1, 2. (a) “Dhood Daudi” ochung’ne ang’o, to ang’o momiyo ne onego ogere kendo? (b) Ng’a gini ma gin jotich Jehova e ndalowagi?

E ROMO moro makende ma bura maduong’ nobedogo e Jerusalem e higa mar 49, Jakobo nowacho niya: “Simeon [Petro] osehulo kaka Nyasaye nochako limo jo ma ok jo Yahudi ni mondo ogol kuomgi oganda mondo obed joge owuon. Kendo wachni owinjore gi weche jonabi, kaka ondiki niya, ‘Bang’ wechegi anawir, mi nager kendo od Daudi, mogore piny; mager kendo kuondego momukore, kendo nachunge, ni mondo ji ma moko duto odwar Ruoth, ee, ogendini duto miluongo gi nyinga. E kaka Ruoth owacho, en e Jal ma miyo magi duto ng’ere nyaka a chakruok piny.’”​​—⁠Tich 15:⁠13-​18.

² “Dhood Daudi” nopodho kane Ruoth Zedekia ogol e kom-ruoth. (Amos 9:​11, The Bible in Luo, 1976) Kata kamano, Yesu ma en koth Daudi, ne dhi gero kendo “dhood Daudi” ka en kaka Ruoth mosiko. (Eze. 21:27; Tich 2:​29-​36) Mana kaka Jakobo nolero e romo ma ne gibedogono, weche ma ne janabi Amos okorogo, ne chopo kare kane ichoko jogo ma ne dhi locho gi Yesu kowuok kuom Jo-Yahudi gi joma ok Jo-Yahudi. E ndalogi, Jokristo mowal mapod nie piny, kaachiel gi ‘rombe mamoko’ mag Yesu ma kwan-gi chopo tara gi tara, oriwore kanyachiel e lando adiera mag Muma kaka jotich Jehova.​​—⁠Joh. 10:16.

3, 4. Jotich Jehova notimo ang’o mondo kik gidonj e dinde mag miriambo ka gin Babulon?

³ Kane oter Jo-Yahudi e twech Babulon, nenore maler ni “dhood Daudi” ne osepodho. To nikech din mar miriambo ne onya e Babulon, oganda Nyasaye  ne dhi timo ang’o mondo kik gidonj e dinde mag miriambo kuom higini 70 ma ne gidhibedogo e twech, kochakore higa mar 607 nyaka 537 Ka Ndalowa Podi? Ne gidhi timo mana kaka jotich Jehova modak e piny ma Satan oteloeni timo e kindegi. (1 Joh. 5:​19) Jotich Jehova ni kod gikeni makende makonyogi chung’ motegno.

⁴ E kindewagi, achiel kuom gikeni ma wan-go en Muma duto, chakre Chakruok nyaka Fweny. Jo-Yahudi ma ne nie twech Babulon ok ne nigi buge duto mayudore e Muma, kata kamano, ne gin gi lony e Chike Musa moriwo nyaka Chike Apar. Ne ging’eyo “wende mag Sayun,” ne ginyalo paro ngeche moko, kendo ne ging’eyo jotich Jehova machon. Kuom adier, jogo ma ne nie twech noparo Sayun, kendo wigi ok nowil gi Jehova. (Som Zaburi 137:​1-6.) Mano nokonyogi siko gi winjruok maber gi Jehova ka gin Babulon kata obedo ni dalano nopong’ gi puonj mag miriambo koda timbe maricho.

5. Gin nyiseche mage ma nyadidek ma Jo-Babulon gi Jo-Misri machon ne lamo?

⁵ Puonj mar dinde ni Nyasaye en nyadidek ne en gima onya ahinya e lamo mag Jo-Babulon. Achiel kuom nyiseche ma nyadidek mag Jo-Babulon noriwo Sin (nyasach-dwe), Shamash (nyasach-chieng’), kod Ishtar (nyasaye madhako makonyo e weche mag nyuol kod lweny). E piny Misri machon, thothne ne ilamo nyasaye madichwo ma nigi nyasaye madhako kod nyathi ma wuoi. Katabed ni nyisechegi ne gin adek ei achiel, thothne ok ne okawgi ni gin nyiseche marom. Achiel kuom nyasaye ma nyadidek e piny Misri ne oriwo nyasaye miluongo ni Osiris, Isis ma en nyasaye madhako, kod wuodgi miluongo ni Horus.

