CHIEMO kanyachiel e mesa mar Jehova en gima osebedo ka keloga mor ahinya kinde duto. Sama jotich Nyasaye ochokore kanyachiel ne chiemb chuny, chamo chiemb ringruok ma bende gijabedogo medogiga mor.

E dwe mar Septemba higa mar 1919, Jopuonjre mag Muma nobedo gi chokruok maduong’ mar ndalo aboro ma notim Cedar Point, Ohio, e piny Amerka. Ne nitie otende ma nonego bed ni welo ma nobiro e chokruogno chieme kendo ninde, mak mana ni dhano alufe tandawuoya nobiro moloyo kaka ne iparo. Josab welo ka noneno dhano turi, ne giringo tich giduto riat. Maneja mar otendno nokwayo kabe rowere ma ne nie kind welo mobirogo ne nyalo konyogi, kendo thothgi noyie mapiyo. Achiel kuom joma nochiworego ne en Sadie Green. Owacho niya: “Ne en odiechienga mokwongo sabo welo e otel to ne wamor gi tijno.”

Higni ma noluwo, chenro mar chiemo e chokruogewa madongo ne miyo owete gi nyimine mathoth chiwore mondo gisab Jokristo wetegi mobiro e chokruogego. Bedo ni owete gi nyimine e ma ne tiyo tijno, mano nokonyo rowere mang’eny obed gi chenro mag tiyo ne Nyasaye. Gladys Bolton notiyo tij sabo welo e chokruok ma ne otim e higa mar 1937. Owacho kama: “Naromo gi ji moa kuonde mamoko, kendo nawinjo kaka ne ginyagore gi chandruoge ma ne gikaloe. Kanyo e kama nachako bedoe gi gombo mar bedo painia.”

Beulah Covey ma ne jadhi e chokruogego nowacho kama: “Tij joma ochiwore miyo gik moko timore achana.” Kata kamano, tijno ne nigi pek ma mage. En mana bang’ chopo e chokruok ma ne otim Dodger Stadium man Los Angeles, California e higa mar 1969 e ka Angelo Manera nofwenyo ni en achiel kuom joma ne oyier okony e tij tedo kod chiwo chiemo. Owacho niya: “Wachno nobuoga moloyo kinde moro amora masegabuok e ngimana!” Achiel kuom tije ma nonego otim ka iikruok ne chokruogno, noriwo kunyo mtaro matin ma borne romo mita 400 kama paip mar gas mar tedo ne dhi kale ka dhi e jikon.

E higa mar 1982 e piny Sierra Leone, owete ne nyaka bet pewe kendo gero jikon kod kar chiemo ka gitiyo gi gik ma ne ginyalo yudo. E higa mar 1951 e boma mar Frankfurt, Germany, owete nochulo pesa mondo oyienegi tiyo gi wi gach reru ma ne nyalo chiwo mach e kende 40 mag tedo. Owete ne chiwo  chiemo ne ji 30,000 e sa achiel. Mondo kik tich obemb ji 576 ma nochiwore e tij lwoko sende, joma nobiro e chokruok ne ting’o pende kod uma maggi. E dala Yangon ma yudore e piny Myanmar, jotedo notiyo gi rieko ma ok giketo apilo mang’eny e chiemo ma ne ji moa e pinje mamoko ne dhi chamo.

Kane Annie Poggensee oriedo ka gikawo chiemo e chokruok ma ne otim e higa mar 1950 e piny Amerka, nitie ber ma noyudo kata obedo ni chieng’ ne kech. Nowacho kama: “Nachiko ita e mbaka moro ma nyimine moko ariyo ma noa Ulaya gi meli ne goyo.” Moro ka moro kuomgi ne lero kaka Jehova nokonye chopo e chokruogno. Annie medo wacho kama: “Onge ng’ato e chokruogno ma ne mor moloyo nyimine ariyogi. Seche mang’eny ma ne gikawo ka gichung’ e lain kod liet ma ne chamogi, ok nochalonegi gimoro.”

E chokruoge madongo mang’eny, ne nitie hembe madongo moketie mesni mabocho moriedo. Mano ne miyo ji chiemo piyo kochung’ mondo giwe ne jomoko thuolo. Mano e yo mayot ma ne inyalo tigo mondo ji alufe oyud chiemo modiechieng’. Jal moro ma ok en janeno nowacho niya: “Mano din ma gala gala manade. Ji chiemo mana kochung’!”

Jolweny kaachiel gi jotend sirkal ne wuoro ahinya kaka gik moko ne timore piyo kendo e yo mochanore. Bang’ nono chenro ma ne watiyogo e loso kendo pogo chiemo e chokruok ma ne otim Yankee Stadium, New York City, jatend jolweny mag Amerka nojiwo Major Faulkner ma nochung’ ne British War Department mondo odhi one gi wang’e chenrono. Omiyo, en kaachiel gi jaode ne gibiro e chokruok ma ne otim Twickenham e piny England e higa mar 1955, ma wiye ne wacho ni “Pinyruoth Mosekawo Loch.” Nowacho ni chenro mar chiemo ne dhi maber nikech ji noherore.

Kuom higni mogwaro, owete gi nyimine ma nochiwore, ne tedo kendo sabo chiemo mamit ma bechgi yot ne joma obiro e chokruoge. Thothne, tijni ne dwaro mondo ji mang’eny mochiwore oti kuom seche mogwaro kendo seche moko timo kamano ne monogi yudo thuolo mar winjo twege moko kata program duto. Kochomo giko higni mag 1970, notim lokruoge moko kuonde mathoth mondo chenro mag chiemo e chokruoge kik kel tich mang’eny. To kochakre higa mar 1995, ne okwa ji duto ma biro e chokruok mondo oting’ chiembgi. Mano ne miyo joma tedo kendo sabo owete gi nyimine oyud thuolo mar winjo program mar chokruok kendo tudruok gi Jokristo wetegi. *

Mano kaka nyalo bedo ni Jehova ne mor gi jogo ma notiyo matek mondo okony Jokristo wetegi! Nyalo bedo ni jomoko pod gombo kinde ma nopong’ gi morgo kane ji konyo e chenro mar tedo kendo sabo ji. Kata kamano, pod nitie gimoro achiel ma pod osiko: Hera e kido maduong’ ma pod nenore e chokruogewa madongo.—Joh. 13:34, 35.