1. Ere kaka Yesu noketo ranyisi maber mar chiwruok?

KANE Yesu nie piny, noketonwa ranyisi maber ahinya mar chiwruok. Noketo tenge dwache mondo otim dwach Nyasaye. (Joh. 5:30) Kuom chung’ motegno nyaka e thone e yadh sand, nonyiso ni ne ochiwore chuth maonge giko.—Fili. 2:8.

2. Ere kaka wanyalo nyiso chuny mar chiwruok, to ang’o momiyo onego watim kamano?

² Wan kaka jolup Yesu, dwarore ni wabed gi chuny mar chiwruok. Bedo gi chuny mar chiwruok tiende en ang’o? Kokete e yo mayot, tiende en ni ng’ato weyo timo gik mamore, mondo okony jomoko. Wanyalo wacho bende ni ok en jaguondo. (Som Mathayo 16:24.) Chuny mar chiwruok nyalo konyowa mondo waket dwaro mag jomoko ema obed motelo ne magwa. (Fili. 2:3, 4) Ka kuom adier, Yesu nopuonjo ni chuny mar chiwruok en kido madwarore ahinya e siro lamo marwa. E yo mane? Hera, ma e kido maduong’ mifwenyogo jopuonjre Yesu, ema chwalo Jokristo mondo obed gi chuny mar chiwruok. (Joh. 13:34, 35) Par ane gweth mogundho ma wayudo kuom bedo e riwruok mar owete manyiso chuny mar chiwruok e piny mangima!

3. En ang’o manyalo monowa bedo gi chuny mar chiwruok?

³ Kata kamano, sani pod wan gi nyawo moro manyalo ketho  chuny ma wan-go mar chiwruok. Nyawono en bedo gi kido mar guondo matiendeni bedo ng’at madwaro mana mare owuon. Par ane kaka Adam gi Hawa nonyiso kidono. Hawa nonyiso kidono ka nodwaro bedo machal gi Nyasaye. Chwore bende nonyiso kidono kuom riwe lwedo. (Chak. 3:5, 6) Bang’ wuondo Adam gi Hawa mondo owe lamo Nyasaye madier, Jachien dhi nyime kelo ne ji tembe mondo gibed joguondo. Notemo tiyo gi riekono bende kuom Yesu. (Math. 4:1-9) E kindewagi bende, Satan osetiyo gi yorno e wuondogo ji mang’eny, kendo mano osemiyo gibedo joguondo e yore mang’eny. Mani e gima onego wapar ahinya nimar wan bende wanyalo bedo gi kidono nikech en kido monya ahinya e pinywani.—Efe. 2:2.

4. (a) Gie sani be wanyalo tieko kido mar guondo? Ler ane. (b) Gin penjo mage ma wabiro nono?

⁴ Kido mar guondo inyalo pim gi nyal momako chuma. Ka owe chuma kama otimo pi, to nyal biro make. Kapo ni omed weyo chumano oko kuom ndalo mang’eny, to chumano nyalo kethore chuth. Kamano bende, katabed ni ok wanyal golo nyawo ma ne onyuolwago mar bedo joguondo, nyaka wabed motang’ gi gik ma kidono nyalo ketho e ngimawa gie sani. (1 Kor. 9:26, 27) Wanyalo fwenyo nade ni wan gi kidono? To ere kaka wanyalo medo nyago kido mar chiwruok?

5. (a) Muma chalo gi rang’i e yo mane? (Ne picha manie chak sulani.) (b) Sama wanono kabe wan gi kido mag guondo, en ang’o manyaka watang’go?

⁵ Mana kaka wanyalo tiyo gi kiyo matiendeni rang’i e nono chal mar dendwa maoko, e kaka wanyalo tiyo gi Muma e nono chal mar chunywa mondo wane kuonde monego watimie lokruok. (Som Jakobo 1:22-25.) Kata kamano, rang’i nyalo konyowa mana kapo ni watiyo kode e yo maber. Kuom ranyisi, king’iyori mana awiye awiye, mano nyalo moni fwenyo gimoro matin e dendi manenore marach. Samoro kiketo rang’i e yo mobam, inyalo mana neno ng’at machielo maok in. E yo machalo kamano, mondo ng’ato oti gi Muma e neno kido machalo kaka guondo, onego osom Muma e yo matut ok awiye awiye, kata some mana mondo one godo nyawo mag jomoko.

