Muma chiwonwa siem kama: “Chuny ema paro maricho wuokie, kod nek, terruok, wuowo, kuo, miriasia, ayany.” (Math. 15:19) Chunywa nyalo wuondowa ma wachak neno ni tim moro owinjore kata obedo ni en tim maok luwre gi dwach Nyasaye. Kendo wanyalo fwenyo ni watimo gimoro marach mana bang’ ka wasetimo gino. Ang’o manyalo konyowa fwenyo paro manie chunywa kapok watimo gimoro marach?

Som Muma pile kendo par matut kuom gik mipuonjori.

Jaote Paulo nondiko kama: ‘Wach Nyasaye ngima, kendo tiyo, kendo obith moloyo ligangla ma dhoge ariyo. Opowo modonj nyaka kama opogo ngima kod chuny.’ Wach Nyasaye mayudore e Muma nyalo ‘keto bura ne paro kod dwaro manie chuny ng’ato.’ (Hib. 4:​12) Ka wanonore wawegi kaluwore gi gima Ndiko wacho, mano nyalo konyowa ng’eyo paro manie chunywa. Omiyo dwarore ahinya ni wasom Wach Nyasaye pile kendo paro matut kuom gima wasomo. Timo kamano biro miyo warwak paro ma Jehova nigo kendo neno gik moko kaka onenogi.

Rwako siem mayudore e Ndiko koda tiyo gi puonj mag Muma nyalo konyo chunywa ma iye ma en gima bedonwa ‘janeno.’ (Rumi 9:1) Dwol ma wawinjo kowuok e chunywa ma iye nyalo geng’owa mondo kik wachak neno gima rach kaka gima ber. E wi mano, Muma oting’o ranyisi mang’eny manyalo  konyowa mondo ‘omi watang’.’ (1 Kor. 10:11) Luwo puonjgo nyalo konyowa mondo kik waluw yo marach. Omiyo ang’o ma ng’ato ka ng’ato kuomwa onego otim?

Kwa Nyasaye e lamo mondo okonyi fwenyo paro manie chunyi.

Jehova en jal ‘matemo chuny.’ (1 Weche 29:17) Bende Jehova “duong’ moloyo chunywa, kendo ong’eyo duto.” (1 Joh. 3:​20) Onge ng’at manyalo wuondo Nyasaye. Ka wanyiso Jehova ayanga e lamo kuom gik ma wadwaro, kaka wawinjo e chunywa kod gombo ma wan-go, obiro konyowa fwenyo paro manie chunywa. Wanyalo kata mana kwayo Nyasaye mondo ‘ochwenwa chuny maler.’ (Zab. 51:10) Kuom mano, mondo wafweny paro manie chunywa, dwarore ni walem ahinya.

Chik iti malong’o sama in e chokruoge mag Jokristo.

Chiko itwa malong’o kuom gima ipuonjo e chokruoge mag Jokristo nyalo konyowa mondo wanon chunywa gadier ma en dhano maiye. Kata obedo ni ok wabi yudo puonj manyien e chokruok ka chokruok, sama wan kuno, ileronwa puonj mag Muma e yo mawinjore maler kaachiel gi gik miparonwa makonyowa mondo wanon paro manie chunywa. Paro ma owete gi nyimine chiwo e chokruoge bende konyowa mondo wamed loso dhano maiye. (Nge. 27:17) Bedo kar kendwa ok konywa, omiyo ber ka wadhi e chokruoge mondo wariwre gi Jokristo wetewa. Ka wabedo kendwa, wanyalo chako ‘luwo yorewa wawegi.’ (Nge. 18:1) Kuom mano, en gima nyiso rieko ka wapenjore niya, ‘Be ahero dhi e chokruoge duto kendo yudo jip kokalo kuom chokruogego?’​​—⁠Hib. 10:⁠24, 25.

Chunywa mopong’ gi wuond nyalo chikowa marach e yore mang’eny. We wanon ane yore moko ang’wen: luwo gige ringruok gi kinda, madho kong’o, osiepe mwayiero, kod gik mwatimo mondo omiwa mor.

Luwo gige ringruok gi kinda.

Gombo mar chopo dwaro mag ringruok ok en gimarach. Kata kamano, Yesu nogoyo ngero moro moting’o siem mawuoyo kuom hero gige ringruok e yo makalo tong’. E achiel kuom ngechego, Yesu nyisowa sigand jamoko moro ma ne nigi deche mopong’. Ne onge kama onyalo kanoe cham moko mabende nochiek maber. Jamokono nochano mar muko dechenego mondo oger moko madongo. Nowacho kama: “Nakan kanyo benda duto kod giga. Eka nawach ni chunya niya, ‘Chunya, in gi gigi mabeyo mang’eny misekano moromo higini mang’eny: yue, chiem, methi, bed mamor.’” Kata kamano, jamokoni ne ok oketo e paro wach moro ma nochuno ni nyaka timrene: Ngimane ne dhi rumo mana e otienono.​​—⁠Luka 12:⁠16-​20.

Kaka hikwa medo niang’, wanyalo chako parore ahinya kuom kaka wanyalo kano gige ringruok mondo obi okonywa e kinde ma koro waseti. Mae nyalo miyo wachak tiyo kuom seche mang’eny machuno ni wabare ne chokruoge mitimo seche mag odhiambo kata weyo chopo ting’ ma wan-go kaka Jokristo. Donge owinjore waritre mondo kik wabed gi paro ma kamano? Samoro pod wan rowere kendo wasefwenyo ni onge tich moro amora maber maloyo tiyo ne Nyasaye kuom thuolowa duto.  Be pod wachoro tij painia nyime ka waneno ni onego wakwong wamany pesa mabiro ritowa e ngimawa? Donge onego watim duto ma wanyalo e tiyo ne Nyasaye e kindegi? Ng’ano mong’eyo ka kiny piny norune?

