1, 2. (a) Gin mich mage ma Nyasaye nomiyo Adam? (b) Ang’o momiyo Nyasaye nomiyo Adam dhako? (Ne picha manie chak sulani.)

NITIE gimomiyo Jehova nochweyo piny. “Nolose mondo ji odagie.” (Isa. 45:18) Dhano ma nokwongo chweyo ma en Adam, ne en ng’at makare chuth, kendo Nyasaye nokete e puodho mar Eden ma ne jaber ahinya. Eden ne nigi yiende mabeyo beyo, aoche mamol, kaachiel gi le mopogore opogore. Kata kamano, ne nitie gimoro maduong’ ma ne Adam ongego. Jehova nonyiso mano kuom wacho niya: “Ok ber mondo dhano obed kende; analosne jakony mowinjorene.” Kae to Nyasaye nokelo ne Adam nindo matut mi nokawo ng’etne achiel ‘molosonego dhako.’ Adam ne mor ahinya ka nochiewo mowacho niya: “Ma e chogo mar chokega, ringruok mar ringra: noluonge Dhako, nikech nokawe kuom Dichwo.”—Chak. 2:18-23.

² Dhako ma Nyasaye nomiyo Adam ne en mich makende ahinya nikech ne odhi bedone jakony makare chuth. E wi mano, ne odhi bedo gi migawo makende mar nyuolo nyithindo. Mano e momiyo “Adam nochako chiege ni Hawa; nikech ne en min ji duto mangima.” (Chak. 3:20) To mano kaka Nyasaye nomiyo dhako gi dichwo mokwongo mich maber miwuoro! Adam gi Hawa ne nigi nyalo mar nyuolo nyithindo makare chuth.  Kuom timo kamano, piny duto ne dhi bedo paradiso mopong’ gi dhano makare, kendo ne gidhi bedo gi loch e wi gik moko mangima duto mantie e piny.—Chak. 1:27, 28.

3. (a) Mondo omi Nyasaye ne guedh Adam gi Hawa, ang’o ma ne nyaka gitim, to ang’o ma notimore? (b) Gin penjo mage ma wabiro nono?

³ Mondo ne giyud gueth ma Nyasaye noketo e nyimgi, Adam gi Hawa ne nyaka winj Jehova kendo giyie bedo e bwo lochne. (Chak. 2:15-17) Mana kuom timo kamano eka ne ginyalo chopo dwaro mamoko duto mag Nyasaye. En gima lit ni “Thuol machon,” matiende ni Satan, nowuondogi ma ging’anyo ne Nyasaye. (Fwe. 12:9; Chak. 3:1-6) Ng’anyono osemiyo mon obedo gi ngima machalo nade? Mon ma noluoro Nyasaye e kinde machon nochopo dwaro mag Nyasaye e yore mage? Ang’o momiyo mon ma Jokristo e kindegi iluongo ni “oganda maduong’”?—Zab. 68:11.

4. Nyasaye noketo ketho kuom ng’a kane dhano mokwongo oketho chikne?

⁴ Kane Nyasaye openjo Adam gimomiyo noketho chikne, Adam norendore kowacho kama: “Dhako ma nimiya mondo obed koda, en e momiya olemb yadhno, mi nachamo.” (Chak. 3:12) Adam notwoyo dhoge ni ok notimo gimarach. Noketo ketho kuom dhako ma Nyasaye nomiye, kendo noketo ketho kuom Nyasaye. Adam gi Hawa noketho e nyim Nyasaye, kata kamano kethogo duto ne oket kuom Adam. Mano e momiyo jaote Paulo nondiko ni ‘richo nobiro e piny kuom ng’at achiel kendo tho nobiro e piny kuom richo.’—Rumi 5:12.