6. Ere kaka wanyalo ‘siko’ e chik makare?

⁶ Kuom ranyisi, wanyalo somo Muma kata mana pile ka pile, to pod ok wanyal neno kaka chunywa nyago kido mar guondo. Mano nyalo timore e yo mane? Par ane wachni: E ranyisi mar rang’i ma Jakobo notiyogo, ok nyis ni ng’atno nong’iyore e rang’i awiye awiye. Jakobo nondiko ni ng’atno ‘nong’iyore.’ Notiyo gi wach ma e dho-Grik tiende en nonruok adimba, kata e yo mobidhore. To kare, en ang’o ma ng’atno ok notimo? Jakobo dhi nyime wacho niya: ‘Odhi, to gikanyono wiye wil gi kaka ochalo.’ Omiyo, ng’atno nowuok e rang’i kapok oloso gimoro marach ma noneno kuome. Mopogore gi mano, ng’at makare ok en mana ng’at “ma nono chik makare” kende, to en ng’at ‘masiko katimo kamano.’ Ok owe wiye owil gi chik makare mayudore e Wach Nyasaye, to osiko opare kendo luwo chikno kaka dwarore. Yesu bende nowacho gima chalo kamano ka nowacho niya: “Un kusiko e wachna, eka unubed jopuonjrena adier.”—Joh. 8:31.

7. Ere kaka wanyalo tiyo gi Muma mondo wathirgo kido mag guondo?

⁷ Kuom mano, mondo ng’ato othir kido mar guondo, nyaka okwong osom Wach Nyasaye adimba. Mano nyalo konye fwenyo kuonde monego otimie lokruok. Kata kamano, pod dwarore otim gimachielo. Onego otim nonro matut. Sama ng’ato osesomo wach moro e wi  ng’ato e Muma, mowinjo tiende malong’o, onego openjre niya: ‘An dine atimo nade e chal ma kamano? Be adier, datimo gik moko e yo makare?’ To gimaduong’ie moloyo en ni bang’ paro matut e wi gima isomo, tem matek mondo iti gi puonjno. (Math. 7:24, 25) We wanon ane kaka weche mawuoyo e wi Ruoth Saulo koda jaote Petro nyalo konyowa wasik ka wan gi chuny mar chiwruok.

8. Saulo nochako lochne ka en gi chuny machalo nade, to mano nonenore nade?

⁸ Ranyisi mar Ruoth Saulo miyowa siem kuom kaka guondo nyalo monowa bedo gi chuny mar chiwruok. Kane Saulo chako locho e piny Israel, ne en gi chuny mobolore ahinya. (1 Sam. 9:21) Ok nokumo Jo-Israel ma ne wuoyo marach e wi lochne kata obedo ni ne en gi ratiro mar timo kamano. (1 Sam. 10:27) Ruoth Saulo ne oyie mondo roho mar Nyasaye otaye maber kane gikedo e lweny gi Jo-Ammon. Bang’ loyo lwenyno, nobolore momiyo Jehova duong’.—1 Sam. 11:6, 11-13.

9. Ere kaka Saulo noweyo kido mar guondo mondo odong e chunye?

⁹ Kata kamano, mana kaka nyal mako chuma, bang’e Saulo noweyo mondo guondo koda sunga odonj e chunye. Ka noloyo Jo-Amalek e lweny, noketo dwaro mage ema obed motelo moloyo winjo chik Jehova. To nikech wuoro, Saulo noyako moko kuom gik ma Nyasaye nochike ni onego okethi e lweny. Kae to, Saulo nochweyo siro ma ne ibiro parego. (1 Sam. 15:3, 9, 12) Kane janabi Samuel onyise ni Jehova ok mor gi kaka notimo, Saulo notemo rendore kotiyo gi bath chik ma Nyasaye nomiyeno kendo noketo ketho kuom jomoko. (1 Sam. 15:16-21) E wi mano, sunga nomiyo Saulo oketo pache kuom yudo duong’ e wang’ dhano moloyo moro Nyasaye. (1 Sam. 15:30) Wanyalo tiyo nade gi ranyisi mar Saulo kaka rang’i mondo okonywa siko ka wan gi chuny mar chiwruok?

10, 11. (a) Ranyisi mar Saulo puonjowa ang’o kodok korka siko gi chuny mar chiwruok? (b) Wanyalo timo ang’o mondo kik waluw ranyisi marach mar Saulo?