Madho kong’o.

Ngeche 23:20 wacho niya: “Kik ibedi kod jometho.” Ka ng’ato nigi gombo mar madho kong’o, onyalo neno ni madho kong’o pile ka pile ok en gima rach. Onyalo wacho ni ometho mondo okuwe pache, to ok ni mondo omer. Kapo ni wadwaro ni kong’o ema mondo okuwe pachwa, mano onego obed kinde mar nono chunywa gadier.

Osiepe mwayiero.

En adier ni seche moko chunowa ni nyaka watudre gi joma ok gin Joneno, kaka seche ma wan e skul, e tich, kata seche ma wan e tij lendo. Gima rach en chako bedo kodgi machiegni ka wamako kodgi osiep. Be dibed ni watemo nyiso ni mako kodgi osiep ok rach ka wawacho ni gin gi kido mang’eny mabeyo? Muma chiwo siem kama: “Kik wuondu; osiepe maricho ketho timbe mabeyo.” (1 Kor. 15:33) Chilo matin kende nyalo duwo pi duto, omiyo mako osiep gi joma ok odak kaluwore gi chike makare mag Nyasaye nyalo ketho winjruokwa gi Nyasaye kendo nyalo miyo wachak bedo gi paro mag jopiny ka warwakore kendo wuoyo machal kodgi kaachiel gi luwo timbegi.

Gik ma watimo mondo omiwa mor.

Teknoloji masani osemiyo yore mag manyo mor yudore e yo mayot kendo moko ok owinjore gi Jakristo. Jaote Paulo nondiko niya: ‘Tim maok ler duto kik bedie kata hulre e kindu.’ (Efe. 5:3) To nade ka chunywa dwaro ni mondo wane kata wawinj mana gik mochido? Wanyalo chako paro ni ber ka ng’ato ka ng’ato oyudo mor kod yueyo maber, kendo ni gima kelo ne ng’ato mor en yiero mare owuon. Kata kamano, weuru warwak siem ma Paulo nochiwo mar weyo maok wang’iyo kata winjo gik mochido.

Kapo ni wasepodho e obadho mar luwo gombo kod paro manie chunywa kendo bedo gi tim mar neno ni gik ma watimo ok richo, pod wanyalo timo lokruok. (Efe. 4:​22-​24) Ne ane ranyisi moko ariyo ma ndalogi.

Ne dwarore ni Miguel * olok pache kuom kaka ne oneno gik ringruok. Owacho kama: “An kod chiega gi wuoda wadak e piny ma ji neno ni bedo gi teknoloji mowuok manyien kod ngima mayom en gima ochuno ahinya. Kinde moro naramo ni adwaro nyiewo gimoro amora ma ne anyalo yudo e pinyni kaparo ni ne adhi timo kamano maok abedo ng’at mohero gik ringruok. Mapiyo nono nafwenyo ni luwo gik ringruok ne chalo gi luwo yo mabor maonge giko. Ne anyiso Jehova e lamo gombo ma ne nie chunya kod yo ma ne anenogo gik moko. Ne anyise ni an kaachiel gi jooda ne wadwaro tiyone gi thuolowa duto. Ne wang’ado mar keto ngimawa obed mayot kendo dhi lendo kama jolendo ne dwarore ahinya. Bang’e ne wabedo jopainia. Waseyudo ni ok ochuno ni nyaka wabed gi gik ringruok mathoth eka mondo wabed gi ngima ma nigi mor.”

Gima ne otimore ne Jakristo machielo miluongo ni Lee, nyiso kaka nonruok e yo maratiro nokonye mondo owe osiepe maricho. Owacho kama: “Nikech tich ma ne atiyo, kinde duto ne atudora gi johala mawuok e pinje maoko. Nang’eyo maber ni e romo ma ne wabedogo kodgi, kong’o ne nyaka bedie mang’eny. Kata kamano, dhi e romogo pod ne mora ahinya. Kinde mang’eny ne ajametho ma awinj mana kagima achiegni mer, to bang’e ne aywago ang’e. Ne ochuna ni mondo anon chunya gadier. Siem mawuok e Wach Nyasaye kod paro mag jodong-kanyakla nokonya fwenyo ni kara gima ne atimono ne en mana dwaro mako osiep gi joma ok ohero Jehova. Sani atimo ohanda ka atudora gi ji kokalo kuom simo kendo aromo kod johala wetena mana kochuno.”

Dwarore ni wabed joma nonore e yo ma ratiro mondo wafweny paro manie chunywa. Seche ma watimo kamano, onego wamany kony mawuok kuom Jehova kokalo kuom lamo, ka waketo e paro ni “ong’eyo weche mopand mag chuny.” (Zab. 44:21) Nyasaye bende osemiyowa Wachne ma en kaka rang’i kuomwa. (Jak. 1:​22-​25) Bende gimachielo ma konyowa ahinya en puonj kod gik miparonwa e bugewa mag Jokristo kaachiel gi chokruogewa. Ka wan gi gigo duto, wanyalo rito chunywa kendo dhi nyime wuotho e yore mag tim makare.