5. Bedo ni Nyasaye nochiwo thuolo mondo dhano obed gi loch kuom kinde osenyiso ang’o?

⁵ Satan nowuondo Adam gi Hawa ni ne ok ochuno mondo Jehova obed Jalochgi. Wachno nomiyo penjo moro maduong’ obetie: En ng’ano sie ma nigi ratiro mar bedo jaloch mar piny gi polo? Mondo ne Nyasaye ochiw dwoko mar penjono, nochiwo thuolo mondo dhano obed gi loch e wigi giwegi kuom kinde. Nong’eyo ni timo kamano ne dhi nyiso ayanga ni loch mar dhano ok nyal konyo kata matin. Kuom higini miche gi miche, lojego oserwako dhano e chandruoge mang’eny. Kuom higini mia achiel mosekalo, chiegni ji madirom 100,000,000 ma ne onge ketho kata matin osetho e lwenje—to kwanno oriwo chwo, mon, gi nyithindo. Omiyo nitie gik modhuro manyiso ni “dhano onge gi teko yiero yore mowuothoe.” (Yer. 10:23) Adierano miyo wayie mondo Jehova ema obednwa Jaloch.—Som Ngeche 3:5, 6.

6. E pinje mathoth, ineno nade mon koda nyithindo ma nyiri?

⁶ Chwo kaachiel gi mon oseyudo hinyruok mang’eny e piny marachni motelne gi Satan. (Ekl. 8:9; 1 Joh. 5:19) Moko kuom gik maricho mogik osetim ne joma mon. Chiegni pasent 30 mag mon duto e piny mangima, osechiwo ripot ni chwogi kata osiepegi ma yawuowi goyogi. E ogendini moko nyithindo ma chwo oher moloyo nyiri nikech iparo ni gibiro dongo mondo gidhi nyime ting’o nying anyuolagi malo, kendo rito jonyuolgi kaachiel gi deyegi gi kweregi moseti. E pinje moko, ineno nyithindo ma nyiri kaka nyithindo maok dwar, omiyo iye mathoth migolo gin mag nyithindo ma nyiri.

7. En ngima mane ma Nyasaye ne dwaro mondo chwo gi mon obedgo?

⁷ Sando mon koda nyithindo ma nyiri ok en gima moro Nyasaye kata matin. Jehova dewo joma mon kendo omiyogi luor ahinya. Mano nenore ayanga e yo ma nochweyogo Hawa. Nochweye ka en ng’at makare chuth ma nigi kido mabeyo ma ne dhi miyo obed jakony mowinjore ne Adam to ok jatich kata misumba. Mano e  momiyo kane Nyasaye otieko chweyo gik moko e odiechieng’ mar auchiel, ‘noneno gik moko duto ma nochweyo, kendo ne, ne gibeyo ahinya.’ (Chak. 1:31) Adier, “gik moko duto” ma Jehova nosechweyo, ne ‘ber ahinya.’ Omiyo bang’ chweyo Adam gi Hawa, noguedhogi mondo gichak ngima maber!

8. (a) Timbe dhano osebedo kachalo nade? (b) Chakre chon Nyasaye osebedo koyie gi jomage?

⁸ Bang’ ng’anyo ma notimore e Eden, timbe chwo gi mon nochako bedo maricho kendo kuom higini mia achiel mosekalo, timbegi osebedo maricho moloyo. Muma nokoro ni timbe maricho ne dhi medore e “ndalo mag giko.” Sani timbe maricho ma dhano timo osenya malich kanyiso adier ni kare magi gin “kinde mag chandruok.” (2 Tim. 3:1-5) Kuom ndalo duto ma dhano osebedogo e piny, “Jehova Nyasaye” osenyiso ni oyie gi chwo koda mon mogene, maluwo chikene, kendo moseyie mondo obednegi Jaloch.—Som Zaburi 71:5.

