Gik ma ne Okor ni Biro Timore e Kindewagi

MUMA koro ni Pinyruodh Nyasaye biro kelo kuwe koda mor mosiko e piny. (Daniel 2:44) E lamo mar Wuonwa, kata Lamo mar Ruoth, Yesu nopuonjo jopuonjrene mondo olam kama: “Pinyruodhi mondo obi, gi midwaro mondo otimre e piny kaka e polo.” (Mathayo 6:10) E wachne maduong’ mong’ere ma nokoro kane en e Got Zeituni, Yesu nokoro gik moko ma ne dhi timore kapok Pinyruodhno ochako locho e piny ka. Gik ma ne dhi timorego duto, loso ranyis ma ne dhi nenore ayanga ne jogo ma chunygi tir. Gin adi kuom gik matimoregi ma in iwuon iseneno?

Lwenje mag Pinje. Yesu nokoro kama: “Oganda noked gi oganda, kendo pinyruoth gi pinyruoth.” (Mathayo 24:7) Kapok ne lweny mokwongo mar piny ochakore e higa 1914, thoth lwenje ma ne ikedo ne ok kwak pinje mang’eny. Lweny Mokwongo mar Piny ne ok okwako  mana pinje mang’eny kende, to bende lwenyno nomiyo ji ochako thedho gik lweny maricho moloyo. Kuom ranyisi, koro ne ji ochako loso ndege ma ne otigo e wito mbom kuom raia. Gik lweny mang’eny ma oselos osemiyo dhano mang’eny miwuoro otho, nimar chiegni nus mar jolweny milion 65 ma ne otigo e lweny, ne otho kata nohinyore. To ema podi, kaka higini mag 1900 ne medo dhi nyime, e kaka lwenje ne medo nego ji ahinya. Kaluwore gi weche ma jasomo moro ne owacho, kwan mar jolweny kod raia ma ne otho e Lweny mar Ariyo mar Piny, “ok bi ng’ere ngang’ nyaka chieng’.” Kendo lwenjego podi dhi nyime nyaka sani.

Kech Monya Kuonde Mang’eny. Yesu nokoro kama: “Kech nobedie.” (Mathayo 24:7) E higa 2005, gaset miluongo ni Science, ne owacho kama: “Nitie ji milion 854 e piny (chiegni pasent 14 mar joma odak e piny) ma ok cham chiemo maromo dendgi.” Kaluwore gi gima Riwruok mar Pinje (UN ) nowacho e higa 2007, pinje 33 ne onge gi chiemo ma ginyalo miyo joggi. To ang’o momiyo mano timore, to sani piny medo nyago chiemo mang’eny? Achiel kuom gik momiyo en ni, lowo koda kodhi monego otigo e pidho ji sani itiyogo e loso mo miluongo ni ethanol mitiyogo e mtokni. Gaset miluongo ni The Witness mar piny Afrika ma Milambo, wacho kama: “Ethanol moromo pong’o tangi mar mtoka achiel maduong’ mana dichiel kende, iloso gi kodhi moromo pidho ng’at achiel kuom higa mangima.” E pinje mosedongo bende, nengo chiemo ma medo idho, chuno ji mang’eny yiero e kind chamo chiemo modhiambo kata weyo ma ok gitimo kamano mondo eka gilo yore mamoko mabende dwarore ahinya.

Yiengini Madongo mag Piny. Yesu nowacho kama: “Piny noyiengni.” (Luka 21:11) Kapo ni ineno ni ji mang’eny sani yudo chandruok nikech yiengini mar piny, to in kare. E higa 2007, Ja-India moro miluongo ni R. K. Chadha, manono yiengini mag piny, ne owacho kama: “Gie sani waneno medruok mar yiengini mar piny e piny mangima. Onge ng’ama ong’eyo gimomiyo mano timore.” E wi mano, medruok mar kwan joma odak kuonde ma piny thoro yienginie, osemiyo masichegi onego ji mang’eny ahinya. Yiengini mar piny ma ne otimore e nam mar Indian Ocean e higa 2004, koda masira mar tsunami ma ne oluwe, nomiyo higano obedo “higa marachie moloyo kuom higini 500,” kendo kaluwore gi riwruok mar U.S. Geological Survey mano “e masira mar ariyo ma ne okelo hinyruok marachie moloyo kuom masiche duto mong’ere.”

Tuoche Matek Thiedho. Yesu nokoro kama: “Tuoche nobedie.” (Luka 21:11) E piny mangima, tuoche machon koda manyien, chando kwan mang’eny mag ji, kendo thiedho tuochego sani ok yot. Kuom ranyisi, chenro mag pinje mang’eny mariwore kanyachiel mondo gitiek malaria ok osetiyo, kendo tuwono medo mwomo. E wi mano, ji milion mang’eny tho nikech tuoche machon, kaka kahera (TB ), tuwo masani onya kaka Ayaki, koda tuoche mamoko. Ripot mowuok kuom riwruok mar World Health Organization, wacho kama: “Gie sani, ng’at achiel kuom ji adek nikod kute mag tuwo mar kahera (TB bacillus ).” Riwruogno bende wacho ni e pinje mang’eny, tuwo mar Ayaki jimbo tuwo mar kahera. Bang’ sekund ka sekund, nitie ng’ato mayudo tuwo mar kahera, kendo tuwono sani medo bedo gi teko mamiyo yedhe mitiyogo sani ok ti maber. Kaluwore gi gaset mar New Scientist, e higa 2007 ne oyud jatuwo moro e piny Ulaya ka nigi tuwo mar kahera ma ne “nigi teko moloyo yedhe duto masani.”

Kethruok mar Timbe Dhano. Yesu nowacho kama: “Kendo nikech richo nomedre, hera  mar ji mang’eny nodok mang’ich.” (Mathayo 24:12) Kaachiel gi gik ma Yesu ne okoro, jaote Paulo bende nonyiso ni timbe dhano ne dhi medo kethore. Ne olero ni “ndalo mag giko” ne dhi pong’ gi chandruoge, kapok Pinyruodh Nyasaye okelo giko mar pinyni. “Ji nobed jo moherore giwegi, kendo jo mohero mwandu, jo ma wuorore, jong’ayi, kendo jojaro; jo ma ok winj jonywolgi, jo ma ok go erokamano, jo ma ok luor Nyasaye; jo ma ok ohero owetegi, jo ma jendeke, jojig wach, jo moowore, jo mager, jo ma ok ohero gik mabeyo; joandhoga, jorikni, josunga, kendo jo mohero mor mar piny moloyo hero Nyasaye. Kitgi maoko nenore ka jo moluoro Nyasaye, to ngimagi odagi tekone.” (2 Timotheo 3:⁠1-5) Donge iseneno kaka ji nyiso timbe maricho kaka mago, moloyo kaka chon?

Yesu kod Paulo ne ok ochano gik moko duto ma ne dhi miyo ngima obed matek. Kata kamano, weche ma ne gikoro nyiso ratiro gik matimore mwaneno gie sani. To nade kinde mabiro? Weche ma Isaya nokoro ratiro kuom biro mar Mesia, bende lero lokruok mabeyo ma Pinyruodh Nyasaye biro kelo ne piny. We mondo wane ane wechegi e sula maluwo.

[Picha manie ite 6]

“Oganda noked gi oganda”

[Picha manie ite 7]

“Tuoche nobedie”

[En mar manie ite 7]

© WHO/P. Virot