1. Ji mang’eny kawoga nade gik ma gin-go?

BE ISEWINJO ka ji wacho ni, ‘Yuago ang’e biroga mana bang’e’? Be isegaywago ang’e? Ka ng’ato osebedo gi gik moko chakre tinne, kinde mang’eny ok okawgi ka gik malich. Kuom ranyisi, ng’at ma nodongo e ot ma ji nigi mwandu kawoga mayot gik ma gin-go. Mano en gima nyalo timore ne rowere ma onge lony e ngima kendo ginyalo kawo mayot gik monego okaw mapek.

2, 3. (a) Rowere ma Jokristo onego otang’ ne ang’o? (b) Ang’o ma nyalo konyowa mondo wakaw mapek adiera ma wasepuonjore?

² Kapo ni in rawera ma hike hawo 20 kata mosekalo kanyo, en ang’o mikawo kaka gima duong’ e ngimani? Gima rowere mang’eny nindo leko en mana mwandu, osara machwe, ot molichore, kod masinde ma nyasani. Kata kamano, ka magi e gik ma wakawo kaka gik madongo kende, kare nitie gima duong’ ma waremo, ma en bedo gi winjruok maber gi Nyasaye. Gima lit en ni ji tara gi tara pok ochako kata mana loso winjruokgi gi Nyasaye. Un rowere ma nigi jonyuol ma Jokristo, onego utang’ ahinya mondo kik ukaw mayot adiera mabeyo muyudo koa kuomgi. (Math. 5:3) Ka ok ukawo mapek adierago, mano biro miyo uyud lit mang’eny e ngimau duto.

 ³ Kata kamano, unyalo geng’o gima kamano kik timrenu. Ang’o ma biro konyou mondo uher adiera mabeyo ma jonyuolu nopuonjou? We wanon ane ranyisi moko e Muma ma biro konyowa ng’eyo gimomiyo mako adierago motegno en gima nyiso rieko. Ranyisigi biro konyo rowere gi Jokristo duto okawo mapek adiera ma gisepuonjore.

4. Bug 1 Samuel 8:1-5 nyisowa ang’o e wi yawuot Samuel?

⁴ Muma wuoyo kuom jomoko ma jonyuolgi nong’eyo Nyasaye, kata kamano ne gichayo gik ma jonyuolgi nopuonjogi. Mano e gima notimore e od janabi Samuel ma nochako tiyo ne Nyasaye ka pod otin kendo nodhi nyime makore gi Nyasaye e ngimane duto. (1 Sam. 12:1-5) Samuel noketo ranyisi maber ma yawuote Joel kod Abija ne nyalo luwo. Kata kamano, ne gichayo mano ma gibedo joma richo miwuoro. Muma wachonwa ni ne “giketho bura” to mano opogore ahinya gi tim wuon-gi.—Som 1 Samuel 8:1-5.

5, 6. Weche nobedo nade ne yawuot Josia adek kod nyakware?

⁵ Mano bende e gima notimore ne yawuot Ruoth Josia. Josia noketo ranyisi maber ahinya mar lamo Jehova. Kane oyud buk moting’o Chik Nyasaye ma osomne Josia chikego, notimo kinda mar luwo kaka Jehova nochike. Notiyo matek mondo otiek lamo mar nyiseche manono e pinyno kod timbe juok, kendo nojiwo ji mondo oluw chike Jehova. (2 Ruo. 22:8; 23:2, 3, 12-15, 24, 25) Mano doko gikeni ma jaber ma yawuote noyudo! Yawuote adek kod nyakware nobedo ruodhi, kata kamano ne ok gikawo mapek gik mabeyo ma Josia nopuonjogi.

⁶ Bang’ tho Josia, wuode miluongo ni Jehoahaz nobedo ruoth, to “notimo marach e nyim wang’ Jehova.” Nolocho kuom dweche adek kende kae to Farao ruodh Misri notere e tuech mi otho kuno. (2 Ruo. 23:31-34) Bang’e owadgi miluongo ni Jehoiakim nolocho kuom higni 11. En bende ok nokawo mapek gik ma wuon-gi nopuonje. Nikech timbe Jehoiakim ne richo ahinya, Jeremia nokoro kama kuome: “Kaka giyiko [punda] giniyike kamano.” (Yer. 22:17-19) Zedikia wuod Josia kod nyakwar Josia miluongo ni Jehoiakin, nolocho bang’e kendo gin bende ne ok giluwo ranyisi maber mar Josia.—2 Ruo. 24:8, 9, 18, 19.