¹⁰ Mokwongo, ranyisi mar Saulono nyisowa ni ok onego wapar ni ka wan gi chuny mar chiwruok, to ni koro wabiro mana siko gi chunyno kata ang’o matimre. (1 Tim. 4:10) Ber mondo wang’e ni Saulo ka nochako locho, noluwo chike Nyasaye kuom kinde kendo Nyasaye ne mor kode. Kata kamano ok nogeng’o kido mar guondo kane kidono chako donjo e chunye. Gikone Jehova nodagi Saulo nikech tamruok luwo chik.

¹¹ Mar ariyo, ok onego waket pachwa mana kuom gik ma watimoe maber, to bende onego wang’e kuonde monego watimie lokruok e kitwa. Timo kamano biro chalo gi tiyo gi rang’i e ng’iyo mana lepwa manyien ma warwako maok wadewo ng’iyo chilo manie wang’wa. Kata kapo ni ok wasungre kaka Saulo, pod onego watim matek mondo wagol kido moro amora manyalo miyo waluw kite marachno. Mopogore gi Saulo, kapo ni omiwa siem moro, kik warikni twoyo dhowa, kata temo wacho ni gima watimono ok rach ahinya, kata keto ketho kuom jomoko. Kar bedo kaka Saulo, en gima ber mondo warwak siem.—Som Zaburi 141:5.

12. Bedo gi chuny mar chiwruok nyalo konyowa nade kapo ni watimo richo moro mapek?

¹² To nade kapo ni watimo richo moro mapek? Saulo ne dwaro ni nyinge kik kethre, kendo mano nomone loso winjruok mare gi Nyasaye. Mopogore gi mano,bedo gi chuny mar chiwruok konyowa loyo wichkuot ma wanyalo bedogo mondo wakwa kony madwarore. (Nge. 28:13; Jak. 5:14-16) Kuom ranyisi, owadwa moro  nochako neno piche mag ponografi kapod en jahigini 12, kendo ne odhi nyime timo kamano aling’ ling’ kuom higini apar gi wiye. Owacho niya: “Ok ne yotna nyiso jaoda kaachiel gi jodong-kanyakla gima noyudo atimono. Bedo ni sani asenyisogi, awinjo e chunya ni asegolo osigo moro mapek mosebedo katuro goka kuom higini. Moko kuom osiepena nowinjo malit kane ogola kik abed jakony-tich e kanyakla. Ne chalo ka gima adwokogi chien. Kata kamano, ang’eyo ni Jehova mor koda gie sani moloyo kinde ma ne ajang’iyo piche mochidogo, to mano e gima duong’ie moloyo.”

13, 14. Ere kaka Petro nonyiso kido mar guondo?

¹³ Petro nonyiso chuny mar chiwruok e kinde ma Yesu ne tiege. (Luka 5:3-11) To pod ne nyaka oked matek mondo othir kido mag guondo. Kuom ranyisi, iye nowang’ matek kane Jakobo gi Johana okwayo Yesu mondo omigi kombe mag telo e Pinyruodh Nyasaye. Mita ka Petro ne paro ni achiel kuom kombego nonego obed mare nikech Yesu noyudo osenyise ni ne idhi miye migawo moro makende. (Math. 16:18, 19) Katabed ni ne gin gi paro mage, Yesu nochiwo siem ne Jakobo, Johana, Petro kaachiel gi joote mamoko mondo gitang’ gi chuny mar dwaro ‘chiko’ jowetegi.—Mari. 10:35-45.

¹⁴ Kata bang’ Yesu temo rieyo pach Petro, Petro nodhi nyime kedo mondo obed gi paro mowinjore. Kane Yesu onyiso jootene ni ne gidhi ringe kuom kinde, Petro nojaro jowadgi kopakore kaka en kende ema ne odhi chung’ motegno gi Yesu. (Math. 26:31-33) Ne ok onego ogenre owuon nikech kata mana e otienono, ne ok onyiso chuny mar chiwruok. Nenore ni nohero ngimane ahinya, omiyo nokwedo Yesu nyadidek.—Math. 26:69-75.

15. Ang’o momiyo ranyisi mar Petro en gima jiwo chunywa?

¹⁵ Kata obedo ni kinde ka kinde Petro ne kedo gi nyawo mage, pod noketo ranyisi majiwowa ahinya. Nikech kinda mare kaachiel gi teko mar roho maler,  Petro noloyo kido marach mar guondo mobedo gi kido mar ritruok motegno kaachiel gi chiwruok manyiso hera. (Gal. 5:22, 23) Nikech mano, nonano e tembe mang’eny kendo mager moloyo tembe ma notame nanoe e kinde ma nosekalo. Nonyiso bolruok kane jaote Paulo omiye siem e lela. (Gal. 2:11-14) Kendo bang’ yudo siemno, Petro ok nomako sadha kata bedo gi paro ni Paulo noketho nyinge. Ne odhi nyime wuoyo maber e wi Paulo koluonge ni “owadwa mwahero.” (2 Pet. 3:15) Ranyisi mar Petro nyalo konyowa mondo wanyag chuny mar chiwruok.