6. Inyalo lero nade puonj mar Nyadidek, to ang’o momiyo jotich Jehova ok luw puonjno?

⁶ E ndalowagi bende, Jokristo mag miriambo puonjo ni Nyasaye en Nyadidek​​—⁠nyasaye Wuoro, nyasaye Wuowi kod nyasaye roho maler. Puonjni kelo achaye kuom Jehova nikech onyiso ni Jehova onge gi teko e wi gik moko duto nikech en achiel kuom nyasaye ma Nyadidek. Jotich Jehova ok luw puonj mar miriambono nikech giyie gi wechegi ma nondik kuom much Nyasaye niya: “Winji, yaye Israel: Jehova Nyasachwa en Jehova achiel.” (Rapar 6:4) Yesu nonwoyo wechego. Be Jokristo madier nyalo kwedo gima Yesu nowachono?​​—⁠Mari. 12:29.

7. Ang’o momiyo ng’ato momakore gi puonj mar Nyadidek ok nyal batisi kaka achiel kuom joma ochiwore ne Nyasaye?

⁷ Puonj mar Nyadidek kwedo chik ma Yesu nomiyo jolupne niya: ‘Dhiuru utim ogendini duto jopuonjrena, kubatisogi e nying Wuoro gi Wuowi gi roho maler.’ (Math. 28:19) Mondo mi obatis ng’ato obed Jakristo madier kendo obed achiel kuom Joneno mag Jehova, nyaka oyie ni Wuoro ma en Jehova ema duong’ moloyo kendo en gi teko e wi Yesu ma en Wuod Nyasaye. Bende nyaka oyie ni roho maler en teko mar Nyasaye to ok en achiel kuom nyasaye ma Nyadidek. (Chak. 1:2) Ng’at ma omakore gi puonj mar Nyadidek ok nyal batisi kaka achiel kuom joma ochiwore ne Jehova Nyasaye. Mano kaka wamor ni Jehova osekonyowa mondo wang’e ni puonj mar Nyadidek ok en puonj madier kendo kelone achaye!

8. Jo-Babulon ne nigi yie mane kuom nyisechegi kod jochiende?

⁸ Jo-Babulon ne ok oyie mana kuom  nyisechegi kende, to bende ne giyie kuom puonj mag miriambo, kony mawuok kuom jochiende, koda timbe juok. Buk moro miluongo ni The International Standard Bible Encyclopaedia wacho ni Jo-Babulon ne nigi yie ni jochiende ne nyalo miyo ji obed matuwo. Ji ne nyalo lamo nyisechegi mondo oresgi kuom jochiende.

9. (a) Kane Jo-Yahudi nie twech Babulon, moko kuomgi nodonjo nade e obadho mar luwo puonj mar miriambo? (b) Ere kaka oritwa kuom timbe juok manyalo hinyowa?

⁹ Kane Jo-Yahudi nie twech Babulon, moko kuomgi ne odonjo e obadho mar yie gi puonj mag miriambo. Kaka puonj mag Jo-Grik ne medo nya, Jo-Yahudi mang’eny nobedo e bwo teko jochiende nikech ne girwako puonj mar Jo-Grik mar ni jochiende nyalo konyogi kata hinyogi. Kata kamano, Nyasaye nyisowa ni timbe juok kata temo tudruok gi jochiende en gima rach manyalo kelonwa hinyruok. Adierani en achiel kuom gikeni makende ma wan-go. (Isa. 47:⁠1, 12-​15) E wi mano, itayowa gi paro ma Nyasaye nigo e wi timbe juok.​​—⁠Som Rapar mar Chik 18:⁠10-​12; Fweny 21:8.

10. Ang’o minyalo wach kuom puonj kod timbe mayudore e Babulon Maduong’?

¹⁰ Kamano bende, ji mang’eny e ndalowagi manie dinde mag miriambo luwo timbe juok mana kaka ji ne timo e Babulon machon. Mano e momiyo Muma luongo dinde duto mag miriambo manie piny mangima ni Babulon Maduong’. (Fwe. 18:⁠21-​24) Ka kuom adier, dinde duto mag miriambo chalo gi dinde mag Babulon machon nikech kanyo e kama puonj duto mag miriambo kod timbe juok nochakoree. To nikech timbe juok, lamo nyiseche manono, koda richo mamoko pod dhi nyime, Nyasaye chiegni ketho Babulon Maduong’.​​—⁠Som Fweny 18:​1-5.