7, 8. (a) Suleman noketho nade winjruokne gi Nyasaye? (b) En ang’o ma wanyalo puonjore kuom ranyisi mag joma ne ok okawo mapek gik ma ne opuonjgi e wi Nyasaye?

⁷ Suleman ne en ruoth ma nopuonjore gik mang’eny kowuok kuom Daudi wuon mare. Kata obedo ni Suleman nodongo e ot ma ji ne lamoe Jehova, bang’e ne ok okawo mapek weche lamo. “Ka Suleman nobedo jaduong’, monde noloko chunye kuom nyiseche mamoko: kendo chunye ne ok kare e wang’ Jehova Nyasache kaka chuny Daudi wuon mare nobedo.” (1 Ruo. 11:4) Mano nomiyo Suleman oketho winjruokne gi Jehova.

⁸ Jogi duto ne nigi thuolo maber mar ng’eyo Jehova, kendo timo gik mabeyo. Kata kamano, ne ok gitiyo maber gi thuolono. Gima ber en ni rowere moko ne ok obalo kinde ma ne indiko Muma, mana kaka rowere moko e kindegi bende ok ng’any ne adiera. We wane ane ranyisi mabeyo ma rowere moko noketo ma nyalo konyo rowere ma Jokristo e kindegi.

9. Ere kaka yawuot Noa noketo ranyisi maber? (Ne picha manie chak sulani.)

⁹ Yawuot Noa ketonwa ranyisi maber  miwuoro. Ne omi wuon-gi chik mar gero yie kendo ne onego ondonj e yieno gi joode duto. Nenore maler ni yawuot Noa nokawo mapek timo dwach Jehova. Onge kiawa ni ne giriwo wuon-gi lwedo. Ne gikonyo wuon-gi gero yie ma bang’e ne gidonje. (Chak. 7:1, 7) Ang’o momiyo ne gitimo kamano? Chakruok 7:3 wacho ni ne girwako le e yie “mondo okan kodhi mangima e wang’ piny duto.” Dhano bende ne oresi. Nikech yawuot Noa nokawo mapek puonj ma ne giyudo kuom wuon-gi, ne gin gi thuolo maber mar miyo oganda dhano omedre e piny kendo dhi nyime gi lamo madier ka koro nosegol gik maricho duto.—Chak. 8:20; 9:18, 19.

10. Rowere ang’wen ma Jo-Hibrania ma ne oter e tuech Babulon, nonyiso nade ni ne gikawo mapek adiera ma ne gisepuonjore thurgi?

¹⁰ Higni mang’eny bang’e, Jo-Hibrania moko ang’wen nonyiso ayanga ni ne ging’eyo gima onego gikaw mapek moloyo e ngimagi. Ne oter Hanania, Mishael, Azaria, kod Daniel e tuech Babulon e higa mar 617 Ka Ndalowa Podi. Ne gin jochia, kendo joma riek ma ne nyalo dak e ngima mar Jo-Babulon. Kata kamano, ne gidagi wachno chuth. Gik ma ne gitimo nonyiso maler ni wigi ne ok owil gi gik ma ne opuonjgi thurgi. Giduto kargi ji ang’wen noguedhgi nikech luwo gik ma ne osepuonjgi e wi Jehova kane pod gitindo.—Som Daniel 1:8, 11-15, 20.

11. Yesu nokonyo jomoko nade kotiyo gi gik ma nopuonjore kuom Wuon mare?

¹¹ Wiwa ok nyal wil ma ok wawuoyo e wi Yesu Wuod Nyasaye ma bende noketonwa ranyisi maber mokadho. Nopuonjore gik mathoth koa kuom Wuon mare, kendo ne okawogi mapek. Mano nenore maler kaluwore gi gima nowacho niya: “Awacho wechegi mana kaka Wuoro nopuonja.” (Joh. 8:28) Ne ogombo ahinya nyiso jomoko gik ma en owuon ne osepunjore mondo gin bende gigo okonygi. Nonyiso oganda moro niya: “Onego ayal Wach Maber mar pinyruodh Nyasaye e mier moko bende, nikech ma e momiyo noora.” (Luka 4:18, 43) Nokonyo joma ne winje mondo one gimomiyo ne ok onego gibed “mag piny,” ka ma ji ok dewie weche Nyasaye.—Joh. 15:19.