16. Ere kaka wanyalo nyiso chuny mar chiwruok sama gik moko ok dhinwa maber?

¹⁶ Par ane kaka ijatimo sama gik moko ok dhini maber. Kane Petro gi joote mamoko ne nie jela kae to ochwadgi nikech tijgi mar lendo, Muma wacho ni ne gimor ‘nikech ne okwan-gi ni giromo nwang’o achaye nikech nying Yesu.’ (Tich 5:41) In bende onego ine sand kaka thuolo mar nyiso ni iluwo ndach Yesu kuom nyiso chuny mar chiwruok. (Som 1 Petro 2:20, 21.) Chuny machalo kamano nyalo konyo ahinya sama jodongo konyi gi paro mondo irie yoreni. Kar bedo gi ich wang’ gi jodongogo, tem iluw ranyisi mar Petro.—Ekl. 7:9.

17, 18. (a) Gin penjo mage mwanyalo penjore kaluwore gi chenro ma waketo mar tiyo ne Nyasaye? (b) Ang’o mwanyalo timo kapo ni wafwenyo ni ok wan gi chuny mar chiwruok?

¹⁷ Ranyisi mar Petro bende nyalo konyi timo dongruok mondo ichop e okenge midwaro e tije Nyasaye. Inyalo timo matek mondo ichop e okengego kinyiso chuny mar chiwruok. Kata kamano, tang’ mondo kik itim kamano nikech idwaro mondo one ni in ng’at maduong’ moloyo jomoko. Omiyo penjri niya: ‘Ang’o momiyo agombo tiyo ne Jehova e okang’ momedore? Dibed ni en nikech agombo mondo ji opaka kata agombo yudo duong’ kaka Jakobo gi Johana?’

¹⁸ Kapo ni ifwenyo ni ok in gi chuny mar chiwruok, chunyi kik nyosre ma ijwang’ chenro miseketo mar tiyo ne Jehova. Kwa mondo Jehova okonyi ibed gi paro koda chuny mowinjore; kae to iket pachi e miyo Jehova duong’ to ok miyori duong’ iwuon. (Zab. 86:11) Inyalo timo dongruok bende e yore mamoko ma ji ok ne ahinya. Kuom ranyisi, inyalo keto chenro mar medo nyago olemo mag roho miyudo ka tekni bedogo. Seche moko inyalo yudo ni timo ikruok ne chokruoge en gima yotni ahinya, kata kamano inyalo fwenyo ni konyo tije mag rito ler e Od Romo en gima tekni. Ka en kamano, ng’ad e chunyi mar luwo puonj mayudore e Jo Rumi 12:16.—Som.

19. Ang’o mwanyalo timo mondo kik chunywa nyosre kapo ni waneno gimoro maok ni kare bang’ nonore ka watiyo gi Muma?

¹⁹ Sama wanonore matut ka watiyo gi Wach Nyasaye, mi wafwenyo ni kido mar guondo chako bedo e chunywa, mano nyalo miyo chunywa onyosre. Kapo ni gima kamano otimoreni, par ranyisi maber mar jal ma Jakobo nowuoyo e wiyecha. Jakobo ok ne jiw ni ng’atno notimo lokruok mapiyo kuom gik ma noneno kuome e rang’i, kata jiwo ni norieyo gik moko duto maricho kuome; kar mano, Jakobo nowacho ni jalno ‘nosiko kanono chik makare.’ (Jak. 1:25) Jalno ne ononore e rang’i kendo notimo kinda mondo olos kuonde maricho. Omiyo, bed gi paro mowinjore kuomi iwuon kendo ing’e ni waduto wan dhano morem. (Som Eklesiastes 7:20.) Dhi nyime nono chik makare mayudore e Muma, kitimo kinda mondo isik ka in gi chuny mar chiwruok. Jehova oikore konyi mana kaka osekonyo owete mang’eny mabende orem kaka wan. Kata kamano, gitimo kinda ahinya mondo gimor Jehova, kendo ogwedhogi.