11. Bugewa osechiwo siem mage kuom wach wuoyo gi jomotho?

¹¹ Jehova nowacho niya: “Ok anyal yie gi ng’at matiyo gi teko jochiende.” (Isa. 1:​13, New World Translation) E higini mag 1800, ji mang’eny nodonjo e timbe juok. Omiyo gaset mar Zion’s Watch Tower mar Mei 1885 nowacho kama: “Puonj mar ni jomotho dhi nyime gi ngima kamoro ka gin gi ringruok mopogore, ok en puonj manyien. Ne en achiel kuom puonj ma ne yudore e dinde machon, kendo en ema ne en mise mar puonj mamoko duto mag miriambo.” Sulano nomedo wacho ni jochiende osewuondore ni gin e joma osetho ma wuoyo gi joma ngima, to nikech mano, jochiende oseywayo pach ji mathoth kendo miyo dhano otim kaka jochiende dwaro. Buk matin miluongo ni What Say the Scriptures About Spiritism? nochiwo siem machalo kamago mana kaka bugewa ma ndalowagi bende osebedo ka timo.

12. Suleman nowacho ang’o e wi jomotho kotelne gi roho maler?

¹² “Ji duto . . . moseng’eyo adiera” ong’eyo ni jomotho ok sandre kamoro. (2 Joh. 1) Wayie gi weche ma Suleman nondiko niya: “Guok mangima oloyo gi ber sibuor mosetho. Ni mar jo mangima ging’eyo ni gibiro tho: to jo motho ok ging’eyo gi moro  . . . Tich ma lueti oyudo, ti gi tekoni duto; ni mar onge tich, kata lony kata ng’eyo gi moro kata rieko, e liel, ka midhiye.”​​—⁠Ekl. 9:⁠4, 5, 10.

13. Jo-Yahudi norwako puonj kod kit timbe mage mag Jo-Grik?

¹³ Jehova noyudo osenyiso Jo-Yahudi adiera e wi jomotho. Kata kamano, kane jotend lweny ang’wen mag Aleksanda okawo loch e piny Grik, ne gitemo tiyo gi  din mar Jo-Grik kod kit timbegi mondo giriw Jo-Juda gi Jo-Siria. Kuom mano, Jo-Yahudi norwako puonj mag miriambo ni chuny ok tho kendo ni nitie kamoro misandoe chunje mag jomotho. Puonj mar ni chunje jomotho sandore kamoro ne ok ochakore e piny Grik nikech buk mar The Religion of Babylonia and Assyria wacho ni Jo-Babulon noyie ni ne nitie kamoro ma nyiseche ma nigi teko kod jochiende ne sandoe ji. Jo-Babulon noyie ni nitie gimoro mawuok kuom dhano kendo dhi nyime gi dak bang’ ka ng’ato osetho.

14. En ang’o ma Ayub gi Ibrahim nong’eyo e wi wach tho kod chier?

¹⁴ Kata obedo ni Ayub ng’at makare ne onge gi Muma, nong’eyo chal mar jomotho. Bende nong’eyo ni ka otho, to Jehova ma en Nyasaye ma jahera, ne gombo chiere. (Ayub 14:⁠13-​15) Ibrahim bende noyie kuom chier. (Som Jo Hibrania 11:⁠17-​19.) Jotich Nyasaye machon-go nong’eyo maler ni jomotho ok dhi nyime gi dak kamoro. Ok nyal chier ng’at mapok otho. Kuom adier, roho mar Nyasaye nokonyo Ayub kod Ibrahim mondo ong’e chal mar jomotho kendo bedo gi yie ni chier nitie adier. Adieragi gin moko kuom gikeni ma wan-go.

15, 16. Ere kaka osegonywa kuom richo gi tho?

¹⁵ Wamor ni Nyasaye oseelonwa adiera e wi yo motiyogo e resowa kuom richo gi tho ma ne wayudo kuom Adam. (Rumi 5:​12) Wang’eyo ni Yesu “ne ok obiro mondo otine, to mondo oti ni ji, kendo ochiw ngimane odok rawar ni ji mang’eny.” (Mari. 10:45) Mano kaka en gima ber ng’eyo ni ‘oketwa kare nono nikech ng’wono mar Nyasaye kuom warruok manie Kristo Yesu’!​​—⁠Rumi 3:​22-​24.