12. (a) Ere kaka ndiko mar 2 Timotheo 3:14-17 tiyo kuom rowere mang’eny e kindegi? (b) Gin penjo mage ma rowere ma Jokristo onego openjre?

¹² Mana kaka rowere ma waseneno ranyisigigo, nyalo bedo ni in bende ne opidhi gi jonyuol ma lamo Jehova Nyasaye. Ka en kamano, nyalo bedo ni gima Muma wacho e wi Timotheo e ma in bende inyalo wach kuomi. (Som 2 Timotheo 3:14-17.) Jonyuolni e “ma nopuonji” adiera e wi Nyasaye kod kaka inyalo tiyone. Samoro jonyuolni nochako puonji adiera ka pod itin. Mano ‘osemiyi rieko ma kelo warruok e yor yie kuom Kristo Yesu’ kendo osekonyi bedo “moikore chuth” tiyo ne Nyasaye. Penjo maduong’ koro en ni: Be ibiro nyiso ni igeno kendo ikawo mapek gik ma isepuonjori? Mano dwaro ni inonri iwuon. Penjri ane penjo ma luwogi: ‘Bedo ni an achiel kuom joneno mathoth mosebedo ka tiyo ne Nyasaye, miyo awinjo nade? Aneno nade bedo e kind joma nok ma Nyasaye ong’eyo e piny e kindegi? Be ang’eyo ni en thuolo makende kendo ma jaber ng’eyo adiera?’

13, 14. Gin tembe mage ma rowere ma Jokristo yudo, to ang’o momiyo ok onego giyie tembego oduodgi? Chiw ane ranyisi.

¹³ Rowere moko ma jonyuolgi gin Jokristo madier, ok ne pogruok maduong’  ma nitie e kind adiera mabeyo ma gisepuonjore kod piny Satan motimo mudho. Moko kuomgi osekata mana donjo e tem mar bilo ngima mar piny marachni. Be inyalo bukori dhi e ndara mondo mtoka ogweyi ma en gima nyalo kata negi, mana ni mondo ing’e lit ma ng’ato winjo sama mtoka ogweye? Ooyo! E yo machalo kamano, en fuwo maduong’ kendo miwuoro bilo “ngima monjawni” mar pinyni mana ni mondo wang’e lit ma nyalo betie bang’e.—1 Pet. 4:4.

¹⁴ Wuowi moro miluongo ni Gener modak Asia, ne opidh gi jonyuol ma Joneno. Ne obatise ka ojahigni 12. Kata kamano, kane pod en rawera, ngima mar pinyni nolombe. Owacho kama: “Nagombo ni abedie ‘thuolo’ kaka rowere mamoko manie piny.” Gener nochako luwo yore mag piny aling’ ling’ ka konchiel owuondore ni pod otiyo ne Jehova. Ka nochopo higini 15, nochako luwo timbe maricho ma osiepene ne timo. Nochako metho kendo yenyo kaka osiepene. Nojaduogo ot chuny otieno, bang’ tugo tuke kompyuta mopong’ gi gero kod pool (tugo moro mitugo e mesa kidhiro opiche moko matindo gi luth mondo gidonj e buche manie mesano). Kata kamano, kaka kinde ne medo kalo, e kaka nomedo fwenyo ni gik ma ne lombe e piny ne ok kelne mor madier. Ne en kit ngima ma onge gi ber moro amora. Bang’ duogo e kanyakla, nowacho kama: “Nitie tembe mang’eny ma pod aromogo, kata kamano gueth mayudo koa kuom Jehova ng’eny moloyo tembego.”

15. Kata mana rowere ma jonyuolgi ok gin Joneno, onego opar wach mane?

¹⁵ En adier ni nitie rowere moko mosepuonjore adiera kendo ma biro e kanyakla mar Jokristo to jonyuolgi ok gin Joneno. Ka in achiel kuomgi, tem ane paro gueth miyudo nikech ing’eyo Jachuech kendo itiyone. Nitie ji tara gi tara e piny. Omiyo, en gueth maduong’ ahinya bedo achiel kuom jogo ma Jehova oseywayo ire kendo ma oseelonegi adiera manie Muma. (Joh. 6:44, 45) Chiegni ni ng’ato 1 e kind ji 1,000 modak e piny kindegi, ong’eyo adiera e yo makare, kendo in achiel kuomgi. Donge mano onego omi waduto wabed mamor kata bed ni ne wayudo adiera e yo mane? (Som 1 Jo Korintho 2:12.) Gener wacho kama konyisogo kaka en gima duong’ ng’eyo adiera: “Sama aparo wachno, ahum nono. An ng’awa  ma Jehova Jachuech polo gi piny ding’eya?” (Zab. 8:4) Nyaminwa moro ma bende nigi paro ma kamano wacho kama: “Nyithi skul bedoga mamor ka jopuonj ong’eyogi. To donge en wach maduong’ ahinya bedo joma Jehova, Japuonjwa Maduong’ ong’eyo?”

