. E yo mane? Johana noneno fweny mar ondiek moro ma nigi tunge ariyo ma ne wuoyo ka thuol. Ondiek malikno ochung’ne ang’o? En gi tunge ariyo, omiyo ochung’ne pinjeruodhi ariyo moriwore e loch. Johana kendo neno Loch Ingresa gi Amerka, to koro ka gin e migawo moro makende.​—⁠Som Fweny 13:11-15.

¹³ Ondiek ma tunge ariyono, riwo lwedo wach loso gimoro maket gi ondiek ma nigi wiye abiriyo. Johana nondiko ni gimaket gi ondiek ne dhi betie, kae to obedo maonge, to bang’e oduogo kendo. Mano e gima notimore ne riwruok moro ma nochakore bang’ Lweny Mokwongo mar Piny. Ingresa gi Amerka nojiwo pinje mamoko mondo odonj e riwruogni, ma ne en mar kelo winjruok e kind sirkande me piny mangima kendo wuoyo e logi. * Riwruogno niluongo ni Riwruok Matudo Pinje (League of Nations). E kinde ma Lweny mar Ariyo mar Piny nochakore, riwruogno nobedo maonge. E kinde lwenyno, oganda Nyasaye notiyo gi weche manie Fweny e nyiso ni gimaket gi ondiekno ne dhi bedoe kendo. To mano e gima ne otimore​​—⁠ne ochier mobedo Riwruok mar Pinje (United Nations).​​—⁠Fwe. 17:8.

14. Ang’o momiyo Johana noluongo gimaket gi ondiek ni “ruoth mar aboro”?

¹⁴ Johana lero ni gimaket gi ondiek ma wiye abiriyo en “ruoth mar aboro.” Ang’o momiyo iluonge ni “ruoth”? Ok en wich mar aboro mar ondiek malik mosewuo kuome motelo. En mana gimaket gi ondiek man gi wiye abiriyono. Teko moro amora ma en-go wuok kuom pinje ma gin jokanyo mag Riwruok mar Pinje, to moloyo, koa kuom Loch Ingresa gi Amerka. (Fwe. 17:⁠10, 11, New World Translation) Omiyo Johana luongo gimaket gi ondiekno ni “ruoth” nikech oyudo teko mar timo gimoro mabiro mulo dhano e piny mangima.

GIMAKET GI ONDIEK KETHO JATERRUOK

15, 16. Dhako ma jaterruok ochung’ne ang’o, to ang’o mosetimore ne pi mobetie?

¹⁵ Johana wuoyo bende kuom dhako ma jaterruok mobet e wi ondiek maratiglo. Ondiegni en e gimaket gi ondiek ma wiye abiriyocha. Dhako ma jaterruokno iluongo ni “Babulon maduong’.” (Fwe. 17:​1-6) Jaterruokno ochung’ne dinde duto mag miriambo, to moloyo, dinde maluongore ni Jokristo. Dinde mag miriambo oseriwo lwedo gimaket gi ondiek, tiende ni Riwruok Matudo Pinje kod Riwruok mar Pinje kendo gisetemo chiko riwruogego.

¹⁶ Kata kamano, e kinde chieng’ Ruoth, Babulon Maduong’ osebedo kaneno kaka pi duono, tiende ni ji mang’eny mariwe lwedo medo weye. (Fwe. 16:12; 17:15) Kuom ranyisi, e kinde ma gimaket gi ondiek nokwongo betie, kanise mag dinde  maluongore ni Jokristo​​—⁠ma ema okwako kama lach e Babulon Maduong’​​—⁠ne ng’eny e pinje mag Ulaya. Sani, kanise mang’eny kaachiel gi jodolo maggi oselalo luor ma ne ji miyogi, kendo ji mang’eny ok riwgi lwedo. Kuom adier, ji mang’eny neno ni din ema jiwo, kata kelo lweny. Josomo ma kwan-gi medore e pinje mag Ulaya sani dwaro mondo dinde owe bedo gi teko e wi oganda.