9. Gin ji adi ma notony e Ataro, to nikech ang’o?

⁹ Kane Nyasaye oketho piny ma nopong’ gi timbe gero e kinde Noa kotiyo gi Ataro mar pi, joma nok kende ema notony. Kapo ni owete gi nyimine Noa ne pod ngima e kindego, gin bende ne githo e atarono. (Chak. 5:30) Gima ber en ni kwan mar chwo ma notony ne romre gi kwan mar mon ma notony. Joma notonygo ne gin Noa, chiege, yawuote adek gi mondegi. Ne oresgi nikech ne giluoro Nyasaye kendo ne gitimo dwache. Ji duto masani ngima e piny nowuok kuom ji aboro ma ne Jehova oyiegogo.—Chak. 7:7; 1 Pet. 3:20.

10. Ang’o momiyo Jehova noyie gi mond jotichne machon?

¹⁰ Higini mang’eny bang’e, Nyasaye noyie gi mond jotichne moko. Mano dine ok otimore debed ni mon-go ne gin joma ng’ur. (Juda 16) Achiel kuom mon-go ne en Sara. Ka nonyise ni gidar giwuog thurgi Ur kama ngimagi ne berie, kendo ni ne gidhi dak mana e hembe, ne ok ong’ur kata matin. Kar mano, “Sara ne winjo Ibrahim, koluonge ni ruoth.” (1 Pet. 3:6) Rebeka bende ne en mich ma Jehova nomiyo Isaka kendo nobedo dhako maber miwuoro. Ok en gima kawowa gi wuoro ni Isaka chwore, “nohere” mi Isaka “nohore bang’ tho min.” (Chak. 24:67) To mano kaka en gima morowa ni e kindwa bende nitie mon moluoro Nyasaye kaka Sara kod Rebeka!

11. Mond Jo-Hibrania ariyo nonyiso nade ni gin jochir?

¹¹ E kinde ma Jo-Israel ne gin wasumbini Misri, ne ginyuolore ma gibedo oganda maduong’, kendo mano nomiyo Farao ogolo chik mondo oneg nyithindo ma yawuowi duto seche ma ne inyuologi. Kata kamano, ne ane gima Shifra gi Pua ma ne gin mond Jo-Hibrania ne timo. Ne gin jocholo kendo ne gilony ahinya e tijno. Ne gidagi luwo chik mar nego nyithindo ma yawuowi nikech ne giluoro Jehova. Mano nomiyo Jehova oguedhogi kuom miyogi nyithindgi giwegi.—Wuok 1:15-21.

12. En wach mane makende ma inyalo wachi e wi Debora gi Jael?

¹² E kinde ma Jo-Israel ne pod nigi Jong’ad-bura, ne nitie dhako moro ma Nyasaye noyiego miluongo ni janabi Debora. Nojiwo Barak ma ne en Jang’ad-bura e kindego, kendo kuom timo kamano Debora nokonyo Jo-Israel oa e sand ma ne isandogie. Gimiwuoro en ni nokoro ni Barak ne ok dhi yudo pak e loch ma ne Jo-Israel ne dhi logo Jo-Kanaan. Kar mano, Nyasaye ne dhi chiwo jatend jolweny mag Jo-Kanaan ma niluongo ni Sisera “e luet dhako.” To mano e gima notimore kane dhako moro  ma ne ok Nya-Israel miluongo ni Jael nonego Sisera.—Bura 4:4-9, 17-22.