¹⁶ E kinde Jokristo mokwongo, ne dwarore ni Jo-Yahudi kod joma ok Jo-Yahudi olok chunygi kendo giyie kuom misango  mar rawar ma Yesu nochiwo. Ka ok kamano, ne ok nyal wenegi richogi. Wan bende nyaka watim kamano e kindewagi. (Joh. 3:⁠16, 36) Ka ng’ato omakore gi puonj mag miriambo machalo kaka puonj mar Nyadidek kod chuny maok nyal tho, ok onyal yudo gweth mabedoe nikech rawar. Kata kamano, wan to wanyalo yudo gwethgo. Wang’eyo adiera e wi ‘Wuod Nyasaye mohero, ma nowarowa, koweyonwa richowa.’​​—⁠Kol. 1:⁠13, 14.

17, 18. Wanyalo yudo kanye weche manyisowa histori marwa, to ang’o momiyo ber nono wechego?

¹⁷ Nitie gik mathoth ma wanyalo wacho e wi puonj magwa, gik mosetimorenwa e ngimawa kaka jotich Nyasaye, kod gweth mwaseyudo mag chuny kod ringruok. Kuom higini mathoth, bugewa mag Kitabu cha Mwaka, osebedo kanyisowa kaka jotich Jehova e piny mangima dhi nyime tiyone. Wanyalo puonjore mathoth e wi histori mar Joneno mag Jehova kaka onyis e vidio mar Imani Yenye Matendo, Kare 1 kod mar 2, kaachiel gi buge mamoko kaka Mashahidi wa Yehova​​—⁠Wapiga-Mbiu wa Ufalme wa Mungu. Kendo gasedewa bende kinde mang’eny oting’o weche mamulo chunywa e wi owetewa gi nyiminewa.

¹⁸ En gima ber mondo wang’e histori mar Joneno mag Jehova, mana kaka ne en gima ber mondo Jo-Israel opar kaka Nyasaye nogonyogi e twech mar Jo-Misri. (Wuok 12:⁠26, 27) Ka en jaduong’ ma hike ng’eny kendo ma ne nyalo timo neno kuom gik mabeyo ma Nyasaye nosetimo, Musa nojiwo Jo-Israel niya: “Paruru ndalo machon, kod tienge ma koro osekalo. Penjuru wuoneu kod jodongu, mondo ogannu sigendgi.” (Rapar 32:⁠7, The Bible in Luo, 1976) Ka wan kaka ‘rombe mag lege Jehova’, waduto wamor lando pak ma en-go kendo nyiso jomoko kuom tijene madongo. (Zab. 79:13) E wi mano, gik ma wapuonjore sama wanono histori marwa biro konyowa dhi nyime tiyo ne Jehova.

19. Nikech wang’eyo adiera, ang’o monego watim?

¹⁹ E piny marachni, wamor ni wang’eyo adiera e wi Nyasaye. (Nge. 4:⁠18, 19) Omiyo wadhiuru nyime puonjore Wach Nyasaye gi kinda kendo lando ne jomoko adiera ma waseng’eyo ka wan gi chuny kaka mar jandik-zaburi ma nopako Jehova Ruoth ka nowacho niya: “Natwag kuom timni matir, mana magi kende. A Nyasaye, isepuonja nyaka aa e rawera; kendo asehulo honini magi nyaka chil kawuono. Ee, kata kaseti mabedo ralwar, A Nyasaye, kik ijwang’a; nyaka asehulo tekri ni tieng’ ma biro, gi nyaloni maduong’ ni ng’ato ka ng’ato ma nobi.”​​—⁠Zab. 71:⁠16-​18.

20. Gin weche mage ariyo motudore, to in iwuon ineno nade wechego?

²⁰ Wan kaka jotich Jehova, wang’eyo weche ariyo madongo motudore gi ratiro ma Jehova nigo mar bedo jaloch e wi gik moko duto, koda wach chung’wa motegno e luwo tim makare. Ka kuom adier, walando adiera maonge kiawa ni Jehova e Jaloch e wi gik moko duto kendo en kende ema onego wachiwrene gi ngimawa duto. (Fwe. 4:​11) Kokalo kuom roho mar Jehova, walando wach maber ne joma muol, wahoyo jogo ma chunygi neno masira kendo hoyo jogo duto maywak. (Isa. 61:​1, 2) Kata obedo ni Satan osetemo ahinya locho e wi oganda Nyasaye kaachiel gi dhano duto, wakawo mapek gikeni wan-go kendo wang’ado mar chung’ motegno ka waluwo tim makare kendo pako Ruoth Jehova e kindegi kendo nyakachieng’.​​—⁠Som Zaburi 26:11; 86:12.