17. Ang’o machiegni timore ne dinde mag miriambo, to nikech ang’o?

¹⁷ Kata kamano, dinde mag miriambo ok bi rumo mana kendgi mosmos. Jaterruokno biro dhi nyime bedo gi teko, kotemo mondo ruodhi oluw dwache nyaka chop kinde ma Nyasaye biro keto paro moro ei chuny ruodhigo. (Som Fweny 17:⁠16, 17.) Kinde okayo machiegni ma Jehova biro miyo loje siasa mag piny Satan, ka otelnegi gi Riwruok mar Pinje mondo gimonj dinde mag miriambo. Gibiro ketho teko mosebedogo e wi oganda kendo ketho mwandune chuth. Higini pieche mokalo, gima kamano ne ok nyal par ni ditimre. Kata kamano, sani jaterruok obet e wi ondiek maratiglono e yo manyiso ni jaterruokno chiegni podho. Kata kamano ok obi podho kende owuon mosmos. Podho mare biro bedo apoya kendo matek miwuoro.​​—⁠Fwe. 18:⁠7, 8, 15-​19.

ONDIEGIGO BENDE IKETHO

18. (a) En ang’o ma ondiek biro timo, to ang’o mabiro timore gikone? (b) Pinjeruodhi ma Daniel 2:​44 wacho ni Pinyruodh Nyasaye biro ketho, gin mage? (Ne sanduk manie ite mar 17.)

¹⁸ Bang’ koseketh dinde mag miriambo, ondiegno, ma en riwruoge mag siasa mag Satan, ibiro chiki mondo omonj Pinyruodh Nyasaye. Nikech gionge gi nyalo mar monjo Pinyruodh Nyasaye mochungi e polo, ruodhi mag piny biro chiko mirimbgi kuom joma nie piny mariwo lwedo pinyruodhno. Mano biro kelo lweny mogik e kindgi gi Nyasaye. (Fwe. 16:​13-​16; 17:​12-​14) Daniel lero achiel kuom gik mabiro timore e lweny mogikno. (Som Daniel 2:​44.) Ondiek mowuo kuome e Fweny 13:⁠1, kaachiel gi gimaket gi ondiek, koda ondiek ma nigi tunge ariyo, ibiro kethi.

19. Wanyalo bedo gadier kuom weche mage, to mani en kinde mar kawo okang’ mane?

¹⁹ Wadak e kinde ma wich mar abiriyo ema locho. Onge wiye mamoko mabiro medore kuom ondiegno nyaka kethe. Loch Ingresa gi Amerka biro siko kaka loch ma nigi teko moloyo e piny mangima, e kinde mikethoe dinde mag miriambo. Weche ma Daniel gi Johana nokoro osechopo e wang’e, mana kaka ne ondikgi. Wanyalo bedo gadier ni dinde mag miriambo ibiro kethi kendo ni lweny mar Har-Magedon chiegni. Nyasaye oseelonwa motelo gigo sie mabiro timore. Be wabiro chiko itwa ne weche mokor moting’o siemgo? (2 Pet. 1:​19) Mani e kinde monego wabed kor Jehova kendo riwo lwedo Pinyruodhe.​​—⁠Fwe. 14:​6, 7.

[Weche moler piny]

[Penjo mag Puonjruok]

[Sanduk manie ite mar 17]

‘PINJERUODHIGI DUTO’ OCHUNG’NE SIRKANDE MAGE?

Weche ma nokor e Daniel 2:​44 nyiso ni Pinyruodh Nyasaye biro ‘ng’inyo pinjeruodhigi duto, mi notiekgi.’ Wach mokorno wuoyo mana kuom pinjeruodhi mipimo gi fuon mopogore opogore mag kidono.

To nade sirkande mamoko duto mag dhano? Weche machal gi mag Daniel mayudore e bug Fweny medo lero wachno. Onyisowa ni “ruodhi duto mag piny ngima” biro chokore mondo giked gi Jehova e “chieng’ maduong’no mar Nyasaye Manyalo Duto.” (Fwe. 16:​14; 19:​19-​21) Omiyo, sirkande mibiro kethi ok gin mana mago manie kido mar Daniel, to sirkande mamoko duto mag dhano bende ibiro kethi e lweny mar Har-Magedon.