13. Muma nyisowa ang’o e wi Abigail?

¹³ Abigail ma nodak higini 1,100 Ka Ndalowa Podi, ne en ranyisi machielo mar dhako ma notimo gik mabeyo. Ne en gi rieko matut ahinya, to chwore ma niluongo ni Nabal ne dwonde rach, ne ng’ama nono, kendo mofuwo. (1 Sam. 25:2, 3, 25) Daudi gi joge norito ne Nabal rombene kaachiel gi joma ne kwayogi, to kane gidhi kwaye kony, Nabal “nomwomore kuomgi gi wach” kendo ok nomiyogi gimoro kata matin. Mano nowang’o i Daudi mokalo kendo nochano mar tieko Nabal gi chwo duto ma ne nie ode. Kane Abigail owinjo gima notimore, nokawo chiemo kod gik mimadho mondo oter ne Daudi gi joge, to mano nogeng’o Daudi kik chwer remo. (1 Sam. 25:8-18) Mano nomiyo Daudi okone niya: “Odend Jehova, Nyasach Israel, moseoroi tinendeni ni mondo iromna.” (1 Sam. 25:32) Bang’ tho Nabal, Daudi nokawo Abigail obed chiege.—1 Sam. 25:37-42.

14. Nyi Shallum nokonyo e tich mane, to ere kaka nyiminewa e kindegi timo gima chal kamano?

¹⁴ Nitie chwo mang’eny, mon, kod nyithindo ma notho kane jolweny mag Babulon oketho Jerusalem gi hekalu mare e higa mar 607 K.N.P. Noduog oger ohinga mar dalano e higa mar 455 K.N.P. ka Nehemia ochung’ ne tijno. Ji mang’eny nokonyo e gero ohingano moriwo koda nyi Shallum, ma ne en jatend Jerusalem bathe konchiel. (Neh. 3:12) Nyirigo nochiwore timo tije lwedo. To mano kaka wapuoyo nyimenewa ma siro tij gedo e yore mopogore opogore e kindegi!

15. Nyasaye nomiyo Mariam thuolo mane?

¹⁵ E kinde Jokristo mokwongo, koda higini moko kapok kindego ochopo, Jehova noguedho mon buora komiyogi migepe makende. Achiel kuomgi ne en Mariam, ma ne en nyako ma silili. Josef nosesingore mar kende, to kapok ne gikendore, nomako ich e yor hono kokalo kuom teko mar roho maler. Ang’o momiyo Nyasaye noyiere mondo obed min Yesu? Onge kiawa ni ne en gi kido mabeyo ma ne dwarore mondo okony nyathine ong’e Nyasaye ae tinne nyaka obed ng’ama ng’ongo. To mano kaka ne en thuolo makende ahinya bedo min ng’at ma duong’ie moloyo ma nosegadak e piny!—Math. 1:18-25.

16. Chiw ane ranyisi manyiso kaka Yesu ne dewo mon.

¹⁶ Yesu ne dewo mon ahinya. Ne ane ranyisi mar dhako moro ma iye nosebedo kachwer kuom higni 12. Ka en e kind oganda maduong’, nolidho gi katok Yesu momako lawe. Kar dhawone, Yesu nonyise e yo mamuol niya: “Nyarwa, yieni e mokwoyi; dhi gi kuwe, ibed mangima e tuoni.”—Mari. 5:25-34.

17. En hono mane ma notimore chieng’ Pentekost 33 E.N.?

¹⁷ Mon moko ma ne gin jopuonjre Yesu ne tiyone kaachiel gi jootene. (Luka 8:1-3) Chieng’ Pentekost 33 E Ndalowa, chiegni ji 120, chwo gi mon, noyudo roho mar Nyasaye. (Som Tich Joote 2:1-4.) Roho maler ma ne giyudono, nosekor e weche ma Jehova nowachogi: “Naol roho mara kuom ringruok duto; mi yawuotu gi nyiu nothiedh wach . . . Anaol roho mara kuom jotich ma yawuoi gi jotich ma nyiri e ndalogo.” (Joel 2:28, 29) Kaluwore gi hono ma notimore chieng’ Pentekostno, Nyasaye nonyiso ayanga ni noseweyo Jo-Israel ma nong’anyo kendo koro noyie gi “Israel mar Nyasaye,” moting’o chwo gi mon bende. (Gal. 3:28; 6:15, 16) Nyi Filipo ang’wen ne gin moko kuom mon ma Jokristo ma ne tiyo tij lendo e kinde Jokristo mokwongo.—Tich 21:8, 9.