16. En yiero mane ma nyiso rieko ma rowere ma Jokristo nyalo timo kindegi?

¹⁶ Ka iparo matut kuom thuolo ma jaber ma in-go, donge inyalo medo timo kinda mar siko e kind joma nok ma tiyo maber gi ngimagi? Kitimo kamano, inyalo bedo e kind joma osebedo ka tiyo ne Nyasaye chakre chon. Timo kamano nyiso rieko kar luwo bang’ rowere mathoth manie piny mochomo mana kethruok.—2 Kor. 4:3, 4.

17-19. Ang’o ma nyalo konyi mondo ibed gi paro makare kuom wach bedo mopogore gi piny?

¹⁷ Mano ok nyis ni bedo mopogore gi piny biro bedo ma yot kinde duto. Kata kamano, kiparo matut ibiro fwenyo ni bedo mopogore gi piny en gima nyiso rieko. Ne ane ranyisini: Par ane jang’wech monego odhi e piem mag Olimpik. Mondo ochop e rang’inyno, chune ni nyaka obed mopogore gi mbesene. Biro chune ni owere gi gik mathoth ma biro kawo sechene mang’eny ma nyalo mone yudo thuolo moromo mar tiegruok. Oikore pogore gi mbesene mondo oyud seche mathoth mag timo tiegruok eka obi odhi e piem mag Olimpik.

¹⁸ Ji mang’eny e piny ok par matut gik maricho ma nyalo yudogi nikech timbegi. To ka ibedo mopogore gi piny kendo ikwedo timbe modwanyore kaachiel gi gik ma nyalo ketho winjruokni gi Nyasaye, ibiro yudo “ngima ma en ngima maradier.” (1 Tim. 6:19) Nyaminwa ma ne owuo kuome motelo wacho kama: “Ka imakori gi adiera ma isepuonjori, gikone ibiro bedo mamor. Mano biro nyiso ni in gi chir mar timo gik moko e yo mopogore gi kaka piny Satan dwaro. To maduong’ie moloyo en ni ibiro chalo ka gima ineno Jehova Nyasaye ka mor kodi kendo buonjo kodi! Eka ibiro fwenyo ni bedo mopogore gi piny kare en gima ber.”

¹⁹ Ngima chalo ka nono ka ng’ato oketo pache duto mana kuom gima onyalo yudo gie sani. (Ekl. 9:2, 10) Ka in rawera kendo iparo matut gimomiyo ingima kendo paro ni inyalo dak kuom higni maromo nade, donge en gima nyiso rieko weyo ‘wuotho kaka joma ok oyie wuotho’ kendo dak e ngima ma moro Nyasaye?—Efe. 4:17; Mal. 3:18.

20, 21. Ka watimo yiero makare, wabedo gi geno mane, to ang’o ma nyaka watim?

²⁰ Ka watimo yiero makare, wabiro dak e ngima maber e kindegi kendo wabiro bedo gi geno mar ‘nwang’o piny ka girkeni marwa.’ Nitie gueth mang’eny moritowa arita ma ok wanyal ng’eyo duto. (Math. 5:5; 19:29; 25:34) Mak mana ni Nyasaye ok miwa guethgo nyalodia. Nitie gima odwaro ni mondo watim. (Som 1 Johana 5:3, 4.) Omiyo kinda mitimo sani mondo iti ne Jehova ok bi dhi nono.

²¹ Donge en gima morowa sidang’ ni waseyudo gik mathoth kowuok kuom Nyasaye? Waseng’eyo Wachne e yo makare kendo en bende wang’eye e yo matut kaachiel gi dwache. Wamor gi thuolo ma wan-go mar bedo joma iluongo gi nyinge kendo bedo Joneno mage. Nyasaye singonwa ni en kodwa ndalo duto. (Zab. 118:7) Weuru waduto, bed ni wan rowere kata hikwa oseniang’, wanyis ni wakawo mapek adiera ma wasepuonjore kendo miyo Jehova ‘duong’ nyaka chieng’.’—Rumi 11:33-36; Zab. 33:12.