18, 19. (a) Kodok korka lamo madier, en thuolo mane makende ma Nyasaye osemiyo chwo kaachiel gi mon? (b) Jandik-zaburi luongo mon ma lando wach maber nade?

¹⁸ E giko higini mag 1800, chwo gi mon manok ne mor ahinya ng’eyo adiera. Gin ema ne giyawo yo ne joma sani chopo weche ma ne Yesu okorogi: “Wach Maberni mar pinyruoth nolandre e pinje duto, mondo obed ranyis ni ogendini duto; eka giko nobi.”—Math. 24:14.

¹⁹ Grup mar Jopuonjre mag Muma ma ne tin ka chakore, osemedore ma kwan-gi ochopo ji 8,000,000 e kindegi ka iluongogi ni Joneno mag Jehova. Jomamoko mokalo 11,000,000 biroga e Rapar mar tho Yesu mitimo higa ka higa nikech gin gi siso mar ng’eyo Muma kendo gihero tijwa mar lendo. E pinje mang’eny, thoth joma biroga e Rapar gin wakeyini matiende ni mon. Gimiwuoro bende en ni e kind Jokristo 1,000,000 ma tiyo ne Nyasaye gi thuologi duto ka gilando wach Pinyruoth, thothgi gin nyimine! Onge kiawa ni Nyasaye osemiyo mon ma tiyone gadier thuolo ma jaber miwuoro e chopo weche ma jandik-zaburi nowachogi: “Jehova ogolo wach: Mon ma lando [wach maber] gin oganda maduong’.”—Zab. 68:11.

20. Gin gik mage mwanyalo puonjore e Lamo mar Joot kata e puonjruok mar ng’ato owuon?

²⁰ Ok wanyal wuoyo e wi mon duto ma noluoro Nyasaye mowuo kuomgi e Muma. Kata kamano, waduto wanyalo somo gik mowach kuomgi e Wach Nyasaye kod bugewa. Kuom ranyisi, wanyalo paro matut e wi kido ma Ruth ne nigo mar makruok chuth gi jomoko. (Ruth 1:16, 17) Somo sigand Esta e buk miluongo gi nyinge e Muma kaachiel gi sula ma yudore e bugewa ma wuoyo kuome, nyalo tego yiewa. Wanyalo puonjore e wi mon-go sama watimo Lamo mar Joot. To kapo ni in kendi, inyalo nono weche mopogore opogore e wi mon-go e seche mitimo puonjruok ma mari iwuon.

21. Ere kaka mon moluoro Jehova osemakore kode kata mana e kinde ma ginie chal matek?

²¹ Jehova guedho tij lando wach pinyruoth ma nyimine timo kendo osirogi e seche ma giyudo tembe ma yoreyore. Kuom ranyisi, Nyasaye ema nokonyo nyimine ma ne nie bwo loch mar Nazi kod Jo-Komunist mondo odhi nyime makore gi tim makare kane isandogi, kendo moko notho nikech ne giluwo chik Nyasaye. (Tich 5:29) Mana kaka kinde machon, nyiminewa kaachiel gi Jokristo wetegi ma kindegi, pod dhi nyime riwo lwedo ratiro ma Jehova nigo mar bedo jaloch. Jehova nyisogi kaka nonyiso Jo-Israel machon niya: “We luoro nakonyi.”—Isa. 41:10-13.

22. Wakiyo thuolo mar timo ang’o kinde mokayo machiegnini?

²² E kinde mokayo machiegnini, chwo gi mon moluoro Nyasaye biro loso piny duto obed paradiso kendo puonjo ji tara gi tara mibiro chier ong’e dwaro mag Jehova. Ka pod warito kindeno gi siso, weuru waduto wadhi nyime tiyo ne Nyasaye gi “chuny achiel,” bed ni wan chwo kata mon.—Zef. 3:9.